DSC02802 (3)

26 WPROWADZENIE: NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

osobowości w latach 1945-1955 (Bruner, 1956).

W dziele tym Kelly przyrównał człowieka do naukowca starającego się jak najlepiej przewidzieć zachowania innych ludzi oraz objąć swoimi teoriami jak największy zakres zjawisk. Kelly akcentował znaczenie konstruktów, czyli sposobów konstruowania (interpretowania) świata. Przypuszczał on, że problemy psychologiczne ludzi wynikają albo z posiadania nietrafnych konstruktów; albo też z niewłaściwego ich stosowania. Ostatnia trudność polega na przykład na „sztywnym” stosowaniu tej samej metody interpretowania zdarzeń mimo zmieniających się okoliczności bądź też na stosowaniu konstruktów najzupełniej dowolnie i przypadkowo, przez co życie staje się chaotyczne. Choć Kelly sprzeciwiał się wszelkim uproszczonymi charakterystykom swojej teorii, większość psychologów określiłaby ją mianem poznawczej teorii osobowości, gdyż kładzie ona nacisk na to, w jaki sposób ludzie myślą na swój temat i jak prze-twarzają informacje o świecie zewnętrznym. Wyprzedziła więc ona poznawcze podejście do osobowości o dobre dwie dekady.

Jak wspomniałem, pomimo podobieństwa życiorysów i dróg badawczych Ro-gers i Kelly mieli odmienne podejście do terapii. Obaj interesowali się spostrzeganiem przez ludzi rzeczywistości i siebie samych, ale Roges kładł nacisk na przeżycie. a Kelly - na konstrukty. Dla Rogersa ideałem był człowiek samoaktualizujący się, dla Kelly'ego - sprawny naukowiec. Dlatego też celem Rogersa w psychoterapii było otwarcie klienta na uczucia własne i innych ludzi, a dla Kelly’ego -formułowanie przez niego coraz to trafniejszych przewidywań i gotowość ciągłego weryfikowania wyznawanej przez każdego człowieka prywatnej teorii osobowości (system konstruktów). Podczas terapii Rogcrs stwarzał klimat, w którym klient się rozwijał, natomiast Kelly aktywnie zachęcał go do sprawdzania trafności własnych konstruktów i życia w atmosferze nieustającego eksperymentu. Rogers uważał podejście Kelly'ego za „całkowicie intelektualne” (1956, s. 358), Kelly zaś twierdził, że Rogers jako terapeuta pokłada zbyt dużo wiary w samoczynnie działający, wewnętrzny potencjał klienta, a zbyt słabo inspiruje go do podejmowania nowych działań, które przyczyniłyby się do jego lepszej orientacji w świecie (1955, s. 401).

Freud, Rogers i Kelly zostawili więc po sobie prawdziwą skarbnicę obserwacji klinicznych i trzy niezwykle inspirujące wielkie teorie osobowości. Sądzę, że wyznawcy każdej z nich zaakceptowaliby wiele spostrzeżeń teorii konkurencyjnych. Jako praktykujący klinicysta, jestem zafascynowany wieloma spostrzeżeniami Kelly'ego i Rogersa w nie mniejszym stopniu niż teorią Freuda. A przecież różnią się one, podobnie jak związane z nimi metody terapii, w sposób zasadniczy. Każde z tych podejść prowadzi do innych obserwacji oraz weryfikowania innego rodzaju hipotez. Trudno więc je porównywać, a tym bardziej wyrokować, że hipotezy jednej szkoły są lepsze niż innej. Niełatwo też ustalić reguły pozwalające stwierdzić, że któraś z tych metod terapeutycznych jest skuteczniejsza.

