DSC02800 (3)

WPROWADZENIE: NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

konserwatywne nastawienie Ewy Białej i uwodzić mężczyzn? Czy wyjaśnienie tych zjawisk pomoże nam zrozumieć problemy, które wszyscy od czasu do czasu mamy, kiedy jesteśmy targani sprzecznymi pragnieniami, na przykład łaknąc jedzenia i jednocześnie chcąc się odchudzać?

Drugim ważnym dokonaniem Mortona Prince było załoz enie w 1927 roku Har-wardzkiej Kliniki Psychologicznej. Kontynuował w niej swoje prace, dzięki czemu stworzył klimat sprzyjający' badaniom klinicznym innych psychologów. Jednym z nich byi Henry Murray (1883-1988), autor monumentalnego dzieła Explorations in Personality (Badanie osobowości, 1938), patron całego pokolenia psychologów osobowości. zainteresowanych wszechstronnymi badaniami jednostki ludzkiej. Jako następca Prince’a na stanowisku dyrektora Harwardzkiej Kliniki Psychologicznej, Murray odegrał ważną rolę w propagowaniu badań nad osobowością, łącząc metody kliniczne z innymi.

Zygmunt Freud

Trzecim ważnym uczniem Charcota był Zygmunt Freud (1856-1939). Należał on do gigantów intelektualnych XX wieku. Stworzona przez niego teoria osobowości oraz psychoanalityczna metoda terapii wywarły wpływ na życie milionów ludzi. Wszyscy' studenci, którzy mają za sobą zajęcia ze wstępu do psychologii, znają podstawy jego teorii - znaczenie, jakie przypisywał procesom nieświadomym, popędowi płciowemu i instynktowi agresji oraz lękowi i mechanizmom obronnym w powstawaniu nerwic. Stworzone przez mego nazwy instancji psychiki ludzkiej - id. ego i superego - weszły do języka potocznego, a nawet do kreskówek zamieszczanych w popularnych czasopismach. Wiciu ludzi uważa jednak, że Freud zasługuje na miano geniusza nie tyle ze względu na swoje prace teoretyczne, ile z powodu osiągnięć klinicznych (Klein, 1976; Schafer, 1976). Jako człowiek, który przepracował w charakterze psychologa klinicznego ponad 30 lat, podzielam ten pogląd. Wielkość Freuda przejawiała się we wnikliwej obserwacji oraz trafnych opisach funkcjonowania jednostki, tak często ignorowanych i kwestionowanych.

Co więc takiego robił Freud? Jeśli odłożyć na bok zawiłości jego teorii, po prostu słuchał ludzi. Nie kilka minut, ale godzinę i więcej, często całymi tygodniami, miesiącami i latami słuchał tego samego człowieka. Zachęcał swoich pacjentów do swobodnego myślenia i przestrzegania jednej tylko zasady: by mówić wszystko, co przyjdzie do głowy, i niczego nie ukrywać. Wydaje się to proste i dla terapeuty, i dla pacjenta. Ci jednak, którzy tego spróbowali, wiedzą dobrze, że nie jest to łatwe dla żadnej ze stron. Terapeucie trudno po prostu siedzieć i obserwować, pacjenci nie zawsze chcą dzielić się myślami i uczuciami. Wszyscy przecież czasami boimy się przyznać do niektórych myśli i wstydzimy się o nich mówić innym. Geniusz Freuda polegał więc na tym, że podchodził do swoich pacjentów poważnie, starał się zrozumieć to, co myślą i czują, i zachęcał ich do tego samego.

Psychoanaliza jako metoda badań klinicznych dotyczy więc ludzkich pragnień i obaw, wspomnień z przeszłości i ich wpływu na aktualne funkcjonowanie jednostki, zależności nawiązywanych relacji od związków z najbliższymi w okresie dzieciństwa, zmagania się z bolesnymi uczuciami, takimi jak lęk i wstyd (Lewis, 1992a), oraz oporu przed przyznawaniem się do niektórych myśli i uczuć przed innymi ludźmi, a niekiedy nawet przed sobą.

Kiedy więc odłożymy na bok metaforyczne pojęcia, takie jak libido czy kompleks Edypa, to okaże się, że psychoanaliza dotyczy dramatu życia, jaki rozgrywa się w każdym z nas, niewytłumaczalnych objawów chorobowych, na które cierpimy, oraz bezsensownych uczynków przez nas popełnianych. Mówi ona, dlaczego niektórzy z nas prą do sukcesu, a inni się go obawiają, dlaczego jednocześnie pragniemy i boimy się bliskich związków z innymi.

Kliniczna metoda badania osobowości wywodzi się od Zygmunta Freuda

Jak wiadomo, spostrzeżenia i teorie Freuda od momentu ich pojawienia się po dzień dzisiejszy były przedmiotem wielu ataków. Co szczególnie zastanawiające, atakują go nie tylko ci, którzy psychoanalizę od samego początku zdecydowanie odrzucali, lecz również ci, którzy byli nią zafascynowani. Uczniowie Freuda, tacy jak Adler i Jung, zerwali z nim i ustanowili szkoły badawcze, opierając się na własnych teoriach i założeniach. Ostatnio zaś niektórzy badacze kwestionują „naukową prawdziwość” relacji pacjentów (Spence, 1982; 1987), a inni, jak Albert Ellis i Aaron Beck, odrzucają psychoanalizę na rzecz podejścia poznawczego. Co gorsza, odrzuca się nie tylko sformułowania teoretyczne Freuda, ale i wiarygodność obserwacji. Pomimo jego całego geniuszu i czynionych przez niego wysiłków, by nadać obserwacji i opisom status naukowy, niektórzy ciągle pytają: na jakiej podstawie? W ten sposób docieramy do sedna problemu. Dopóki jakieś fakty kliniczne nie zostaną potwierdzone przez innych badaczy w sposób systematyczny i przy zachowaniu obowiązujących procedur, z naukowego punktu widzenia są bezwartościowe.

Henry Murray

Przypuszczam, że Henry Murray. następca Prince’a w Harwardzkiej Klinice Psychologicznej, był świadomy problemów, kiedy wychodził od spostrzeżeń dokonywanych przez psychoanalityków, takich jak Freud czy Jung. Murray jako lekarz doceniał znaczenie obserwacji klinicznej, a jako biochemik - wagę badań naukowych. Był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach i twórczej osobowości. Fascynował się psychoanalizą, dokonując własnych analiz pod kierunkiem Carla Junga i Franza Ale-xandra, a jego zainteresowanie pracą wyobraźni zaowocowało opracowaniem wTaz z Christianą Morgan Testu Apercepcji Tematycznej (TAT - Thematic Apper-ception Test). Badanie TAT polega na tym, że danej osobie pokazuje się rysunek przedstawiający jakąś sytuację, na przykład młodego mężczyznę odwTÓco-nego plecami od starszej kobiety, i prosi się o opowiedzenie historii na ten temat. Ponieważ sam rysunek dostarcza niewielu informacji, komentarz badanego w znacznym stopniu jest fantazją wyrażającą jego potrzeby, lęki i pragnienia. Aby można było prowadzić systematyczne badania z wykorzystaniem tego testu i porównywać siłę pragnień czy motywów u innych osób. wypracowano specjalną metodę umożliwiającą ilościową analizę treści takich opowiadań. TAT dostarczył więc Murrayowi narzędzi ułatwiających dostęp do świata odkrytego przez psychoanalizę, którego bo-