DSC02809 (5)

40 WPROWADZENIE: NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

w poczekalni świecą się jak wypolerowane i szybko się niszczą. Uznała ona. że winni tego są wiercący się pacjenci. Następnie kardiolodzy stwierdzili, że wielu pacjentów chorujących na serce charakteryzuje swoista konstelacja cech psychicznych, w której pęd do sukcesu łączy się z poczuciem ciągłego braku czasu oraz z agresywnością. Po obserwacjach klinicznych przyszedł czas na opracowanie ustruktu-ralizowanego wywiadu, którego zadaniem było wychwycenie różnic indywidualnych w tym zakresie. Zawiera! on standardowe pytania, mające ujawnić gotowość do rywalizacji. niecierpliwość i wTOgość. Notowano nie tylko treść odpowiedzi, ale również tempo mówienia, silę głosu i pobudliwość. Następnie inni naukow^fcy opracowali kwestionariusz badający różnice indywidualne w zakresie cech osobowości kojarzonych z wzorem zachowań typu A.

Badania nad tym wzorem zachowań, jego wskaźnikami oraz związkiem z chorobą wieńcowy serca trwały dwadzieścia lat. W tym czasie prowadzono również badania laboratoryjne, aby stwierdzić, czy osoby o tym w-zorze zachowań, wyodrębnione na podstawie wywiadów i kwestionariuszy. przy wykonywaniu różnych zadań zachowują się inaczej niż pozostali ludzie. Stwierdzono na przykład, że osoby o wysokich wskaźnikach wzorca zachowań typu A w porównaniu z osobami o niskich wskaźnikach rozwiązują więcej zadań i pracują bliżej progu własnej wytrzymałości, sygnalizując zarazem mniejsze zmęczenie (Glass, Carver. 1980). W innym badaniu, prowadzonym w otoczeniu naturalnym. stwierdzono, że kierowcy autobusów w Stanach Zjednoczonych i w Indiach mający wysokie wskaźniki wzorca zachowań typu A przeżywali większy stres, mieli :j wypadków i byli bardziej niecier-w prowadzeniu autobusów niż kierowcy o niskich wskaźnikach (Evans, Pal-sane, Carrere, 1987). Dodatkowe obserwacje i dane z kwestionariuszy wykazały, żc osoby o wysokich wskaźnikach wzorca zachowań typu A w razie prowokacji albo frustracji reagowały większą złością, choć nie musiała się ona przejawiać agresją.

W powyższym przykładzie mamy więc do czynienia z obserwacją kliniczną, na podstawie której opracowany zostaje wzorzec wywiadu, a następnie kwestionariusz badający indywidualne różnice w zakresie określonych cech osobowości. Różnice te stały się przedmiotem badań laboratoryjnych oraz kolejnych badań kwestionariuszowych. a także badań w środowisku naturalnym. Wspomniane badania są jeszcze w^f toku, ale można się już pokusić o wyciągnięcie dw^fóch wniosków. Po pierwsze wskaźniki uzyskiwane za pomocą ustruk-turalizow^anego wywiadu oraz drogą badań kwestionariuszowych nie pokrywają się ze sobą i nie można ich używać zamiennie. Lepsze wyniki osiąga się, zestaw-iając wskaźniki z wywiadu ustrukturyzowanego z innymi danymi. Po drugie we wzorcu zachowań typu A szczególnie ważną rolę wydaje się odgrywać wrogość. Badania potwierdzają istnienie związku między wrogością, zwłaszcza wTOgością wypieraną, a zwiększonym ryzykiem zachorowalności na chorobę wieńcową (Booth-Kewley, Friedman, 1987; H. S. Friedman, Booth--Kewley, 1988).

Drugim przykładem łączenia elementów różnych metod badawczych jest powitanie koncepcji wyuczonej bezradności. U jej początków leżą eksperymentalne badania nad warunkowaniem strachu oraz uczeniem się u psów'. Martin Seligman (1975) stwierdził, że psy poddane wstrząsom elektrycznym w sytuacji, kiedy nie miały na te wstrząsy żadnego wpływu, przenoszą poczucie bezradności na inną sytuację, w której wstrząs byl do uniknięcia. Innymi słowy, pojawia się u nich reakcja wyuczonej bezradności. Dotyczyło to dwóch trzecich przebadanych psów. U pozostałej jednej trzeciej zjawisko to nie rozwijało się, a przynajmniej nie tak łatwo.

