Drzewo życia3

Na dobrzyckim moście wieczorem zobaczyłam jakieś dziecko gołe, skulone, siedzące i wpatrujące się w księżyc. Gdy mnie zobaczyło, zaczeno mnie wołać do siebie, pokazywało mi pieniądze i obiecywało mi dać te pieniądze. Zbliżyłam się, alem wtedy spostrzegła, że to topielec przesuwa się przy miesiącu. Czem prędzej poszłam dalej, a topielec Skoczył z mostu do wody, śmiał się i klaskał w ręce. (Wieliczka) *.

Badacze kultury ludowej zapisali setki podobnych opowiadań, w których zwykle wspomniana jest co najmniej jedna z dwóch najważniejszych cech przypisywanych topielcom. Na czoło wysuwa się oczywiście ich powiązanie z wodą. Byłoby to zupełnie zrozumiałe, gdyby topielce powstawały wyłącznie z dusz ludzi utopionych, ale w demony te przeistaczają się również dusze zmarłych dzieci, czasem tylko nie ochrzczonych, czasem przeklętych przez matkę. Dlaczego jedne i drugie stają się demonami wodnymi? Co łączy zmarłe naturalną śmiercią dzieci z dorosłymi ludźmi, którzy znaleźli śmierć w wodzie? Na pozór związku takiego nie ma, ale śledząc wierzenia o innych demonach zauważyć łatwo, że nie wiek ani płeć są tu ważne, lecz rodzaj śmierci. 'Wszystkie demony wodne powstają z dusz ludzi zmarłych przedwcześnie, bez względu na to, czy było to dziecko, młodzieniec, dziewczyna czy też człowiek w nieokreślonym wieku, który utopił się lub zmarł gwałtownie w innych okolicznościach.

Nie wszyscy ci ludzie zmieniają się wyłącznie w topielce. Zasada, na jakiej niektóre dusze stają się demonami płci męskiej, a inne żeńskiej jest niejasna. Jednak wszystkie demony posiadają wspólne cechy. Jedna, to właśnie powiązanie z wodą, wyrażane często bezpośrednio przez umiejscowienie demona w jeziorze, rzece lub stawie. Kiedy natomiast topielec pojawia się wśród ludzi we wsi albo na targu, jego wodna natura ujawnia

^e S. Udziela, op. cit., s. 156—157.

106