DSC02440

Wolfgang Knóbl

Teorie, które nie przeminą:

NIE KOŃCZĄCA SIĘ HISTORIA TEORII MODERNIZACJI

Chociaż od lat pięćdziesiątych XX w. teoria modernizacji należy do najbardziej wpływowych paradygmatów w naukach społecznych, nie ma kanonicznego tekstu, który wypowiadałby J wszystkie jej hipotezy, a żaden autor w istocie nie zdominował ani nie ukierunkował debaty, f Wydaje się raczej, że teoria ta często stanowiła niewiele więcej niż garść ukrytych, choć \ kluczowych przesłanek przyjmowanych przez przedstawicieli nauk społecznych, starających się powiązać badania empiryczne z różnymi rozległymi procesami historycznymi i spo-łecznymi, które w bliżej nieokreślony sposób nosiły miano „modernizacja”. Dlatego nader trudno mówić o teorii modernizacji „we właściwym sensie”, jako że nie ma ani prawdziwyćH „wiernych”, ani agresywnych „odszczepieńców” - brak kanonizacji tej teorii w oczywisty^ sposób nie pozwala na takie wyraziste kategorie. Mimo to nie ma wątpliwości, $e można nakreślić zarys teorii, nawiązując do przełomowych dzieł, przede wszystkim autorów amery-kańskich, opublikowanych między połową lat pięćdziesiątych a połową lat sześćdziesiątych XX wieku. Chodzi o np.: The Passing ofTraditional Society (1965 [1958]) Daniela Lemera, j Homo politicns (1995 [wyd. oryg. 1959]) Seymoura Martina Lipseta, Social Change in the Industrial Revolution (1960 [1959]) Neila J. Smelsera, The Stages ofEconomic Growth (1971 [1960]) WaltaW. Rostowa, The Achieving Society (1961) Davida McClellanda czy The Ćmc Culture: Political Attitudes andDemocracy in Five Nations (1989 [1963]) Gabriela Almondaj i Sidneya Verby. Teoria modernizacji, jako niemarksistowska, makrosocjologiczna i często interdyscyplinarna, starała się konceptualizować historycznie lub typologicznie rozwój społeczeństw, początkowo skupiając się głównie na relacji między kulturą a postępem gospodarczym, potem jednak w coraz większym stopniu także na relacji między kulturą a rozwojem politycznym i między wzrostem gospodarczym a demokracją. Jak to już wykazali różni interpretatorzy historii tego podejścia (patrz Alexander 1994: 168 i nast.; Harrison 1988:30 i nast.; Huntington 1971: 288-290), teoretycy modernizacji zakładali, że:

(1) modernizacja to proces globalny i nieodwracalny, który zaczął się od rewolucji prze- i

myślowej w połowie XVIII w. (lub nawet wcześniej) w Europie, lecz dzisiaj, tzn. od końca i

II wojny światowej, obejmuje społeczeństwa na całym świecie;

Theories that Won "i Pass Away: The Never-ending Story of Modernizątion Theory, w: G. Delanty, Ę:F; Isin (red.), Handbook af Historical Sociology, Sagę Publications, London 2001, s. 96-107.