WETERYNARIA
FARMAKOLOGIA
W PRAKTYCE
Bartosz Gawęda
Katedra Biochemii, Farmakologii i Toksykologii Akademii Rolniczej we Wrocławiu
Ból fizjologiczny, odbierany jako subiektywnie nieprzyjemne odczucie, jest mecha-
nizmem obronnym umożliwiającym organizmowi reakcję na wpływ szkodliwych czyn-
ników uszkadzających jego tkanki (2). Jednak poza funkcją obronną ból niesie za sobą,
w zależności od natężenia i czasu trwania, ryzyko wystąpienia niebezpiecznych dla
organizmu zmian, które mogą prowadzić do nadciśnienia, arytmii, zaburzeń żołądkowo-
jelitowych, zaburzeń behawioralnych czy immunosupresji (1, 2). Dlatego tak ważna jest
skuteczna kontrola bólu, która wiąże się z działaniem objawowym i niejednokrotnie
przyczynia się do polepszenia skuteczności terapii.
Narkotyczne leki
przeciwbólowe
CZ
ŚĆ I. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA do opanowania dzięki lekom przeciw- lub syntetyzowanych w trakcie proce-
I RODZAJE BÓLU bólowym. sów zapalnych substancji takich, jak
Zwierzęta posiadają ewolucyjnie wy- 2. Ból przewlekły narasta powoli i jest bradykinina, histamina, serotonina,
kształcony mechanizm niewykazywania długotrwały (co najmniej kilka tygo- prostaglandyny, enzymy proteolityczne
nadmiernych objawów bólu, co ma dni). Związany jest z przewlekłymi (2, 5, 6). Jest to główne miejsce działania
obniżać ryzyko ataku ze strony wroga. chorobami wyniszczającymi, takimi niesteroidowych leków przeciwzapal-
Z tego względu zwierzęta mogą reago- jak np. degeneracyjne choroby sta- nych, kontrolujących głównie ból o sła-
wać na bodz
ce bólowe nieco inaczej niż wów, nowotwory, zapalenie trzustki. bym bądz
umiarkowanym nasileniu,
człowiek, co może powodować trudności Nie zawsze jest podatny na skuteczne towarzyszący procesom zapalnym (2).
w prawidłowym rozpoznaniu bólu i ocenie działanie analgetyków. Nocyceptory są bezmielinowymi za-
stopnia jego natężenia (1, 2). Dodatkowo Odpowiedz
na ból ostry i przewlekły kończeniami włókien czuciowych, które
prawidłową diagnozę zjawiska bólowego różni się pod względem reakcji fizjolo- jako włókna A delta (włókna szybkie,
może komplikować stres pojawiający się gicznej i zachowania. Bólowi ostremu odpowiedzialne za ból pierwotny), C lub
u zwierzęcia w czasie badania, zazwyczaj towarzyszą: tachykardia, przyspieszone A beta (włókna wolniejsze, odpowiedzial-
potęgujący wrażenia bólowe (1). oddychanie, rozszerzenie z
renic, śli- ne za ból wtórny) przewodzą bodz
ce bólo-
Stopień reakcji na ból różni się w za- nienie, wokalizacja, zwłaszcza podczas we w kierunku rdzenia kręgowego. Prze-
leżności od: omacywania bolesnego obszaru (1, 2, 5). wodnictwo to hamowane jest przez leki
a) wieku  młode zwierzęta wykazują Natomiast ból przewlekły może powodo- miejscowo znieczulające. Wspomniane
mniejszą tolerancję na ból, wać u zwierzęcia kulawizny, samookale- włókna tworzą następnie synapsy z neu-
b) płci  samice wydają się mniej wrażli- czenia poprzez wylizywanie lub drapanie ronami rogów dogrzbietowych rdzenia
we na ból niż samce, bolesnego miejsca lub jego okolic, spadek kręgowego. Głównym neuromediatorem
c) stanu zdrowia  zdrowe zwierzęta apetytu czy zmiany w okrywie włosowej. jest tu substancja P oraz, w mniejszym
lepiej znoszą ból, Może także wyzwalać w zwierzęciu zmia- stopniu, wazopresyna, cholecystokinina.
