CCF20110308044

88 4. Od analizy do syntezy - wnioski i postulały oraz projekt definicji

obszarze nic chodzi już o wielkość produkcji, zysku ani wartość akcji czy marki; firmy. W dziedzinie bezpieczeństwa specyfika problemów, ich rozwiązań i skutków polega na tym, że:

-    dotyczą najważniejszych dla ludzi wartości, interesów, celów;

-    budzą najszersze i najgłębsze zainteresowanie społeczne oraz emocje;

-    mogą przesądzać o życiu, zdrowiu ludzi, bycie wspólnot, cywilizacji, gatunku;

wnoszą często nieodwracalne lub trudno odwracalne skutki;

-    ryzyko oraz koszty błędu lub braku decyzji są wielkie i ważne;

-    pozostają w konflikcie z problemami rozwo jowymi, przesądzają o kierunkach i tempie rozwoju w innych dziedzinach.

W dziedzinie bezpieczeństwa anachronizm myślenia, podejść do rozwiązań organizacyjnych i funkcjonalnych, ułomna zdroworozsądkowość czy filozofia typu .jakoś to będzie” albo minimalizujące wysiłek ciągłe reagowanie i poprawianie - to wszystko wiąże się ze strategicznym ryzykiem utraty bytu, suwerenności, a co najmniej głównych możliwości rozwojowych. Tu nic ma miejsca ani na lenistwo, ani na metody „prób i błędów” czy eksperymentowania. Za błędy, pomyki, konformizm i nicadckwatność płaci się najwyższą cenę.

Dlatego właśnie preferujemy i postulujemy podejście systemowe. Systemowe optyka i metodologia pozwalają zerwać ze wskazanymi ułomnościami oraz najlepiej rozumieć przedmiot refleksji, jego bliższe i dalsze otoczenie, świat, w najbliższych rzeczywistości złożoności, dynamice i interakcjach. Mimo że teoria systemów powstała na gruncie biologiczno-eybernetycznym, dzięki poszukiwaniom analogii z organizmami żywymi oraz mechanizmami, a więc jednostkowymi obiektami o relatywnie niewielkich rozmiarach rzeczowych i czasoprzestrzennych, potrafiła wykreować twierdzenia i teorie o wiele ogólniejsze, wyjaśniające istotę i funkcjonowanie bardzo złożonych i wielkich całości, agregatów. Przesądzają o tym m.in. wymienione cechy i własności systemowej orientacji poznawczej i samych systemów, które szczególnie korespondują i mogą być użyteczne w refleksji nad bezpieczeństwem:

-    calościowość i uporządkowanie (do utworzenia systemu nie wystarczy zbiór jakichkolwiek relacji. Muszą istnieć określone relacje porządkujące ów zbiór);

-    kreatywizm konceptualny, który Kant nazywa architektoniką (.jedność różnorodnych poznań podporządkowanych pewnej idei”);

-    logiczne uporządkowanie całości i części składowych; koncepcja takiej całości’⁵;

-    cybernetyzm: układ wyodrębniony myślowo jako fragment określonego obszaru realnej rzeczywistości rozważany ze względu na swoją właściwość transformacji otrzymywanych bodźców na wysyłane reakcje. Możliwość sztucznego

⁹⁵ Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 19X0. s. 723.

naśladowania tych procesów środkami materialnymi odmiennymi od tych, jakie uważamy za specyficzne dla tych procesów w warunkach naturalnych⁹⁶;

-    biologiczna idealizacyjna koncentracja na tym co działa, wpływa („system to zespól współdziałających składników” - L. von Bertalanffy);

-    zdolność autokreacji i wzrostu wielkich całości złożonych⁹⁷;

-    systemy społeczne nigdy nie są do końca zorganizowane; są ciągle modernizowane i przebudowywane⁹⁸;

-    synergia działań i efektu (efektywność dowolnego elementu oceniana w kategoriach wspólprzyczyniania się do osiągania celu całej organizacji, a nie w kategoriach wyników jednostek i zaspokojenia indywidualnych potrzeb);

-    postrzeganie dynamiki, zmienności - dominacja interpretacji systemu jako układu, którego elementy mogą zmienić swe stany w czasie i mogą działać, mogą być kierowane;

metodologia systemów złożonych pozwalająca badać i kształtować proces integracji systemów autonomicznych w wielki i bardzo złożony system, składający się ze złożonych podsystemów;

wieloaspektowość uwzględniająca wszelkie konteksty, tj. tła, obszary źródeł wpływu na całość i relacje między elementami, np. nauka, technika, gospodarka, geografia, socium, kultura;

-    spójność (koherencja) - takie powiązanie podsystemów i elementów, że zmiana w którymkolwiek wywołuje zmiany w pozostałych.

Przedstawione wybrane założenia, cechy i twierdzenia właściwe podejśeiu systemowemu w stopniu najlepszym z dziś możliwych korespondują ze specyficznymi potrzebami i warunkami myślenia o bezpieczeństwie, jego projektowania i kształtowania. Do podobnych ocen i wniosków dochodzi coraz szersze grono zarówno teoretyków, jak i praktyków bezpieczeństwa. Należy do nich m.in. J.L. Worobicw, rosyjski wiceminister ds. sytuacji nadzwyczajnych, który w swoim referacie konstatuje: „W XXI wieku jedynym właściwym podejściem do rozwiązywania problemów bezpieczeństwa będzie podejście kompleksowe, systemowe. Mówiąc o kompleksowym bezpieczeństwie społeczeństwa, człowieka, terytorium, rozumiemy je jako zabezpieczenie przed wszystkimi rodzajami zagrożeń, niebezpieczeństw, w ramach jednej, wspólnej strategii, z wykorzystaniem pełnego spektrum form i metod przeciwdziałania tym zagrożeniom. Bezpieczeństwo to pojęcie inlegralnc. Do dziś rozpatrywaliśmy i realizowaliśmy bezpieczeństwo oddzielnie według jego typów, kierunków - wojenne (wojskowe), przemysłowe, informacyjne, naturalne itp. Te kierunki zachowają oczywiście swoją rację bytu i w przyszłości. Jednak dla rozwiązywania problemów bezpieczeństwa cywilizacji, społeczności międzynarodowej, państwa, wspólnoty lub osoby ważne są nic tylko konkretne, zagrażające im niebezpieczeństwa, ale również ogólne idee obejmujące wszelkie możliwe aspekty zagrożeń, określające ogólną

^% N. Wiener, Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie. Warszawa 1971.

’⁷ Cecha oparta na twierdzeniu J. von Ncumanna o maszynach cybernetycznych zdolnych do wytworzenia innych maszyn bardziej złożonych od nich samych. ^w Zob. K. Obiój, Zarządzanie strategiczne, op.eit.