Dalsze badania wykazały, że to samo zjawisko może również występować u człowieka (Hiroto, 1974). Studenci, którzy w pierwszej części eksperymentu nie byli w stanie kontrolować hałasu, mieli większe kłopoty z nauczeniem się skutecznej reakcji jego unikania w nowej, kontrolowanej sytuacji niż ich koledzy nic-uczestniczący w pierwszej części eksperymentu. Następnie sprawdzono za pomocą kwestionariuszy, czy różnice indywidualne w zakresie poczucia kontroli wiążą się z wynikami badań laboratoryjnych. Osoby

0    wewnętrznym umiejscowieniu źródła kontroli uważają, że ich los pozostaje w ich rękach, natomiast osoby o zewnętrznym umiejscowieniu źródła kontroli uważają, że wszystko zależy od szczęścia, okazji, siły wyższej, czyli od czynników, na które nie mają wpływu. Badani przekonani, że ich życiem kierują siły zewnętrzne, mieli większe kłopoty z uniknięciem niechcianego hałasu. Stwierdzono więc korelację między wskaźnikami dotyczącymi odpowiednich cech osobowości a wynikami badań laboratoryjnych. Różnice osobowościowe w zakresie umiejscowienia źródła kontroli prawdopodobnie odpowiadały różnym warunkom eksperymentalnym w badaniach nad zjawiskiem wyuczonej bezradności u psów. Być może osoby o zewnętrznym poczuciu kontroli mogły w przeszłości doświadczyć bezradności w przykrych czy niepożądanych sytuacjach.

Podobnie jak i poprzednio, również

1    w tym wypadku badania trwały ponad dwadzieścia lat. W tym czasie analizowano związek między poczuciem bezradności a depresją, dochodząc do wnioski:, że depresja pojawia się wtedy, gdy dany człowiek przypisuje przyczyny bezradności samemu sobie („sam jestem winien, że jestem bezradny"), czynnikom stałym zawsze tak będzie") oraz ogólnym („jestem zupełnie bezradny, nie tylko w tej konkretnej sprawie, ale ogólnie") (Abramson, Scligman, Teasdale, 1978). Opracowano również Kwestionariusz Stylu Atrybucji (Atlributiomil Style Questionaire - ASO) (Peterson. 1991; tabela 1.2), aby mierzyć różnice indywidualne w skłonności do szukania przyczyn negatywnych zdarzeń w czynnikach wewnętrznych, stabilnych i globalnych. Wskaźniki w tym kwestionariuszu korelowano następnie z poziomem depresji oraz ze wskaźnikami poziomu wykonania w warunkach laboratoryjnych i nielaboratoryjnych. Badania potwierdziły istnienie ścisłego związku między stanem depresji a skłonnością do przypisywania zdarzeń negatywnych przyczynom wewnętrznym, stałym i ogólnym (Seligman. 1984; Segal, Dobson, 1992). Pozostaje jednak sprawą otwartą, czy związek ten ma charakter przyczynowy.

Celem krótkiej prezentacji tych badań jest wykazanie, że studia nad osobowością mogą być prowadzone - i często są - przy zastosowaniu więcej niż jednej metody. Psychologia osobowości interesuje się tak prawami ogólnymi, jak i różnicami indywidualnymi, ujawniającymi się zarówno w kwestionariuszach, w zróżnicowanym poziomie wykonania zadań w sytuacjach laboratoryjnych, obserwacjach klinicznych i metodach ilościowych. Jednak nie da się ukryć, że rozmaite nurty i tradycje badawcze egzystują oddzielnie, a zwolennicy każdego z nich uważają, że to właśnie ich ujęcie pozwala na najlepsze zrozumienie zjawisk interesujących badaczy osobowości.