d) gatunku i rasy  psy, a wśród nich ny w zachowaniu. Wypustki neuronów rdzeniowych są
np. rasy sportowe, wykazują lepszą początkiem wstępującej drogi bólowej
tolerancję na ból niż koty. (2) DROGI PRZEWODZENIA rdzeniowo-wzgórzowej i tworzą synap-
Ból można sklasyfikować według róż- I KONTROLI BÓLU sy z neuronami wzgórzowymi, oddając
nych kryteriów, np.: z
ródła jego umiej- Farmakologiczna kontrola bólu po- wcześniej odgałęzienia do tworu siatko-
scowienia (ból trzewny, somatyczny, lega na hamowaniu transmisji bólowej watego, w którym ma miejsce tworzenie
neuropatyczny), czasu pojawienia się na jej różnych poziomach, a miejsce emocjonalnego składnika reakcji na ból
od momentu zadziałania szkodliwego oddziaływania leku decyduje o jego sile w postaci strachu, depresji, cierpienia.
bodz
ca (ból pierwotny, wtórny), długo- i charakterze działania. Ostatecznie wypustki neuronów wzgó-
ści jego trwania (ból ostry, przewlekły) Miejscem wyzwolenia impulsu bólo- rzowych docierają do kory mózgowej,
oraz intensywności (ból słaby, umiarko- wego, a zarazem początkiem trójneu- gdzie następuje subiektywna końcowa
wany lub silny). Najbardziej przydatny ronowej drogi bólowej kończącej się interpretacja bólu (2, 5, 6, 9, 10).
z klinicznego punktu widzenia wydaje w korze mózgowej, są znajdujące się W obrębie OUN, działają alfa2-adre-
się podział ze względu na dwa ostatnie w skórze oraz w wielu innych tkankach nomimetyki, których miejsce oddziały-
kryteria (2). (narządach wewnętrznych, mięśniach, wania nie jest dokładnie znane, a także
1. Ból ostry szybko powstaje i zanika stawach, ścięgnach, otrzewnej, okostnej) nie stosowane w weterynarii leki służące
w ciągu 24-72 h. Towarzyszy infek- receptory bólowe, czyli nocyceptory. do zwalczania bólów neuropatycznych
cjom, zabiegom chirurgicznym lub Ich pobudzenie następuje w wyniku (karbamazepina) lub bólów niespecyficz-
silnym urazom. Jest stosunkowo łatwy uwalnianych z uszkodzonych komórek nych (imipramina).
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
55
WETERYNARIA
F ARMAKOLOGIA
W PRAKTYCE
2) częściowych agonistów receptorów opio-
Typ receptora
idowych: buprenorfina, tramadol;
mi/delta kappa
3) opioidy o właściwościach agonistycz-
Analgezja ponadrdzeniowa i rdzeniowa rdzeniowa
no-antagonistycznych: butorfanol
Depresja oddechowa ++ +
i pentazocyna.
y
renica zwężenie -
Wspólnie z NLPB rozpatruje się również
Motoryka przewodu pok. zwolnienie - leki będące antagonistami receptorów
opioidowych. Wśród nich wyróżnia się:
Skurcz mięśni gładkich ++ -
1) czystych antagonistów receptorów opio-
Reakcja behawioralna euforia ++, sedacja ++ dysforia +, sedacja+
idowych: nalokson, diprenorfina;
Lekozależność ++ +
2) antagonistów o częściowych właściwo-
Farmakologiczne efekty pobudzenia receptorów opioidowych (9).
ściach agonistycznych: nalorfina.
Ważną składową kontrolującą ból ją dokomórkowy prąd jonów potasu Wykorzystuje się je do znoszenia obja-
jest zstępujący układ regulacji dopły- prowadzący do hiperpolaryzacji błony wów przedawkowania wywołanych przez
wu bodz
ców bólowych, który spełnia komórkowej oraz blokują otwarcie wszystkie powyższe grupy opioidów, np.
zadanie hamowania reakcji bólowej potencjałozależnego kanału dla jonów nalokson lub tylko przez te o właściwo-
poprzez depresyjny wpływ na neuro- wapnia, niezbędnego w procesie uwal- ściach czystych agonistów, np. nalorfinę.
transmisję w obrębie synaps w rogach niania neurotransmitera, którym jest Używane są także przy wyprowadzaniu
dogrzbietowych rdzenia kręgowego, na substancja P (9, 10). zwierząt ze stanu neuroleptoanalgezji,
szlaku wstępującej drogi bólowej rdze- Z farmakologicznego punktu widzenia np. diprenorfiny używa się przy odwra-
niowo-wzgórzowej. Układ ten składa się rozpatruje się istnienie trzech oddziel- caniu neuroleptoanalgezji, do której
z jąder śródmózgowia, w których neuro- nych typów receptorów opioidowych: użyto etorfiny.
