BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (105)

200 Kapitały łfimdusu)

Dla celów sporządzania sprawozdania finansowego większość jednośi^ przyjmuje finansową koncepcję kapitału, według której, kapitał własny to mię. dzj innymi zainwestowane pieniądze lub zainwestowana siła nabywcza. We-dług tej koncepcji termin kapitału własnego stanowi synonim terminu akty. wa netto jednostki*.

Kapitał własny jest więc pieniężnym odpowiednikiem składników ma. ."JJ* jątku stanowiących własność jednostki. Pochodzi głównie z:

■iMiiiśo • wkładów wniesionych w formie pieniężnej lub w formie rzeczowej (aport) przez założycieli jednostki,

•    części wygospodarowanego zysku jednostki i przeznaczonego na cele roz-wojówe,

•    aktualizacji wyceny środków trwałych,

•    ze sprzedaży akcji lub udziałów powyżej ich wartości nominalnej.

ftzy powstawaniu jednostki głównym źródłem kapitału własnego są wkłady wnoszone przez założycieli (właścicieli) jednostki. Dlatego kapitał własny jest często określany mianem kapitału założycielskiego. Jest wnoszony przed rozpoczęciem działalności jednostki na czas nieograniczony i bez gwarancji oprocentowania. Z tego względu kapitał własny ma w zasadzie charakter bezterminowy, to znaczy, że me ma określonego terminu jego wymagalności. Powinien stale pozostawać w jednostce i finansować składniki majątkowe, zwłaszcza te, które są trwale związane z jednostką, czyli aktywa trwałe. One bowiem stanowią podstawę prowadzenia nieprzerwanej działalności gospodarczej.

Podczas trwania spółki wspólnikom lub akcjonariuszom nie wolno zwracać dokonanych wpłat na nabyte udziały lub akcje. Ich właścicielom nie przysługują również odsetki od wniesionego kapitału. Mają oni natomiast prawo do udziału w zysku (dywidendzie), jeśli spółka osiąga zysk. Wygospodarowany zysk podlega podziałowi na różne cele. Ta część, która jest przeznaczona na wypłatę dywidendy, jest dzielona między wspólników (akcjonariuszy) z reguły w stosunku do liczby posiadanych udziałów lub akcji.

Kapitał własny ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania i rozwo-lupittto J^u jednostki. Bez kapitału własnego jednostka praktycznie nie może istnieć, własnego Nie mając dostatecznej wielkości kapitału własnego jednostka ma także utrudniony dostęp do kapitałów obcych. Kapitał własny w odpowiedniej wysokości zapewnia niezależność finansową jednostki. Pozwala więc decydować o własnym losie jednostki bez ingerencji osób trzecich.

Rola kapitału własnego wynika z funkcji, jakie pełni on w działalności gospodarczej jednostki. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

* funkcję założycielską - powstanie jednostki jest uzależnione od wniesienia wkładu kapitałowego,

⁵ Naiomiąsi według rzeczowej koncepcji kapitału, za kapitał uważa się zdolności produkcyjne jednostki, wyrażone określoną wielkością produkcji (Por. Tamże, § 102).

, funkcję gwarancyjną - kapitał własny stanowi zabezpieczenie dla wierzycieli przy ubieganiu się o kapitały obce,

. funkcję wyrównawczą - posiadane przez jednostkę kapitałowe rezerwy pozwalają na pokrycie bieżących strat oraz na ewentualną wypłatę dywidendy,

•    funkcję pomiarową - jego wielkość jest podstawą do podziału dywidend,

•    funkcję reprezentacyjną - wielkość i struktura kapitału własnego są świadectwem stabilności finansowej jednostki,

•    funkcję inicjatywną - dzięki kapitałowi własnemu jednostka zachowuje suwerenność i niezależność wobec otoczenia, co umożliwia podejmowanie i realizowanie przedsięwzięć o zwiększonym ryzyku^.

2. Składniki kapitału własnego 2.1. Ogólny podział kapitału własnego

Kapitał własny składa się z różnych elementów. W świetle UoR kapitał    aHajSpl

własny ujmuje się w księgach rachunkowych z podziałem na rodzaje i we- kapitału dług zasad określonych przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy o utworzeniu jednostki (art. 36 ust. 1 UoR).

W bilansie zostało wyodrębnionych dziewięć składników kapitału własnego.

Ich rodzaje i syntetyczną charakterystykę ujęto w tabeli 4.1.

Przedstawione składniki kapitału własnego mają charakter uniwersalny i odnoszą się do wszystkich jednostek w ramach podmiotowego zakresu UoR. Ich zaletą jest to, że umożliwiają one m.in. wykazanie wielkości kapitału wniesionego przez właścicieli oraz wielkości kapitału samofinansowania, wypracowanego z zysku i ulokowanego w kapitale zapasowym czy rezerwowym. Wyodrębnienie w bilansie poszczególnych składników kapitału własnego jest ważne dla użytkowników sprawozdania finansowego, którzy mogą na tej podstawie oceniać sytuację kapitałową jednostki i podejmować stosowne decyzje.

Należy podkreślić, że jednostka może zgodnie ze statutem lub umową tworzyć także inne rodzaje kapitału własnego z przeznaczeniem na określone cele. Wykazuje się je wówczas w pozycji - pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe. Warunkiem ich tworzenia jest ujęcie takich możliwości w statucie lub umowie jednostki.

⁶ Por. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002. s. 299.