DSC02803 (3)

28 WPROWADZENI NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

się na związkach między wybraną liczbą aspektów jego funkcjonowania.

W dalszej części książki poddamy te różnice dokładniejszej analizie. Teraz wystarczy pamiętać, że metoda korelacyjna zmierza do pomiaru różnic indywidualnych oraz ustalenia statystycznych związków między tymi różnicami. Podstawowe dla niej terminy to różnice indywidualne, pomiar oraz związki statystyczne.

Sir Francis Galton i jego następcy

Historię metody korelacyjnej zacznijmy od przedstawienia sir Francisa Galtona (1922-1911). Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Charcot prowadzi! badania kliniczne nad histerią, Francis Galton zajmował się badaniami, które przyniosły mu tytuł „twórcy psychologii indywidualnej" (Boring. 1950). Duże wTażenie zrobiła na nim teoria ewolucji (był dalszym kuzynem Darwina). Postanowił więc zbadać, czy różnice między ludźmi są dziedziczne. Przypominając prace Galtona, trzeba pamiętać. że kładł on nacisk na trzy zagadnienia - różnice indywidualne, pomiar oraz dziedziczność - i z upodobaniem stosował testy, skale ocen oraz kwestionariusze, którymi obejmował dużą liczbę badanych. Jak zobaczymy, wszystko to charakteryzuje korelacyjne podejście do osobowości.

Galton zaczął od kwestii dziedziczenia cech osobowości, zwdaszcza zdolności intelektualnych. Był głęboko przekonany, że cechy człowieka są dziedziczne i można je poddawać systematycznym pomiarom. Wynalazł na przykład „piszczałkę Galtona", którą mierzył zdolność słyszenia wysokich tonów. Opracował kryteria pomiaru geniuszu i wybitnych uzdolnień (np. nadzwyczajnych osiągnięć w dziedzinach takich, jak prawo, literatura, polityka, nauka i sztuka), jak również miary pozwalające obiektywnie ocenić, który z mówców’ jest nudniejszy. Mając doświadczenie w badaniach meteorologicznych, uważał, że nieodłączną cechą dociekań naukowych jest pomiar ilościowy. W swoich wczesnych pracach próbował odpowiedzieć na pytanie, czy wybitne uzdolnienia są dziedziczne. Posługując się wystandaryzowa-nymi kryteriami oceny osiągnięć ludzkich oraz badając historię rodzin, z których wywodziły się wybitne jednostki, doszedł do wniosku, że istnieje ścisły związek między biologicznym pokrewieństwem ludzi a uzdolnieniami.

Korelacyjna metoda badania osobowości wywodzi się od Francisa Galtona

Na tej podstawie Galton stwierdził, że różnice indywidualne w poziomie inteligencji i utalentowania są w znacznym stopniu dziedziczne. Przeciwstawił więc „naturę” (dziedziczność) „wychowaniu" (środowisku). To przeciwstawienie jest aktualne do dziś. Zwrócił również uwagę na znaczenie badań podobieństwa bliźniaków i rodzeństwa rozdzielonego w' wyniku adopcji.

Aby kontynuować badania, Galton założy! laboratorium, w którym poddawał pomiarom ogromną rozmaitość ludzkich charakterystyk. Przebadał w nim i pomierzył cechy fizyczne i psychiczne tysięcy ludzi, posługując się testami, skalami ocen i kwestionariuszami. Aby określić związki między różnymi danymi, wprowadził pojęcie współczynnika korelacji, czyli ilościowej miary stopnia sity związku pomiędzy zmiennymi. Dzięki temu można było wyliczyć statystyczny związek (czyli korelację) między wagą a wzrostem lub między inteligencją rodziców i dzieci. Pracom Galtona. kontynuowanym następnie przez jego ucznia. Karla Pearsona (1857-1936), zawdzięczamy powstanie procedury statystycznej, znanej dziś jako korelacja Pearsona albo korelacją według momentu iloczynowego (Pearson producl moment correlation).

Badania Galtona nad pomiarem zdolności umysłowych kontynuował inny psycholog brytyjski, Charles Spearman (1863--1945). Zainspirowany jego pracami. Spearman postanowił ustalić, czy istnieje coś takiego, jak inteligencja ogólna, czy też różnice indywidualne w inteligencji wynikają ze zróżnicowania wielu niezależnych od siebie zdolności. Poddał więc setki osób badaniom zdolności umysłowych, sprawdzając, czy ludzie posiadający duże zdolności w- jednej dziedzinie są również uzdolnieni w innych. Ostatecznie doszedł do wniosku, że istnieje coś takiego, jak inteligencja ogólna. Nazwał ją czynnikiem g. Opracow-al również procedurę statystycznej analizy danych, znaną jako analiza czynnikowa, służącą do wykrywania w dużych zbiorach danych wiązek (grup) wspólwystępujących zmiennych. zwanych czynnikami grupowymi. Pytanie, przed którym obecnie stoją badacze osobowości, brzmi: czy istnieją podstawowe grupy cech lub czynniki, które różnią ludzi? Czy po dokonaniu pomiarów wielu cech indywidualnych można je sprowadzić do kilku zasadniczych grup. Jakie by one były? Jak zobaczymy, rozwój analizy czynnikowej będzie miał fundamentalne znaczenie dla korelacyjnej metody badania osobowości.

Raymond B. Cattell i Hans J. Eysenck

Wspominałem już o znaczeniu II wojny światowej dla rozwoju psychologii klinicznej jako profesji i upowszechniania się psychoterapii. Podobnie I wojna światowa odegrała ważną rolę w ugruntowaniu pozycji psychologów jako specjalistów od selekcji i doboru osób do różnych zadań. W ramach wydziału medycznego wojska amerykańskiego powołano komitet psychologów, który miał zająć się opracowaniem testów' uzdolnień i osobowości dla rekrutów. Powstał wtedy grupowy test inteligencji Alfa oraz kwestionariusz osobowości, którego zadaniem było wykreślenie z listy rekrutów' osób z poważnymi zaburzeniami nerwicowymi. Choć ten ostatni nie był oparty na analizie czynnikowej, stanowił kamień milowy w historii stosowania kwestionariuszy w celu podejmowania ważnych decyzji kadrowych.

Przenieśmy się teraz w lata czterdzieste XX wieku, kiedy to następuje rozkwit korelacyjnych metod badania osobowości. W tym okresie stosuje się skale szacunkowe i kwestionariusze jako źródła informacji o osobowości człowieka oraz analizę czynnikową jako procedurę statystyczną, a cecha staje się podstawowy jednostką opisu osobowości. Od lat czterdziestych to połączenie techniki statystycznej (analiza czynnikowa), określonego rodzaju informacji (kwestionariusze i skale szacunkowe) oraz „cechy" jako podstawowej kategorii badawczej wywierało przemożny wpływ na całą dyscyplinę. Wyraźnie widoczny jest tutaj nacisk na porównywalność wyników oraz na różnice indywidualne jako podstawowe wyznaczniki korelacyjnego podejścia do osobowości. Spełnia się więc przepowiednia wygłoszona przez Allporta w- 1937 roku głosząca, że idee Galtona „[...] zdominują psychologię