Zalety i wady metody klinicznej

Przejdźmy zatem do omówienia zalet i wad współcześnie uprawianej metody klinicznej w psychologii osobowości. Bez wątpienia pozwala ona dostrzec znaczną liczbę zjawisk oraz uchwycić sposób funkcjonowania osoby jako pewnej całości psycholo-giczncj. Daje też sposobność dokonywania nowych obserwacji i stawiania hipotez. Jako praktykujący klinicysta, ciągle odkrywam nowe cechy ludzkich charakterów i pogłębiam swoje zrozumienie osobowości człowieka. Słabością metody klinicznej jest jednak to, że nie pozwala ona na sprawdzenie trafności naszych spostrzeżeń czy sformułowanie szczegółowych hipotez i poddawanie ich empirycznej weryfikacji. Tymczasem jako naukowcy wielką wagę przykładamy do wiarygodności obserwacji oraz sprawdzalności hipotez. Mniej ważne jest, skąd takie obserwacje się biorą i gdzie były dokonywane. Ich źródłem mogą być procesy poznawcze, fantazje, emocje lub zachowania ujawniane w gabinecie terapeuty, na sesji czy podczas eksperymentów w laboratorium. Natomiast sprawą zasadniczej wagi jest możliwość sprawdzenia naszych spostrzeżeń przez innych badaczy oraz znalezienie takiej metody, dzięki której dowiemy się, czy domniemane zależności między zjawiskami rzeczywiście zachodzą, czy też nie. To właśnie jest najczęstszy powód zastrzeżeń ludzi nauki wobec dorobku klinicystów.

Aby jednak nie zabrzmiało to zbyt dramatycznie, trzeba przypomnieć, że większość teorii osobowości wywodzących się z tradycji klinicznej była dziełem badaczy dobrze rozumiejących specyfikę nauki, wymogi wiarygodności obserwacji oraz weryfikacji hipotez. Freud, zanim został psychoanalitykiem, był doskonałym biologiem i świetnie orientował się w (ówczesnych) procedurach naukowych. Murray, zanim został psychologiem, prowadził badania biochemiczne, a Rogers wniósł znaczący wkład do badań naukowych nad psychoterapią. Kelly tak wysoko cenił naukę, że pragnął uczynić swoich klientów lepszymi „naukowcami” w ich życiu codziennym.

Nic jest więc tak, że nic byli oni świa domi procedur naukowych lub je odrzucali. W trosce jednak o jak najwyższą jakość dokonywanych obserwacji gotowi byli rozluźnić kryteria dowodu naukowego, a dążąc do zanalizowania jak najszerszych obszarów osobowości, formułowali hipotezy, nie zawsze myśląc o ich weryfikowalności.

Metodę kliniczną można łączyć z innymi metodami badawczymi, do których zaraz przejdziemy. Przykłady takiego podejścia znajdziemy w całej książce. Jednak poszczególni psychologowie osobowości niezbyt często tak postępują - zazwyczaj trzymają się jednej obranej metody. O tym, czy posługiwanie się różnymi metodami przynosi wymierne korzyści, czytelnik sam się przekona, gdy pozna alternatywne strategie badawcze oraz ich osiągnięcia.

Korelacyjna metoda badania osobowości

Badania korelacyjne zazwyczaj polegają na wykorzystaniu wskaźników statystycznych w celu stwierdzenia związków (korelacji) między cechami, którymi ludzie różnią się między sobą. Metoda korelacyjna kładzie więc nacisk na różnice indywidualne w zakresie cech osobowości oraz dąży do wykazania relacji między nimi. Na przykład różnice między ludźmi w poziomie niepokoju mogą być związane z wynikami osiąganymi przez nich na egzaminach, a różnice temperamentalne - z wyborem kariery zawodowej. O ile metoda kliniczna koncentruje się na obserwacji, dla metody korelacyjnej najważniejszy jest pomiar. W metodzie klinicznej przedmiotem badań jest pojedyncza osoba, w korelacyjnej - duże grupy ludzi. O ile perspektywa kliniczna charakteryzuje się podejściem holistycznym, ujmuje więc człowieka jako całość, perspektywa korelacyjna skupia