DSC02810 (5)

42 WPROWADZENIE: NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

TABELA 1.2 Przykładowe pozycje z Kwestionariusza Stylu Atrybucji (ASQ)

Wyobraź sobłe. ze od pewnego CZ3SU bezskutecznie szukasz pracy.

1. Wymart jedna gttwną przyczynę:__

2    C?n przycina braku efektów tkwi w tobie, czy w innych ludziach albo zewnętrznych okolicznościach?

\zakre$i jedną cytrę).

Całkowicie w innych ludziach

lub okobcznosciach.    1 2 3 4 5 6 7 Całkowicie we mnie.

3    Gdybyś a .r.-yszfośd szukał pracy, czy ta przyczyna znowu by się pojawiła? (zakreśl jedną cytrę)

\3 pewno s<ę me po_;awi    1 2 3 4 5 6 7 Będzie obecna przez cały czas

4    Ct, ta przyczyna wpfywa tylko na szukanie pracy, czy tez na inne dziedziny twojego życia? (zakreśl jedną

cytrę)

Wpływa na wszystkie sytuacje

Wpfywa tylko na szczególne sytuacje. 1 2 3 4 5 6 7 w moim życiu.

5    Jak ważna Dytaby opisana sytuacja, gdyby zdarzyła się w twoim życiu? (zakreśl jedną cytrę)

Zupetme nieistotna.    1 2 3 4 5 6 7 Bardzo ważna.

Z^rodło C Peterson i inni (1982). The Attnbutional Style Ouestionnaire. Cogmtr/e Therapy and Research, 6,

292

Wspólne cele

Choć psychologowie osobowości mają różne pogldy, łączy ich wspólnota celów. Chodzi wszak o pogłębienie obserwacji i tworzenie teorii wskazujących na istotne związki między różnymi zmiennymi. Podstawowe znaczenie, nie tylko w psychologii osobowości, ale w każdej nauce, mają pojęcia rzetelności i trafności. Rzetelność odnosi się do stopnia, w jakim dane ob-serwaqe (ustalenia) są stabilne, godne zaufania i powtarzalne. Aby jakieś ustalenie miało wartość naukową, musi być powtarzalne. Od czasu do czasu w literaturze naukow-ej pojawiają się informacje o odkryciach. których następnie inni badacze nie są w' stanie zreplikować. Niekiedy takie doniesienia pochodzą z najsławniejszych laboratoriów’ i trafiają na pierwsze strony gazet. Tak było w wypadku pewmego biologa, który pracując w sławnym laboratorium, ogłosił w^ażne odkrycie związane z AIDS. Badacze z innych laboratoriów nie byli w stanie uzyskać powtórnie takich samych wyników i ostatecznie uznano, że badacz popełni! błąd. Pomyłki się zdarzają, ważniejsze jest jednak to, że taki błąd może zostać wykryty właśnie dzięki powtórzeniom tego samego doświadczenia. Rzetelność polegająca na powtarzalności wyników’ jest więc podstawowy cechą badań naukowych.

Drugie podstawowa pojęcie - trafność dotyczy stopnia, w jakim prawa i pojęcia naukowe znajdują odzwierciedlenie w naszych obserwacjach i pomiarach. Pojęcia naukowe, na przykład pojęcie motywu czy cech osobowości, są definiowane poprzez powiązane z nimi wskaźniki obserwacyjne. Prawa naukowe, choćby dotyczące relacji między motywacją a działaniem, są również związane zc wskaźnikami obserwacyjnymi. Aby ustalić trafność określonego pojęcia musimy wykazać, że nasze pomiary rzeczywiście odnoszą się do jego obserwowanych wskaźników. Żeby stwierdzić, jaka jest trafność takiego pojęcia, jak na przykład potrzeba osiągnięć, musimy wykazać, że nasze pomiary rzeczywiście dotyczą obserwowalnych przejawów tej potrzeby, sugerowanych przez jej teorię. Aby dowieść trafności prawa dotyczącego osobowości, nasze obserwacje powinny potwierdzić istnienie przewidywanych przez nią związków między zjawiskami.

Prawa dotyczące związków między zmiennymi stanowią część każdej teorii. Teorie zaś są sposobem na uporządkowanie obserwacji w jedną całość, podpowiadają istnienie określonych związków między zmiennymi oraz ukierunkowują zbieranie dalszych danych. Teorie prowadzą do hipotez, czyli przypuszczeń na temat związków między zmiennymi, które zazwyczaj przybierają formę zdań warunkowych: „Jeżeli... to". Jeżeli nastąpi zmiana w danym elemencie, to nastąpi też zmiana w innym elemencie lub: jeżeli ludzie różnią się między sobą pod względem danej cechy, to powinni się również różnić pod innymi określonymi względami.

Podstawowe pojęcia

Analiza czynnikowa (Factor Aiialisis) - statystyczna metoda wykrywania zmiennych (np. przypisywanych sobie przez badanych cech), które współ występują (na przykład razem rosną lub maleją). Stosowana jest

Na przykład hipoteza może stwierdzać, że pobudzenie motywacji osiągnięć zwiększy skłonność do podejmowania ryzyka. Zgodnie z inną hipotezą studenci-ekstrawertycy będą się chętniej uczyli razem z innymi ludźmi niż studenci-introwertycy.

Trzeba podkreślić, że obserwacje, pojęcia, teorie i hipotezy są ze sobą ściśle powiązane. Obserwacja prowadzi do zaproponowania pojęć, które zostają powiązane w całość dzięki teorii. Teoria umożliwia stawianie hipotez na temat związków między zmiennymi, które podlegają sprawdzeniu w toku dalszych badań. Najlepiej, jeżeli jest to ciągły proces gromadzenia obserwacji, formułowania nowych pojęć i tworzenia lepszych teorii. Wtedy każda nauka, włączając w to psychologię osobowości, skutecznie się rozwija i ewoluuje.

Trzy tradycje badawcze omawiane w tym rozdziale (kliniczna, korelacyjna i eksperymentalna) to trzy sposoby prowadzenia obserwacji oraz ustanawiania praw dotyczących relacji między zmiennymi. Jak zobaczymy w dalszej części niniejszej książki, z tego właśnie powodu badania prowadzone w ramach każdej z nich przynoszą nieco inne rezultaty. Zarazem jednak każda działalność naukowa opiera się na rzetelności, trafności i powtarzalności obserwacji. Choć więc zwolennicy każdej z metod kroczą inną drogą, to łączy ich wspólna troska o badanie osobowości człowieka w zgodzie z kanonami nauki.

przy opracowywaniu testów osobowości oraz w niektórych teoriach cech osobowości (np. Cattell. liysenck, PMO).

Badania eksperymentalne (Expcńmental Ri search) - metoda badań polegająca na ma-