CCF20120517042

154

wać zdanie narodu o rządzie i o rządzących. Władza ustawodawcza przemawiałaby tutaj do poddanego za pośrednictwem obcych sobie symboli, usprawiedliwiałaby swe błędy, zanim by jeszcze naród wystąpił z głośnymi skargami, i w sposób niedostrzegalny rozwiałaby jego wątpliwości. Nawet pracowitość i pomysłowość mogłyby znaleźć i na pewno znalazłyby podnietę w teatrze, gdyby poeci uznali czyn patriotyczny za wart zachodu, a państwo zechciało łaskawie ich słuchać.

Nie mogę tutaj żadną miarą pominąć wielkiego wpływu, jaki wywierałaby dobra stała scena na ducha narodu. Duchem narodowym nazywam podobieństwa i zgodność poglądów i skłonności narodu w przedmiotach, co do których inny naród myśli i odczuwa inaczej. Tylko teatr potrafi w wysokim stopniu przyczynić się do wytworzenia takiej zgodności, ponieważ ogarnia cały zakres ludzkiej wiedzy, uwzględnia wszystkie sytuacje życiowe i rzuca światło we wszystkie zakamarki serca; ponieważ jednoczy wszystkie stany i klasy i najdostępniejszą drogą dociera do rozumu i uczucia. Gdyby we wszystkich naszych sztukach panowała jedna zasadnicza tendencja, gdyby nasi poeci zechcieli się porozumieć i w tym celu zawarli silne przymierze, gdyby w swej pracy stosowali ścisłą selekcję tematów i poświęcili swe pióro wyłącznie tematom narodowym, słowem, gdybyśmy się doczekali właspej sceny narodowej, bylibyśmy wówczas także narodem. Cóż tak silnie wiązało całą Grecję? Cóż przyciągało Greków tak nieodparcie do teatru? Nic innego, jak patriotyczna treść sztuk, duch grecki, wielkie, przemożne przejęcie się sprawami państwa, sprawami lepszej części ludzkości, ożywiające te sztuki.

Teatr ma jeszcze jedną zasługę, którą tym chętniej biorę teraz pod uwagę, że -jak mi się zdaje - jego wygrana w sporze z przeciwnikami jest już i tak przesądzona. To, co dotąd starano się udowodnić, a mianowicie, że w sposób istotny wpływa on na obyczaje i oświecenie, podlegało dyskusji, lecz nawet jego wrogowie przyznali, że zasługuje na wyróżnienie spośród wszystkich wymysłów luksusu i wszystkich instytucji mających na celu rozrywkę towarzyską. Dokonuje on jednakże na tym polu rzeczy ważniejszych, niż się zazwyczaj sądzi.

Natura ludzka nie wytrzymuje nieustannej i wiecznej tortury zajęć zawodowych; wrażliwość zmysłów tępieje wraz z ich zaspokojeniem. Człowiek, przesycony zwierzęcym używaniem, zmęczony długotrwałym wysiłkiem, dręczony odwiecznym pędem do działania, pragnie lepszych, szlachetniejszych przyjemności, inaczej rzuca się bez opamiętania w wir szalonych rozrywek, które przyśpieszają jego upadek i niszczą spokój społeczeństwa. Nie da się uniknąć bachicznych uciech, zgubnej gry, tysiąca szaleństw, jakie wymyśla bezczynność, jeśli prawodawca nie umie pokierować tą skłonnością narodu. Człowiekowi stale zatrudnionemu grozi niebezpieczeństwo, że tak wielkoduszne poświęcenie życia państwu odpokutuje nieszczęsnym splinem, uczonemu - że spadnie do rzędu tępego pedanta, masom ludu - że stoczą się do poziomu zwierzęcia. Teatr jest instytucją, w której przyjemność idzie w parze z nauką, odpoczynek z wysiłkiem, rozrywka z kształceniem, w której żadna zdolność duszy nie wytęża się z uszczerbkiem dla drugiej i w której nie zaznaje się żadnej rozkoszy kosztem całej osobowości. Kiedy zgryzota toczy serce, kiedy melancholia zatruwa nam samotne godziny, kiedy świat i codzienne zajęcia napełniają nas odrazą, kiedy tysiąc ciężarów przytłacza duszę, kiedy praca zawodowa grozi stępieniem naszej wrażliwości, wówczas otwiera dla nas swe podwoje teatr - marząc w tym