ny połączone są ze sobą synapsami en- mi, delta i kappa, pobudzanych za-
kefalinergicznymi, na których znajdują równo przez endogenne, jak i egzogenne ZASTOSOWANIE
się receptory opioidowe. Ich pobudzenie opioidy (1, 2, 3, 4, 5, 9). Efekt działania NARKOTYCZNYCH
powoduje wydzielanie na końcach ich opioidów egzogennych wiąże się głównie LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH
wypustek w rdzeniu enkefalin, które z pobudzeniem receptorów mi i kappa, Narkotyczne leki przeciwbólowe są
hamują wydzielanie substancji P, a tym a w mniejszym stopniu receptora del- najsilniej działającymi analgetykami.
samym transmisjÄ™ bodz
ca bólowego ta, który funkcjonalnie zazwyczaj jest Podawanie ich zaleca się w sytuacjach,
w kierunku wstępującej drogi bólowej. ujmowany łącznie z receptorem mi (9). gdy ból jest na tyle mocny, iż nie ma
Jest to tzw. ponadrdzeniowe działanie Obecnie pomija się istnienie receptora możliwości opanowania go przy użyciu
przeciwbólowe. W skład powyższego sigma, który jest prawdopodobnie pod- innych dostępnych leków przeciwbólo-
układu wchodzą także jądra okolic typem receptora mi (1). wych, z których najpowszechniej używa
mostu, których neurony wysyłają nora- Receptory opioidowe zlokalizowane są się niesteroidowych leków przeciwza-
drenergiczne i serotoninergiczne aksony, głównie w jądrach śródmózgowia (mi) palnych.
łączące się z enkefalinergicznymi komór- oraz w komórkach rogów dogrzbietowych W codziennej praktyce weterynaryjnej
kami wstawkowymi w rdzeniu kręgowym w rdzeniu (mi, kappa), a ich pobudzenie narkotyczne leki przeciwbólowe nie cieszą
hamującymi wydzielanie substan- wywołuje odpowiednio efekt analgezji się dużą popularnością. Wiąże się to za-
cji P. Jest to tzw. rdzeniowe działanie ponadrdzeniowej i rdzeniowej (1, 2, 6). pewne z faktem umieszczenia większości
przeciwbólowe (1, 2, 6, 9, 10). Poza wspomnianą lokalizacją recepto- z nich na liście substancji odurzających
Zstępujący układ regulacji dopływu ry te znajdują się także w innych rejo- i psychotropowych, których wydawanie
bodz
ców bólowych jest miejscem oddzia- nach OUN oraz dodatkowo na obwodzie, i obrót podlega specjalnemu nadzorowi,
ływania zarówno endogennych peptydów głównie na komórkach mięśni gładkich zgodnie z rozporządzeniem ministra zdro-
opioidowych (enkefalina, dynorfina, (delta, mi, kappa) (1, 2). Decyduje to wia z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie
endorfina), jak i opioidów egzogennych, o tym, że oprócz działania przeciwbó- wytwarzania, przetwarzania, przerobu,
do których należą narkotyczne leki lowego występują także inne efekty ich przywozu z zagranicy lub wywozu za
przeciwbólowe (NLPB). pobudzenia, zazwyczaj niepożądane. granicę oraz obrotu środkami odurzający-
Termin opioidy określa wszystkie mi, substancjami psychotropowymi i pre-
substancje, wykazujÄ…ce efekt morfino- NARKOTYCZNE kursorami, na podstawie ustawy z dnia
podobny blokowany przez antagonistów LEKI PRZECIWBÓLOWE 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu
receptorów opioidowych, np. nalokson. Są całkowitymi lub częściowymi ago- narkomanii (11, 12).
