Atlas muzyki3

e-ncwk- na skutek wydarzeń polecz-'T*. o, purviu po rewolucji i w ciągu «ąkgo «j£h bodźce. które pozwoliły jej S^SP centrum, silnie pronue-S» produkcję operową mnych krajów-uISnwe tematyki. efektowna dianwturęa _t wriiwn muzyka miały wielką moc oddziały-Lyiiij Ucieleśnione ideały wolności i sprawiedli-_nlłKł odpowiadały nowym nadziejom, a gdy ^znadśśacm restauracji ł bezlitosnej miesz-^csiigekonomii zapanowała rezygnacja, ope-r,i operetka były źródłem uśmierzających iluzji. l\> gatunków operowych we Francji należała fni/ul Optra, opim comiąue, dramę lyriąue oraz operetka. Dążenie do integralności dzieła sztuki zatarło granice trzech pierwszych gatunków, operetka zaś wiodła własny żywot

Grand epśn

Grandopera oznacza poważną, w ielką operę, prze-kompoooaaną, z recytatywami (w miejsce mó-wionjch dialogów) oraz formami muzycznymi, które w XIX w. uległy przekształceniom, służąc dramatycznej ekspresji. Stanowi kontynuację osiemnastowiecznej tragćdie lyriąue. Prekursor SPONTINI, Westalka (1807). Kulmmacja rozboju: AUBER. Niema-Fonid(im), ROSSINI. Wilhelm Tell[) 829), MEYERBEER, Robert Dia-hd(] 831 k Hugenoci (1836), HALEVY, Żydówka (1835). Grand opera, reprezentatywny gatunek czasów monarchii czerwcowej 1830-1848. odzwierciedla wzrastającą burżuazyjną świadomość aiobyczy technicznych i gospodarczych oraz nowego typu sceniczną monumentalność i urozmaicenie Z charakterystycznym dla mieszczańskich gustów brakiem zahamowań skupiają się w niej różne style j środki oddziaływania, w postaci:

-    malowniczych scen z udziałem zebranego dumnie ludu (udAeaux) i zaskakujących zwrotów akcji (efekt zaskoczenia);

-    jaskrawego przeciwstawiania sobie scen masowych i sfery prywatnej, przedstawianych za pomocą pełnej gamy środków, od plakatowych i delikatnych po sentymentalne.

Nie sięgano już po tematykę antyczną, lecz na wzór fr. romantyzmu (DUMAS, HUGO) - po średniow. i współczesną. Roraant. jest też sposób przedstawiania: barwny, baśniowy, cudowny. bliski ludowości, narodowy. Wiodącym łi-brecistą był EUG&NE SCRIBE (1791-1861). Środki muzyczne obejmują wszystko to. co wykorzystywano dotąd w operze:

-    rtcytatywy accom pa gnaio (sceny)',

-    arie,cavatiny. romanze, ballady;

-    ansamble jako partie najważniejsze;

-    balety, kiasycznc i o nowej ekspresji;

-    wielką orkiestrę, korzystającą z barwnie zróżnicowanej instniroenuicji oraz częstych efektów programowych i malarskich.

Na rys. A w scenie accompagnato śpiewa tylko MasanielJo; Niema (Muettc) odpowada gestami, którym akompaniuje orkiestra. Nastrój jest drar^zny- treść - rewolucyjna: Masanłdla su-SfStoki. Podziwia lodowe masy. które podzielają jego dumne uczucia. Sygnałowe interwały, marszowe rytmy (szybkie 4/4, przed-taktowo akcentowane półnuty), przejrzysta harmonika (nieliczne zmiany, dobitne kadencje), prosty chóralny śpiew tłumu (częste unisony, tercje), tremola i cóUa parte z linią melodyczną w orkiestrze: wszystko to składa się na efekt dramatyczny, dążący do monumentalizmu.

Rys. B: Hugenoci MEYERBEERA sprawiają wstrząsające wrażenie szczególnie dzięki skupieniu na indywidualnym losie Protestant Raoul kocha katoliczkę Valcntine Miłość przeciwstawiona jest zdradzie: czy Raoul powinien ratować Vakn-tine, czy spics^ z pomocą przyjaciołom? Kulminację stanowi pełen kontrastów duet miłosny Chromatyczne akordy i motywy, zmiany tempa, wstawki orkiestrowe ożywiają recytatyw. Cavatina przebiega w szerokich liniach ponad tremolem smyczków (wzburzenie). Duet radosny stanowi zakończenie IV aktu. w V akcie Raoul i Valentine zostaną zamordowani wraz z pozostałymi hugeaotamL Miejscem wykonania była Opera Paryska (Grand Opera). Stosownie do głównej roli. juką odgrywał Paryż w dziewiętnastowiecznej Europie, wielkie opery pisali dla niego także kompozytorzy zagraniczni, np. Len vśpres sidlimnti (Nieszpory sycylijskie, 1855) SCRIBE'A i Don Carlos (1867) VĘRDIEGO, paryska wersja Taimiidusera WAGNERA (1861).

Dramo lyriąue

Ok. 1850 pojawia się w Paryżu (w miejsce osiemnastowiecznej tragódie lyriąue) nowa odmiana opery-dramę lyriąue- która korzysta podobnie jak grandopera z poważnych wątków, lecz w odróżnieniu od niej nie operuje malarskimi efektami wielkich scen masowych, lecz oddaje indywidualne losy oraz bardziej intymną, bogatą w uczucia atmosferę. Podobnie jak w dramacie występują tu mówione dialogi tok że pod względem formalnym dramę lyriąue jest odpowiednikiem opera comiąue; gdy jednak dialogi są opracowane w formie recytatywów (tak uzupełniono Carmen BIZETA), gatunek ten staje się odmianą grand općra. Miejscem wykonań me była w tym wypadku paryska Grand Opera, lecz Thwtre Lyriąue lub Općra Comwue. Pierwszym charakterystycznym dranic lyriąue był Faust GOUNODA (1859). parafraza dramatu GOETHEGO. Gounod efektownie ope-ruje kontrastami: po solowym tercecie z dramatycznymi partiami orkiestrowymi w którym w sposób pęto napaęda aągle zmicuają się tonacje i chromaiyka. pojawia się zbawienny chór aniołów w kojącym G-dur j Małgorzata jest uratowana -    rys C).

Religijny ton GOUNODA twórcy muzyki sakralnej (Aw Maria) - pnenkrioay tu na grunt świecki przyczynił się do wielkiego sukcesu tej opery; jak i samego gatunku.

Wątki z twórczości GOETHEGO wykorzystał również A. THOMAS w Mignon (1866).