DSC02805 (4)

WPROWADZENIE: NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

Eksperymentalne podejście do osobowości

Badania eksperymentalne polegają na systematycznym manipulowaniu zmiennymi w celu ustalenia związków przyczynowych między zjawiskami. Manipulacji takich nie stosuje się przy metodzie klinicznej czy korelacyjnej. Eksperymentator może manipulować jedną zmienną (zmienną niezależną) i mierzyć wpływ takiego oddziaływania na drugą zmienną (zmienną zależną). Na przykład można zwiększać poziom lęku (zmienna niezależna) i sprawdzać, jaki ma to wpływ na uczenie się albo poziom wykonania zadań (zmienna zależna). W przeciwieństwie do badań klinicznych, koncentrujących się na jednostce, badaniom eksperymentalnym poddaje się wielu ludzi. Inaczej niż w metodzie korelacyjnej, kładącej nacisk na różnice indywidualne, badania eksperymentalne zmierzają do wykrycia ogólnych praw funkcjonowania psychiki dotyczących wszystkich ludzi. W przeciwieństwie do obu metod: klinicznej i korelacyjnej, eksperymentator sprawuje bezpośrednią kontrolę nad interesującymi go zmiennymi.

Wilhelm Wundt. Hermann

Ebbinghaus i Iwan Pawtow

Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Charcot prowadzi! badania kliniczne we Francji, a Galton w Anglii. Wilhelm Wundt (1832-1920) zakładał pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej w Niemczech. Galtona nazywa się twórcą psychologii indywidualnej, a Wundta -twórcą psychologii ogólnej (Boring, 1950, s. 487). Wundt, który odebrał wykształcenie chemiczne i fizjologiczne, podkreślał naukowy’ charakter psychologii. Uważał ją za naukę eksperymentalną, w której stosuje się procedury podobne do wykorzystywanych w naukach przyrodniczych. Wundt definiował zatem psychologię jako naukę o bezpośrednim doświadczeniu i badał związki między zmianami bodźca (np. światła czy dźwięku) a doznaniami człowieka.

Eksperymentalna metoda badania osobowości wywodzi się od Wilhelma Wundta

Pod koniec XIX stulecia dwóch innych badaczy również prowadziło eksperymenty naukowa, które miały odegrać w^fażną rolę w historii tej dyscypliny. W Niemczech Hermann Ebbinghaus (1850-1909) zajmował się pamięcią. Posługiwał się nonsensownymi sylabami, zbudowanymi z dwóch spółgłosek przedzielonych samogłoską (np. zag, feb, rit). Osoby badane uczyły się ich na pamięć, a po upływie różnych odcinków czasu, proszono je o przypomnienie całej listy. W ten sposób Ebbinghaus badał wypływ powtórzeń na pamięć oraz związek między upływem czasu a zapominaniem. Godny mvagi jest tutaj nacisk, jaki położył on na ścisłą kontrolę przebiegu eksperymentu oraz poszukiwanie ogólnych praw rządzących pamięcią, odnoszących się do wszystkich badanych. W rezultacie Ebbinghaus uzyskał krzywą zapominania, obrazującą zależność między upływem czasu a zapominaniem. Taka krzywa nie uwzględnia różnic indywidualnych między ludźmi. Warte zauważenia było także wykorzystanie nonsensownych sylab jako materiału pamięciowego, co umożliwiło wyeliminowanie wpływu znaczenia słów (a także różnic w jego odbiorze) na proces uczenia się i zapamiętywania. Chociaż ostatnio rzadkie są badania z użyciem sylab nonsensownych, aż do lat pięćdziesiątych były one powszechne.

W Rosji Iwan Pawłów (1849-1936) prowadził eksperymentalne badania nad warunkowaniem klasycznym. Każdy student psychologii słyszał o doświadczeniach Pawłowa, podczas których pies zaczynał reagować na bodźce uprzednio zupełnie neutralne bądź przynajmniej niepowiązane z tymi reakcjami. Kiedy przed karmieniem psa rozlegał się dźwięk dzwonka, to po pewnym czasie już sam dźwięk powodował wydzielanie śliny u zwierzęcia. Gdy natomiast wraz z dźwiękiem dzwonka rażono psa prądem (wstrząs elektryczny wysyłany do jego łapy), to po pewnym czasie już sam dźwięk wywoływał jej cofnięcie. Spośród badań Pawłowa szczególne znaczenie dla psychologów’ osobowości mają badania nad konfliktem oraz nerwicą eksperymentalną. Jeden bodziec łączono ze wzmocnieniem pozytywnym, a drugi z bodźcem obojętnym albo negatywnym. Chodziło o zbadanie, co się dzieje, jeżeli pies nie potrafi rozróżnić dwóch bodźców. Załóżmy na przykład, że okrąg towarzyszy pokarmowi, a elipsa o znacznie oddalonych od siebie ogniskach - wstrząsowi, po czym pokazuje się psu figur)' pośrednie powstałe w wyniku zbliżania do siebie ognisk elipsy. Jakie są efekty? Pawłów stwierdził, że stosowanie bodźców wywołujących konflikt, uniemożliwiających rozróżnienie między sygnałami zdarzeń pozytywnych i negatywnych, prowadzi do wystąpienia zaburzeń emocjonalnych u psów.

Chociaż Pawłowa interesowały różnice indywidualne między psami w zakresie warunkowania reakcji, jego głównym celem było wykrycie ogólnych praw warunkowania klasycznego. Doświadczenia Pawłowa. w których kładł on nacisk na manipulację zmiennymi oraz ustanowienie relacji przyczynowej między bodźcami a reakcjami, są doskonałym przykładem metody eksperymentalnej. Ważne jest również to. że Pawłów starał się odkryć podstawowe prawa rządzące funkcjonowaniem psychologicznym człowieka za pomocą doświadczeń na zwierzętach. To również jest bardziej charakterystyczne dla podejścia eksperymentalnego niż klinicznego czy korelacyjnego. Dokonania Pawłowa ilustrują ponadto możliwość zastosowania ogólnych prawidłowości w celu analizy tak w’ażnvch dla psychologii osobowości zjawisk psychicznych, jak konflikt i rozwój nerwicy.

John 6. Watson, Clark Hull i B. F. Skinner

W takim stopniu, w jakim eksperymentalna metoda badań stanowi fundament psychologii, jej historia jest historią całej tej dziedziny. Ponieważ tematem tej książki jest psychologia osobowości, przyjrzyjmy się teraz kilku wydarzeniom, szczególnie ważnym właśnie dla tej dziedziny. Zwróćmy więc najpierw uwagę na postać Johna B. Watsona (1877-1958) i na rozwój behawioryzmu. W książce Psycholog' froni the SUnidpoint of a Bchaviońst (Psychologia, juk ją widzi bchowiorysta, 1990) Watson przeciwstawia introspekcji i badaniu za jej pomocą doznań wewnętrznych (np. snów) obiektywne badanie objawów zewnętrznego zachowania. Jego zdaniem prawdziwym przedmiotem psychologii są związki między bodźcem a reakcją. Watson źle się czul jako osoba badana, nie lubił też przekazywać uczestnikom badań sztucznie brzmiących instrukcji eksperymentalnych. zalecał więc prowadzenie doświadczeń na zwierzętach. Zdarzało mu się jednak pracować z ludźmi, czego