Zatem do opioidów zalicza się zarówno nistami receptorów opioidowych, a sto- Powyższe uregulowania prawne wymu-
endogennych agonistów receptorów pień wywoływanej przez nie analgezji szają drobiazgową kontrolę użycia NLPB
opioidowych, jak i morfinę oraz jej syn- oraz ewentualne skutki uboczne zależą przez lekarza, co w codziennej praktyce
tetyczne pochodne, również te o innej od od typu receptorów, na które działają może być dla niego kłopotliwe.
niej strukturze chemicznej. Natomiast oraz siły, z jaką się z nimi wiążą.
termin opiaty jest węższy i dotyczy tyl- Ze względu na sposób oddziaływania z re- SZCZEGÓA
OWE
ko tych substancji, które oprócz efektu ceptorami opioidowymi, można je podzielić WSKAZANIA KLINICZNE
morfinopodobnego wykazują ścisłe po- na następujące grupy (1, 2, 3, 5, 9): I. Zwalczanie silnego bólu o charakterze
dobieństwa w budowie strukturalnej do 1) czystych agonistów receptorów opio- ostrym, który towarzyszy poważnym
morfiny, tzn. kodeiny i heroiny (9). Pod- idowych: morfina, fentanyl i jego urazom powypadkowym, oparzeniom
sumowując, każdy opiat jest opioidem, pochodne (sufentanyl, alfentanyl, (np. morfina, tramadol), kolkom jeli-
ale nie każdy opioid jest opiatem. remifentanyl), etorfina, petydyna towym (np. petydyna, pentazocyna,
Mechanizm działania NLPB: pobu- (meperydyna), kodeina, oksymor- butorfanol), oraz bólu chronicznego
dzajÄ… receptory opioidowe, wzbudza- fon, metadon; zwiÄ…zanego np. z nowotworami, zapa-
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
56
WETERYNARIA
F ARMAKOLOGIA
W PRAKTYCE
leniem trzustki, chorobami degenera- nadoponowo oraz rzadziej podpa- Także kodeina oraz butorfanol mogą być
cyjnymi stawów i kości (np. morfina, jęczynówkowo. Droga ta wydłuża podawane doustnie.
fentanyl) (1, 2, 3, 4, 5, 7, 8). czas działania leku, zmniejsza Większość opioidów ulega biotrans-
II. Kontrola bólu w związanego z zabie- szanse ujawnienia się efektów formacji w wątrobie, głównie poprzez
gami chirurgicznymi: ubocznych oraz redukuje MAC sprzęganie z kwasem glukuronowym,
1. Okres poprzedzający zabieg chi- (minimalne stężenie pęcherzyko- co może być powodem częstszych
rurgiczny: we) anestetyków wziewnych o oko- w porównaniu z psami przedawkowań
a) Używane podczas postępowania ło 30-60% (1). Najlepsza w tym u kotów, u których aktywność trans-
premedykacyjnego (np. morfina, pe- względzie wydaje się morfina, ferazy glukuronylowej odpowiadającej
tydyna, oksymorfon, butorfanol). która w odróżnieniu od bardziej za ten proces jest słabsza (2). Choroby
Uzyskana w premedykacji analge- lipofilnego fentanylu lub bupre- wÄ…troby zmniejszajÄ… tempo metabolizmu
zja zwiększa efekt przeciwbólowy norfiny umożliwia dłuższą kontrolę opioidów, co wydłuża ich czas działania
stosowanego anestetyku, obniża bólu (12-24 h), bez konieczności i może przyczyniać się do wystąpienia
jego wymaganą ilość, a także częstych podań. U psów nie na- efektów toksycznych (1, 2, 7).
skraca okres wybudzania. Za- leży podawać więcej niż 6 ml leku Eliminacja metabolitów zachodzi
pewnia to z jednej strony mniej- płynnego, przy czym początkowo głównie przez nerki, dlatego konsekwen-
sze ryzyko wystąpienia efektów powinno się zaaplikować 25% cją zaburzeń w ich prawidłowej funkcji
ubocznych użytego anestetyku, wyliczonej dawki. Czas rozpoczę- (np. u zwierząt uremicznych) może być
a z drugiej zapewnia lepszą kon- cia działania występuje po 30-60 przedłużone działanie leku w sytuacji,
trolę bólu w okresie operacyjnym. minutach (1). gdy wytwarzane metabolity są aktywne,
Stanowi to dodatkową korzyść, 3. Okres pooperacyjny. Wybór jak to się dzieje w przypadku morfi-
gdyż, jak dowiedziono, zwalcza- analgetyku oraz droga jego po- ny, petydyny, kodeiny (1). Działanie
nie bólu dopiero w momencie dania zależy od natężenia bólu. opioidów (np. morfiny) wydłuża także
jego ujawnienia się po okresie Najpopularniejszymi lekami stoso- ich krążenie wątrobowo-jelitowe (2).
