CCF20110308043

86 4. Od analizy do syntezy - wnioski i postulaty oraz projekt definicji

bory w tym zakresie są również kwestią indywidualnych potrzeb i preferencji, są więc subiektywne.

Najlepszym z możliwych proponowanych podejść jest systemowe postrzeganie i rozumienie bezpieczeństwa, traktowanie bezpieczeństwa wewnętrznego jako jednego z elementów systemu bezpieczeństwa - wielkiego systemu społecznego, z wszelkimi konsekwencjami właściwymi temu podejściu”’. Filozofia systemów podpowiada, że trzeba traktować każdą sytuację rzeczywistą jako całość, że nic można rozumieć systemu ani kierować nim, rozumiejąc i kontrolując jedynie jego część.

Należy jednak podkreślić względność ujęcia oraz subiektywizm wyróżniania dowolnych systemów jako - zgodnie z cytowaną definicją w Encyklopedii organizacji i zarządzania „rozważanych z określonego punktu widzenia jako całość”. Istnieje więc domyślny „ktoś”, kto w kontekście własnych potrzeb, celów oraz własnego paradygmatu poznawczego określa pewien zbiór elementów i relacji jako całość, system. To ważne zastrzeżenie, ponieważ pozwala zrozumieć, że w tej samej sytuacji może istnieć inny „ktoś”, który ze swojego punktu widzenia postrzega i wyznacza inną całość, ^{1 2} inne elementy i relacje, inny system. Właściwość tę potwierdza opinia P. Sienkiewicza charakteryzującego specyfikę podejścia systemowego.

Systemowe podejście - w przyjętej interpretacji P. Sienkiewicza - zakłada „rozpatrywanie zjawisk jako strukturalizowanych całości, celowo zorientowanych, o różnorodnych sprzężeniach i relacjach, przy czym przedmiotem szczególnego zainteresowania są cechy uznane za istotne z określonego punktu widzenia, rozpatrywana całość jest zaś zlokalizowana na określonym »tle« (w otoczeniu)”²”. Wyróżnione w tekście głównym oraz w przypisach elementy właściwe systemowej orientacji badawczej przyjmujemy jako założenia naszego podejścia definicyjnego.

Możliwe i często celowe są oczywiście inne orientacje i podejścia. Znane są ograniczenia i słabości systemowego widzenia i badania rzeczywistości. Mimo wszystko systemowe podejście pozwala z jednej strony istotnie minimalizować słabości, znosić błędy aktualnej aksjologii i metodologii (jako następstw stosowania innych orientacji), z drugiej natomiast proponuje, oddaje do dyspozycji własne reguły, narzędzia, zasady, techniki.

Przyjrzyjmy się pokrótce owym walorom. Spójrzmy na rozpowszechnione dziś i dalej utrwalane (w praktyce i dydaktyce) cechy naszego myślenia, przekonania warunkujące niekoniecznie właściwie nasze myślenia i działania. Oto niektóre z nich:

-    jeżeli wczoraj padał deszcz, dziś pada deszcz, to jutro... — historycyzm, liniowość myślenia;

-    ciągły wzrost, ciągła integracja, ciągła prognozowalność - ciągłość myślenia;

-    jutro to trochę inne dzisiaj myślenie ewolucyjno-dostosowawcze;

-    poznawalność, lad i symetria, racjonalność, skuteczność - mity i złudy naszego myślenia;

-    aby poznać całość, trzeba poznać części antyholizm, analityczność i redukcjonizm;

-    z której strony bat? - myślenie w kategoriach zagrożeń i reakcji na nie;

-    może to minie? może ONI coś zrobią? - odsuwanie i delegacja problemów;

-    nie ma czasu! spróbujmy tego... - adhockratyzm, metoda „prób i błędów”, płytkość podejścia;

-    róbmy to, co umiemy, co dato sukces nam i poprzednikom - kody genetyczne i stare paradygmaty w myśleniu i działaniu;

-    dobre jest to, co się sprawdziło, co doprowadziło nas tu, gdzie jesteśmy, eksperymentowanie, poszukiwanie, nowinki tylko zwiększają ryzyko i koszty konserwatyzm, antykreatywność, zachowawczość;

władza, „góra” wie, co robi! skoro tak każą..., nic warto się wychylać... konformizm, lenistwo, wygodnictwo.

Rozpowszechnione, niestety, funkcjonowanie owych norm, zasad i opartych na nich postaw oraz zachowań ma znaczenie szczególne w dziedzinie bezpieczeństwa. W tym * P. Sienkiewicz, Analiza systemowa, podstawy i zastosowanie. Bellona, Warszawa 1994; (enże. Inżynieria systemów kierowania, PWE, Warszawa 1988.

1

ⁿ System to „wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów materialnych lub abstrakcyjnych mających wzajemne powiązania wewnętrzne i rozważanych z określonego punktu widzenia jako całość” (wyróżnienia C.R.)

Encyklopedia organizacji i zarządzania. PWP„ Warszawa 1982, s. 508. Nalcż.y podkreślić wskazaną w definicji względność podmiotową i przedmiotową. K. Oblój (Zarządzaniestrategiczne, wyd. UW, Warszawa 1987, s. 18 26) wskazuje następujące cechy charakteryzujące wielkie systemy społeczne:

„System społeczny jest systemem rozmytym, o niejasnych, trudnych do sprecyzowania granicach,

0    niedookreślonym wnętrzu oraz wynikającej z togo faktu niejasności powiązań z otoczeniem,

-    naturalne systemy społeczne posiadają niedąjący się do końca rozpoznać skład (elementy, ich wartości, relacje i role),

z niską rozpoznawalnością wnętrza systemu wiąZc się odpowiednio niska rozpoznawalność jego otoczenia, w kanałach informacyjno-dccyzyjnych systemu istnieje stały przepływ informacji niekontrolowanej, o nieokreślonym, lecz nieuniknionym wpływie na procesy zarządzania,

w naturalnych syslcmach społecznych występuje zróżnicowany opór wobec różnych zmian, w systemach społecznych występuje wiele ośrodków kicrowniczo-kontrolnych, o nic do końca sprecyzowanych funkcjach, obowiązkach i uprawnieniach".

Zob. też charakterystykę wielkich systemów złożonych D.S. McLclIan, W.C. Olson, F.A. Sondcrman, The Theory and Practiat of International Relallons, New York 1960:

„Systemy złożone wykazują skłonność do samoorganizacji, szczególnie przez przystosowanie się do warunków zakłócających,

waninki sprzyjające pozwalają systemom uzupełniać się o dodatkowe, celowe podsystemy, charakterystyka funkcjonowania systemu złożonego wynika z porządku jego podsyslcmów oraz stosunków między nimi. Zachowanie zależy od struktury,

zwyczajny zakres funkcjonowania systemów jest na ogól niniejszy niż maksymalna wydolność systemu

2

   podsystemów,

przeciążenie systemów jest następstwem dążenia do maksimum wydolności,

im większa jest liczba podsystemów, tym silniejsze dążenie do tworzenia wyspecjalizowanych podsystemów,

podsystemy wytyczają granice wymiany z innymi podsystemami oraz całym systemem,

-    system złożony posiada zdolność do wyznaczania rozmaitych, alternatywnych sposobów postępowania i równoległych celów,

-    istotna zmiana czy to w slnikturzc, czy w funkcjonowaniu systemu powoduje zmiany w strukturach, procesach i zależnościach w podsystemach i między nimi,

istotna zmiana w jednym podsystemie może spowodować zmiany w innych podsystemach oraz w całości systemu”.