CCF20090214021

sobu myślenia — dlatego w równej mierze dotyczy ona tych, którzy rozumienie chcieli „ocalić”, jak i tych, • którzy odrzucali je zupełnie.

Mówiąc najogólniej, cechą charakterystyczną ujęcia problemu rozumienia w logicznym empiryzmie jest ujmowanie rozumienia wyłącznie jako wczucia się, empatii. Rozumienie jest tu interpretowane jako wczuwa-nie się w stany psychiczne rozumianego człowieka, jako pewnego typu identyfikacja z tym, którego usiłujemy zrozumieć. Całkowicie zredukowane do psychologicznego wczucia rozumienie zostaje następnie przeciwstawione „procedurom behawioralnym”, jedynym, które gwarantują intersubiektywną kontrolę, bo tak jak rozumienie nabrało czysto psychologicznego, „subiektywnego” sensu, tak zachowanie jako „behawńor” staje się czysto „obiektywme”, fizykalne, i zostaje pozbawione wszelkich subiektywnych konotacji. Rozumienie jest procedurą, która aczkolwiek jest często stosowana zarówno przez laików, jak i naukowców, może mieć wartość tylko heurystyczną; dlatego też jej użycie w nauce bynajmniej nie jest konieczne.

Cytowane słowa Ilcmpla odnoszą się bezpośrednio do procedur wyjaśniających w historii, ale mają się stosować także do innych nauk, których przedmiotem jest zachowanie ludzi. Przy czym sąd o tym. jaką rolę rozumienie pełni w nauce, wspiera się na przekonaniu, czym rozumienie jest jako takie. Za rzekomo nieuprze-dzonym opisem rozumienia jako znanego wszystkim z życia codziennego fenomenu kryją się jednak przyjęte nieświadomie, lub co najwyżej współświadomie, założenia filozoficzne, które nie pozwalają ujrzeć tego fenomenu takim, jakim jest on w swojej istocie. Chciałbym to pokazać konfrontując proponowany opis z rzeczywistym doświadczeniem, zgodnie z podstawowy zasadą fenomenologii, że ostatecznym kryterium są die Sachen selbst. W rezultacie rzekomy opis ujawni się jako arbitralna konstrukcja teoretyczna wsparta na przejętych bezkrytycznie z tradycji przesłankach filozoficznych. Jako przedmiot analizy posłuży mi głośny artykuł Theodora Abla The Operation Called „Verste-hen”, uchodzący za najpełniejszą wykładnię „operacji rozumienia” w ramach neopozytywistycznej metodologii.²

Abel także rozpoczyna swoje rozważania od potocznego doświadczenia. Rozważa następujący przykład: pewnego chłodnego dnia widzę, że mój sąsiad piszący coś przy oknie wstał, poszedł do komórki na drewno, urąbał trochę drewien, rozpalił ogień w kominku, a następnie z powrotem zasiadł za stołem i kontynuował pisanie. Zachowanie to jest dla nas niewątpliwie zrozumiałe. Na podstawie obserwowanych zachowań mogę powiedzieć, że sąsiad na pewno poczuł zimno i po to, żeby się ogrzać, rozpalił ogień na kominku. Wydaje się to oczywiste. Gdy bliżej się jednak przyjrzymy, widzimy, że źródłem tej oczywistości jest jedynie moja interpretacja. To ja, obserwator, ułożyłem poszczególne fragmenty zachowania w sekwencję stanowiącą sensowną całość: „rozpalanie ognia po to, żeby się ogrzać”, a to dzięki ujęciu tego zachowania jako reakcji (rozpalenie ognia) na pewien bodziec (spadek temperatury). W istocie nie mogę być wcale pewny, że moje wyjaśnienie jest prawdziwe. Aby to stwierdzić, potrzebowałbym dodatkowych informacji — musiałbym na przykład zapytać sąsiada, dlaczego rozpalił ogień. Ale i to by nie wystarczyło, nie ma bowiem powodu zakładać, że on sam zawsze zna swoje prawdziwe motywy. Wiera więc tylko tyle, żc moja interpretacja jest jedną z możliwych interpretacji tego zachowania, jednym z możliwych jego wyjaśnień. Tego mogę być pewny. Źródłem tej pewności jest moje własne doświadczenie — zdarzyło mi się kiedyś (lub też podobnie), że było mi zimno, chciałem się ogrzać i dlatego rozpaliłem ogień. Wiem zatem, że takie powiązanie sytuacji (bodźca) i zachowania (reakcji) może występować, gdyż kiedyś sam

* T. Abel, The Operation Called „Verstehen'^>, „The American Journal of Sociology”, t. 54, 1948, s. 211—218, przedruk w: M. Truzzł (wyd.), Vcrstehcn: Subjective Understanding in So-cial Sciences, Reading, Mass., 1975, s. 40—55 (dalsze cytaty według tego wydania).

45