wybudzania z narkozy wymaga wanymi u małych zwierząt w tym Niedoczynność tarczycy może spowal-
większych ilości leku niż podczas okresie są tramadol, oksymorfon, niać tempo metabolizmu i eliminacji
podawania go przed pojawieniem buprenorfina i butorfanol (2). Ko- opioidów (4, 7).
się bólu (1, 2, 3). lejne dawki aplikowanych leków
b) Rzadziej mogą być użyte do wpro- powinny być ustalane w zależno- EFEKTY UBOCZNE
wadzenia do znieczulenia ogól- ści od efektu, jaki wywołały po- I PRZECIWWSKAZANIA
nego, najczęściej w połączeniu przednio i spodziewanego czasu, Efekty uboczne stosowania narkotycz-
z diazepamem lub midazolamem przez jaki będą podawane. Przy nych leków przeciwbólowych związane
u zwierząt ciężko chorych, ze dłuższym stosowaniu dobrze są zwykle z pobudzeniem receptorów
względu na ich stabilny wpływ na rozpocząć od dawek niższych mi, zarówno w obrębie OUN, jak i na
układ krążenia (poza wywoływa- i w miarę potrzeby stopniowo je obwodzie.
niem bradykardii). Wykorzystuje podwyższać (1). W tej sytuacji 1. Depresja oddechowa jest najgroz
-
się opioidy o silnym i krótkim najlepiej podawać lek doustnie niejszym efektem ubocznym, zdarza-
działaniu, np. fentanyl. Nie pole- (jeżeli istnieje taka możliwość), jącym się najczęściej po zastosowa-
cane dla kotów (1). domięśniowo lub też przezskórnie niu czystych agonistów receptorów
c) W połączeniu z lekami o wła- w postaci przylepców uwalniają- opioidowych o silnym działaniu
ściwościach sedacyjnych (neu- cych w jednostce czasu odpowied- (morfiny, fentanylu, etorfiny). Sła-
roleptykami, alfa-2-agonistami) nią ilość leku (np. fentanyl). biej działające opioidy (petydyna,
stosowane do wywołania stanu III. Po połączeniu z acepromazyną lub kodeina) w dawkach, które wywołują
neuroleptoanalgezji, czyli silnego ksylazyną (stan neuroleptoanalgezji) porównywalny efekt przeciwbólowy
uspokojenia, z towarzyszącą bez- etorfina służy do unieruchomiania do silnych opioidów również mogą
bolesnością oraz z zachowaniem lub chwytania dzikich zwierząt (4). wykazywać depresyjny wpływ na
zmienionej świadomości. W tym IV. Jako leki przeciwkaszlowe: kode- ośrodek oddechowy (1, 6).
czasie można przeprowadzić ina i butorfanol (1, 2, 3, 4, 7). Depresja oddechowa związana jest
krótsze zabiegi chirurgiczne, gdyż z obniżeniem reaktywności ośrodka
efekt działania po dożylnej iniekcji FARMAKOKINETYKA oddechowego na pobudzający wpływ
trwa około 1,5 h (np. fentanyl Większość opioidów dobrze resorbuje dwutlenku węgla (CO2) i może do-
w połączeniu z droperidolem lub się zarówno po podaniu enteralnym, jak prowadzić w efekcie do zatrzymania
ksylazyną, etorfina z acepromazy- i parenteralnym. Ich szybkość dystrybu- oddechu. Występuje na ogół po
ną, butorfanol z medetomidyną), cji oraz czas rozpoczęcia działania zależy przedawkowaniu leku, natomiast
(1, 2, 3, 4). od stopnia ich lipofilności. I tak, bardziej po dawkach leczniczych notuje się
2. Okres śródoperacyjny lipofilne fentanyl lub kodeina działają ją z reguły u pacjentów z dysfunkcją
Leki podawane są, w zależności szybciej od morfiny, ale krócej (2). oddechową, w związku z czym użycie
od potrzeby, bÄ…dz
w postaci in- Po podaniu doustnym podlegają inten- opioidów niesie u nich za sobą duże
iekcji dożylnych w określonych sywnemu metabolizmowi wątrobowemu ryzyko (1, 2, 4, 7).
