DSC02466

760 XI. Teorie modernizacji i systemu światowego

sposób, charakter

Ruchy komunistyczne i faszystowskie, mające faktycznie, choć w różny międzynarodowy, stanowiły różne warianty wzorców nowoczesności.

Kulturowy program nowoczesności wyrastał z przekształceń w późnośredniowiecznych ?|| europejskich cywilizacjach i wspólnotach politycznych, skrystalizował się zaś równoca&fw nie w całej Europie zwłaszcza po rewolucjach związanych z wczesnonowoczesbą Ogólno. M światową ekspansją militarną, gospodarczą, technologiczną i ideologiczną Zachodu. Objęła If ona najpierw wschodnie chrześcijaństwo, zwłaszcza Rosję, dalej islam i wielkie azjatyctóe |i cywilizacje osiowe — konfucjańską, hinduistyczną i buddyjską, następnie jedyną z głównych 31 cywilizacji nieosiowych, w której łonie skrystalizowała się z powodzeniem pierwsza nieza-chodnia nowoczesność - mianowicie Japonię — oraz Afrykę. Ekspansję tę można postrzegaj || jako pierwszą falę nowoczesnej globalizacji, która przed końcem XX wieku osiągnęła nie- | spotykane wcześniej wymiary.

W związku z tą ogólnoświatową ekspansją niemal w zaraniu nowoczesności, a na pewno w drugiej połowie XX w., pojawiło się pytanie, czy świat - nowoczesny świat krystalizujący i się pod wpływem postępującej w ten sposób globalizacji — będzie zunifotmizowanyfiBjed- ■: norodnym światem pod hegemoniąjednej przekształconej cywilizacji aksjalnej. %

Pogląd taki propagowało w latach pięćdziesiątych wiele „klasycznych” teorii moder-nizacji i teorii konwergencji społeczeństw industrialnych, w rzeczywistość! na przekór klasycznym socjologicznym analizom Marksa, Durkheima i w dużym stopniu nawet Webera (1968; 1978), a przynajmniej pewnej interpretacji jego teorii zakładającej, choćby tylko : implicite, że podstawowe konstelacje instytucjonalne, które zbiegły się w Europie, oraz kulturowy program nowoczesności w postaci, w jakiej się tam rozwinął, w sposób niejakól „naturalny” przyjmą się ostatecznie we wszystkich nowoczesnych i modernizujących fi? społeczeństwach i wraz z ekspansją nowoczesności zapanują nad światem.

Rzeczywistość wyłaniająca się już od początku nowoczesności, a szczególnie wyraź* nie po drugiej wojnie światowej, nie potwierdziła żadnej z tych perspektyw. Faktyczny rek-wój nowoczesnych lub - jak je w tym czasie określano — modernizujących się społeczeństw dalece wykroczył poza ujednolicające i hegemoniczne przesłanki pierwotnego europejskiej lub zachodniego programu nowoczesności.

W większości z tych społeczeństw powstał ogólny trend strukturalnej dyferencjaęjifiz-maitych obszarów instytucjonalnych — gospodarczego, politycznego, rodzinnego, ą także pojawiły się tendencje do urbanizacji, upowszechnienia edukacji i nowoczesnych środków komunikacji oraz orientacje indywidualistyczne. Jednak sposoby definiowania i organizacji,, tych obszarów były odmienne w różnych społeczeństwach i zmieniały się w różnych okre* sach ich rozwoju, nawet jeśli nie w sposób nieograniczony, powodując powstanie wielorak kich wzorców instytucjonalnych i ideologicznych. Ale wzorce te nie stanowiły prostej kon* tynuacji lokalnych tradycji tych społeczeństw przeniesionych w epokę nowoczesną Były specyficznie nowoczesne bez względu na to, jak wielki wpływ na ich dynamikę wywarły, lokalne kulturowe przesłanki, tradycje i historyczne doświadczenia. Wszystkie rozwinęły w sobie specyficzną nowoczesną dynamikę, odrębne sposoby interpretacji nowoczesności dla których zachodni projekt stanowił faktycznie pierwotny i trwały - na ogół ambiwaleottj - punkt odniesienia o zasadniczym znaczeniu. Szczególnie ważny jest w tym kontekśdi