Drzewo życia4

W wigilię przed wieczorem kończono inne zajęcia gospodarskie oraz sprzątanie i przyozdabianie domów. Od tego momentu ludzie unikali wykonywania codziennych, a zwłaszcza ciężkich prac. Szczególne znaczenie miał zakaz przędzenia, motania, kręcenia wici, tkania i szycia, obowiązujący także podczas innych świąt dorocznych i niektórych obrzędów rodzinnych. Zakończenie pracy, wysprzątanie izby i obejścia, ozdoby, niespotykana w innych porach roku obfitość jedzenia i wreszcie liczne zakazy stwarzały granicę pomiędzy codziennością a świętem, które rozpoczynano wraz z dostrzeżeniem pierwszej gwiazdy.

Wieczór i noc wigilijna były w odczuciu ludu niezwykłe. Badacze kultury ludowej często zwracali uwagę na dość niesamowity nastrój panujący wówczas na wsi. Radość, łączona zwykle z faktem narodzin Chrystusa, mieszała się z wyraźnym niepokojem. Wieczór był cudowny i straszny zarazem — jak określił to Witold Klinger.

Sprzyjało temu przeświadczenie o dziejących się w tę noc cudownych zjawiskach. Wierzono bowiem, że woda w rzekach, źródłach, a nawet studniach przemienia się w wino lub miód, że w sadach zakwitają drzewa, a ptaki i zwierzęta mówią ludzkim głosem.

Również w dziedzinie stosunków społecznych wigilia zapoczątkowywała okres zgoła niezwykły. Służba mogła zasiadać do wieczerzy przy jednym stole z gospodarzami, co w normalnych warunkach było nie do pomyślenia. W tym czasie przypadał ponadto tradycyjny termin wygasania umów o pracę i zanim nastąpiło ponowne ich zawarcie parobcy oddawali się kilkudniowym hulankom połączonym z pijatykami i wybrykami. Młodzież psociła bezkarnie nawet w kościele podczas nabożeństwa. Do zwykłego repertuaru należało wykradanie z zagród narzędzi rolniczych i ukrywanie ich.

157