interwałach lub w postaci infuzji (efekt  pierwszego przejścia ), co w przy- Opioidy należy również ostrożnie sto-
jako składniki dożylnej mieszanki padku morfiny powoduje obniżenie jej sować u samic w ciąży (np. podczas
anestetycznej, np. u psów fentanyl biodostępności do 25%. Z tego względu cięcia cesarskiego), ze względu na
z propofolem i lekami zwiotcza- u małych zwierząt rozsądne może wyda- ryzyko wystąpienia depresji odde-
jącymi mięśnie szkieletowe (1). wać się użycie czopków, choć w wetery- chowej u płodu. Również zwierzęta
Niektóre opioidy można podawać narii jest to rzadko praktykowane (1, 2). młode, stare, osłabione i wykazujące
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
58
WETERYNARIA
FARMAKOLOGIA
W PRAKTYCE
dysfunkcję wątroby są bardziej nara- w przeciwieństwie do ludzi, powoduje w trakcie podawania opioidów należy
żone na depresję OUN. W tych przy- natomiast stopniowe obkurczanie kontrolować: częstotliwość i głębokość
padkach wymagane jest wydłużenie naczyń wieńcowych z następowym oddechów, ciśnienie krwi, stopień seda-
czasu pomiędzy kolejnymi aplikacja- zwiększeniem oporu w krążeniu cji lub pobudzenia oraz efekt działania
mi leku i obniżenie jego dawki (2). wieńcowym, co odbywa się prawdopo- analgetycznego (7).
Dodatkowo podniesione ciśnienie dobnie poprzez pośrednią stymulację Po stwierdzonym przedawkowaniu
parcjalne CO2 wywołuje zwiększony adrenergiczną (4, 7). opioidów lekiem z wyboru jest nalok-
przepływ mózgowy krwi i prowadzi 5. Histaminemia, z towarzyszącym jej son, który jest czystym antagonistą
do podwyższenia ciśnienia śród- spadkiem ciśnienia krwi i skurczem receptorów mi i kappa. Stosuje się go
czaszkowego, co czyni te leki prze- oskrzeli. Nie jest ona zwiÄ…zana z po- w dawce 0,01-0,04 mg/kg. Po podaniu
ciwwskazane podczas zwalczania budzeniem receptorów opioidowych, dożylnym początek jego działania po-
bólu towarzyszącego urazom czaszki, gdyż nie jest blokowana przez ich jawia się natychmiast (i trwa krótko),
z wyjątkiem sytuacji, gdy jednocze- antagonistów (2). Najsilniej pobudza- natomiast po iniekcji domięśniowej lub
śnie istnieją poważne urazy innych ją ją petydyna i morfina, najsłabiej podskórnej ma miejsce dopiero po paru
części ciała wymagające kontroli oksymorfon. Zdarza się zwłaszcza po minutach (1, 4).
przeciwbólowej (2). dożylnej iniekcji, dlatego należy prze- Nalokson, poza odwróceniem efektu
2. Działanie uspokajające bądz
pobu- prowadzać ten zabieg jak najwolniej depresyjnego na OUN, znosi rów-
dzające, w zależności od zastosowa- i szczególnie uważać u pacjentów nież efekt analgetyczny. Wiąże się
nego leku i gatunku zwierzęcia. Pety- z hipowolemią (1, 2). z tym ryzyko silnej stymulacji układu
dyna, butorfanol i kodeina wykazują 6. Pobudzenie CTZ (chemorecepto- sympatycznego, mogącej wywołać
słabe działanie pod tym względem. rowa strefa wyzwalająca wymioty) zagrażające organizmowi arytmie
U psów występuje sedacja, która prowadzące do wystąpienia nudności i nadciśnienie. Dlatego nalokson na-
w zależności od stanu klinicznego i wymiotów, wywołuje je np. morfina, leży podawać powoli, zwracając uwagę
pacjenta jest efektem pożądanym która silniej działa u psów niż u ko- na uzyskiwany efekt (2). Korzystne
(łagodzenie stresu związanego z bó- tów, natomiast nie działa u świń (4). może być wykorzystanie buprenorfiny
lem) lub nie (przy poważnych ura- 7. Depresja ośrodka kaszlu. Efekt (częściowego agonisty receptora mi
zach czaszki) (2). Natomiast koty, przeciwkaszlowy wykazuje większość o wysokim powinowactwie) lub butor-
konie, krowy i świnie wykazują, leków tej grupy, ale tylko kodeina fanolu (częściowego agonisty receptora
zwłaszcza po morfinie, silne pobu- i butorfanol są wykorzystywane mi i zarazem jego słabego antagonisty
dzenie psychomotoryczne, któremu w tym celu u psów. oraz agonisty receptora kappa), które
może towarzyszyć dysforia (4). Siła 8. Wpływ na z
renicę oka. Efekt uza- z jednej strony mogą odwrócić efekt
tego działania uzależniona jest od leżniony jest od gatunku zwierzęcia. depresji oddechowej, a z drugiej utrzy-
zastosowanej dawki i może być U psów występuje zwężenie, a u ko- mać analgezję (1, 2).
