CCF20081226008

742

Zbigniew Pietrasiński

duktywnym. Obejmują one — w rozumieniu Guilforda — zarówno dochodzenie do nowej wiedzy w wyniku wnioskowania i twórczego kojarzenia, jak i wydobywanie potrzebnych informacji z magazynu pamięci. Operacje te to:

3.    Myślenie konwergencyjne, przejawiające się w zadaniach o jednym rozwiązaniu, które należy wykryć (czasem rozwiązań może być kilka, jak w równaniach algebraicznych, lecz są one z góry określone przez obowiązujące założenia i reguły przekształcania informaq'i).

4.    Myślenie dywergencyjne, występujące w sytuacjach problemowych mających potencjalnie wiele konkurencyjnych rozwiązań. Należy tu większość problemów twórczych.

5.    Ocenianie. Jest to operacja polegająca na określaniu znaczenia danej informacji, jej przydatności dq określonego celu.

Wymienione operacje dokonywane są zawsze na jakimś materiale, na określonych treściach. Guilford ujmuje je w następujące kategorie:

1.    Treści spostrzeżeniowe, „figuralne”, obejmujące dane zmysłowe, które — według terminologii I. Pawłowa — tworzą pierwszy układ sygnałowy.

2.    Materiał symboliczny w formie takich znaków, jak litery, sylaby, wyrazy złożone z liter, schematy rysunkowe, a także inne umowne znaki graficzne.

3.    Treści semantyczne (słowa, pojęcia, sądy).

4.    Materiał „behawioralny”, związany ze spostrzeganiem zachowania się człowieka w sytuacjach społecznych.

Operacje wykonywane na wymienionych rodzajach treści, prowadzą do powstania wytworów poznawczych. Guilford dzieli je na:

1.    Jednostki treściowe (pojedyncze informacje).

2.    Klasy złożone z zespołów jednostek wyróżnionych wedle jakiejś zasady.

3.    Stosunki, relacje między wyróżnionymi jednostkami.

4.    Systemy, czyli struktury złożone z jednostek powiązanych ze sobą tak, że tworzą pewną zorganizowaną całość, a nie po prostu zbiór, jak klasy.

5.    Transformacje, czyli zmiany, modyfikacje dotychczasowych informacji.

6.    Implikacje, przez które autor rozumie konkluzje i przewidywania oparte na innych informacjach.

Opisany model zdolności jest tzw. „modelem morfologicznym”, opartym, jak dobitnie podkreśla Guilford, na oczekiwaniu, że stanie się on w psychologii czymś analogicznym do układu periodycznego pierwiastków Mendelejewa, który pozwala przewidzieć istnienie nowych zjawisk. Potwierdzeniem supozycji Guilforda ma być wykrywanie empiryczne przewidzianych przez jego model zdolności. Model zakłada — jak wiemy — istnienie 120 zdolności. W roku 1955 Guilford dysponował materiałem dowodowym na istnienie 42 spośród nich, w publikacji z roku 1963 wymienia już $3 zidentyfikowane zdolności (Guilford, 1963). W pracy z roku 1971 podaje on, że wykryto już empirycznie 98 spośród przewidzianych w jego modelu zdolności (Guilford, Hoepf-

^ner, 197 O'

Guilford nie przesądza, w jakim stopniu wyróżnione przezeń zdolności zależą od