Drzewo życia5

no-światopoglądowego Słowian przedchrześcijańskich. O ile tedy trójstopniowość, jako najogólniejsza konstrukcja porządkująca wszechświat, może być uznana za uniwersalną, o tyle treści wypełniające tę strukturę, uformowany na niej obraz jest każdorazowo odmienny. W naszym wypadku uznać go musimy za specyficzny wytwór wyobraźni ludowej, czego najlepszym dowodem jest charakterystyka stref świata.

Spróbujmy teraz — sięgając w przeszłość — odszukać korzenie niektórych wierzeń decydujących o ostatecznym kształcie obrazu kosmosu.

Kilka lat temu radziecki historyk, Borys A. Rybaków, podjął próbę rekonstrukcji obrazu świata u dawnych Słowian ². Jako dowód istnienia trójdzielnej koncepcji kosmosu posłużył mu słynny posąg tak zwanego Światowida, wydobyty w ubiegłym stuleciu z nurtów rzeki Zbrucz na Wołyniu. Posąg, w kształcie czworobocznego słupa, miał trzy umieszczone nad sobą i wyraźnie wyodrębnione plastycznie części. Według Ry-bakowa część górna symbolizowała niebo, środkowa ziemię, a dolna podziemia, zaś wyrzeźbione w każdej z nich postacie były bóstwami tych regionów świata. Zbruczański Światowid miał jednak pewną zagadkową cechę. W najniższej jego partii, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych, wyrzeźbiono nie cztery, a tylko trzy postacie. Czwarta płaszczyzna czworoboku pozostała pusta. Owe trzy postacie przedstawiały mężczyzn, podobnych do wąsatych karłów, którzy klęcząc

* B. A. Rybaków: Svoiatowit-Rod. W: Liber Iosepho Kos-trzewski octogenario a veneratoribus dicatus. Wroclaw-Warsza-wa-Kraków 1968, s. 390—394.