DSC02419 (4)

W lalach siedemdziesiąte* OraaifaiifiMda wyjtowmddb pnadr wszystkim poprzez beletrystykę, w które} di-*ab wyraz wierze w rt>imai asymilacji Optymizm ten przygasł wraz z pnpmm—i warszawskim Jm aa pół roku przed jego wybuchem, przerażona prgro—ana Żydów w Rom. puda do Leopolda Mcyeta: ..Straszne rzeczy dzieją stę aa łwiecie. Jesacaa palaa przeraz* nu i oburzenia. Jeżeli burza rozszalała aa poładMa dojdzie da aa*. będzie to me tylko akt barbarzyństwa przeciwny całej cywfluacji i wwsdum aadyiwaa aa-szym. ale fakt historyczny ogromnej a fatalnej db kraju aasaego ng**" (ą*. wy co do możliwości antysemickich rozruchów w Krótesfanc [n fimliiilj aę kilka miesięcy później.

Pogrom wywołał w Orzeszkowej głęboki wstrząs. Jego dowodem jest Im pisarki do Jadwigi Krausharowej. w którym pisze: _Od laiku jut dni. każdrzo ranka, biorę pióro do ręki z zamiarem pisania do Pani > - nie unaem. Tkwi we mnie głębokie, a dziś strasznie bolesne uczucie ^'hdaroosci ze społeczeństwem moim - zdaje mi się, że krwawe ogniwo jakieś sfcuwa mię z popełnioną zbrodnią. [...] Wypadki te, przeciw którym wzdrygają się wszyMkie in>iynk;\ cywilizowanego człowieka i wszystkie uczucia obywatela kra;u. czy będą nauka a*, a kolwiek dla tych, którzy pod pretekstem patrioty zmu gxsją w nas m>v * ofaą. jedyne źródło tolerancji religijnej i wszystkich społecznych popraw * [    ) j*.

która społeczne kalectwo nasze, polegające na rozdwojeniu grup. zawsze jasno widziałam i do wielkiej roboty zaleczania go swoje ziarnko p:a>k\: rmmosłam. ja. com w człowieku szanowała zawsze człowieka i w rvxiak.. ktvhata ndaka bez względu na gatimek krwi płynącej w jego żyłach [ j siadam i płaczę. i ręce moje od roboty wszelkiej odpadają, bo w szystkie prace tusze uk mkic ; metrw a-

polskie wzglądem Żydów (Orzeszkowa podaje tytuł w ustępującym hr/nuenw -' woch Żydów w Polsce), Wacława Aleksandra Maciejowskiego Żydbt <• Poi*cr w hw i Litwie (O Żydach w Polsce, na Litwie i Rusii oraz Władysława Smoleńskiego Wa i sprawa Żydów polskich h- XVIII wieku (Ży%ti w Polsce w wieża ATlUi ftwci. »i wspomina także pisma Jana Jeleńskiego oraz - w kontekście Jeletwkicgo btswzwrs tłumaczone z języków obcych, zwykle o charakterze anty żydowskim, *«dc sk>w pisarki należące do „literatury skandalicznej" (na przykład łftiwryiwir—r sumem : Żydów)-, Orzeszkowa, O Żydach ... s. 52 Pisarce znane były także dzida fcrws*» Roma*. Salomona Mlinka i Edwarda Reussa. choć nie wiadomo, czy z bezpowredr jc-(Orzeszkowa, O Żydach..., s. 53). Autorka monografii po%w ięcvs-v probsemars^* :» dowskiej w beletrystyce Orzeszkowej. Irena Butkiewiczów na. rwienin. ze OTfecton przywołuje w swej rozprawie pracę Ludwika Gumpłowicza carytułów mą Anąirt *r> ligii żydowskiej w Polsce', I. Butkiewiczówna. Powieści i mo»«.<    , » 15 luat «rw ar

pojawia się jednak w broszurze Orzeszkowej. Zapewne aub tu lurpmramnM su-nieje publikacja pod bardzo podobnym tytułem (Pocstpki rettgu >tv >. cc Mi r* jest to praca autorstwa Maksymiliana (nic Ludwika!) GumpSowteza t Id." rok*. s »ięv opublikowana ponad dwadzieścia lal po ukazaniu się rozprawy Orzesz towei

^,M E. Orzeszkowa do L. Meyera, lisi z 16 maja IWI. |w | E. Orzeszkowa, i _;»o a*. brane, t. 2, oprać. E. Jankowski, Wrocław 1955. s 13 14