osłabiona dzięki zastosowaniu leków tów i koni rozszerzenie z
renicy (4).
o właściwościach sedacyjnych lub 9. Wpływ na termoregulację. Efekt INTERAKCJE
przeciwlękowych (1, 4, 7). również jest uzależniony od gatunku Depresyjny efekt opioidów na ośrodek
3. Zaparcia w obrębie jelit (u psów za- zwierzęcia. Np. u psów po morfinie oddechowy może być zaostrzany bądz

zwyczaj poprzedzone defekacją) oraz notuje się hipotermię, natomiast wydłużany przez inne leki o działaniu
działanie spastyczne w stosunku do u kotów, koni, bydła hipertermię. depresyjnym na OUN, np. pochodne
dróg żółciowych, moczowych, przewo- Wiąże się to z wpływem na termore- fenotiazyny, barbiturany, anestetyki
dów trzustkowych. W przypadku jelit gulację podwzgórzową (4). infuzyjne i inhalacyjne, trójpierścieniowe
związane jest to głównie z depresyj- 10. Wykształcanie tolerancji na lek oraz związki przeciwdepresyjne (7).
nym wpływem na neurony w obrębie zależność psychofizyczną, której Pomiędzy opioidami a acepromazyną
śródściennych splotów nerwowych u ludzi może towarzyszyć zespół występuje synergizm w stosunku do efektu
oraz skurczem zwieraczy, powodujÄ…- abstynencji. W weterynarii nie sta- sedacyjnego oraz analgetycznego (1, 2).
cym zwiększenie napięcia mięśniówki nowi to jednak istotnego problemu ze Głównie petydyna, ale także mor-
i zwolnienie jej perystaltyki. W prze- względu na niewielki zakres stosowa- fina, fentanyl, oksymorfon powinny
ciwieństwie do ludzi, u psów i kotów, nia tych leków w terapii przewlekłej, być ostrożnie używane w połączeniu
przy krótkotrwałej terapii, nie stanowi choć u psów notowano przypadki z selegiliną (selektywny inhibitor MAO),
to poważnego problemu (1, 2, 7). wykształcania tolerancji na morfinę ze względu na możliwość wywołania
Ze względu na powyższy efekt prze- po jej długotrwałym stosowaniu (2). drgawek (1, 7).
ciwwskazane są w przypadku biegu- Fakt działania euforyzującego i uza-
nek związanych z zatruciami lub in- leżniającego niektórych opioidów W części drugiej przedstawiony zo-
fekcjami bakteryjnymi (7). Większość u ludzi stanowi podstawę do kontroli stanie szczegółowy opis poszczególnych
opioidów dziaÅ‚a w różnym stopniu obrotu tymi lekami. leków z grupy NLPB. qð
spastycznie, wyjątkiem może być pe-
tydyna o działaniu spazmolitycznym, PRZEDAWKOWANIE Piśmiennictwo opublikowane zostanie
papawerynopodobnym. opioidów może spowodować głęboką wraz drugą częścią artykułu.
4. Depresja ośrodka naczyniowo- depresję OUN, w tym depresję ośrodka
-ruchowego, prowadząca do rozsze- oddechowego, naczynioruchowego, lek. wet. Bartosz Gawęda
rzenia naczyń, bradykardii i spadku w zależności od gatunku hipotermię lub Katedra Biochemii, Farmakologii
ciśnienia krwi. Największy wpływ hipertermię, może też wywołać drgaw- i Toksykologii
stwierdza się po fentanylu, jednak gdy ki. U psa dawka morfiny większa niż Akademia Rolnicza,
podawany jest powoli, można unik- 100 mg/kg podana parenteralnie może 50-375 Wrocław, ul. C.K. Norwida 31
nąć tego efektu (1). Morfina u psów, być śmiertelna (7). Z tych względów e-mail: [e-mail]
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
59