DSC02801 (3)

24 WPROWADZENIE NAUKOWE BADANIE OSOBOWOŚCI

wiem samo sprawozdanie werbalne czy sa-moopis (st lf-trport) nic zapewnia: „Dzieci -pisał on - percypują niedokładnie, w bardzo małym stopniu zdają sobie sprawę ze swoich stanów wewnętrznych, a ich wspomnienia są zniekształcone. Dorośli są niewiele lepsi" (Murray, 193S, s. 15).

Co ciekawe, podtytuł Explorations iw Personality tBadanie osobowości) Murraya z 193$ roku brzmi: „Kliniczne i eksperymentalne badanie 50 młodych mężczyzn”. Świadczy to o tym. że Murray powiązał metody kliniczne i eksperymentalne przy badaniu osobowości. Warto również zauważyć. że książka została zadedykowana Mortonowi Princeowi, Zygmuntowi Freudowi oraz Carlowi Jungowi.

W pionierskim przedsięwzięciu Murraya grupa naukowców przez trzy lata badała 50 osób. Ich celem było zarówno poznanie każdego z badanych, jak i - dzięki anaiizie zebranych danych - zrozumienie, w jaki sposób w ogóle funkcjonuje osobowość. Dane te pochodziły z wywiadów, kwestionariuszy, analizy wyobrażeń (między innymi Testu Apercepcji Tematycznej) oraz testów sytuacyjnych, takich jak badania reakcji na frustrację wywołanej tym. że badany nie potrafi rozwiązać zagadki. Murray i jego współpracownicy odeszli więc od typowych badań klinicznych, sięgając po techniki eksperymentalne. Badania te różniły się jednak od tradycyjnych metod psychologii akademickiej tym, że zbierano wiele różnorodnych informacji na temat każdej z osób oraz interpretowano je na spotkaniach badaczy poświęconych poszczególnym przypadkom. Zamierzeniem Murraya było „[...] zejście poniżej poziomu, który jest oczywisty dla każdego laika” (1938. s. 33) oraz naszkicowanie kompletnego wizerunku każdej osoby. Właśnie to połączenie charakterystycznego dla badan klinicznych dążenia do pełni z rygorem cechującym metody eksperymentalne przesądziło o geniuszu i innowacyjności badań Murraya. 7. jednej strony, zgodnie z tradycją badań klinicznych, Murray apelował do psychologów osobowości, aby nic tracili z pola widzenia natury ludzkiej w jej zwykłych, codziennych przejawach. Z drugiej strony, w zgodzie z duchem nauki, dbał o poprawną metodologię badań oraz o właściwe statystyczne opracowanie wyników. Z tradycji psychoanalitycznej zapożyczy! dogłębne badanie jednostki i podkreślanie roli nieświadomości oraz poszukiwanie związku między aktualnym funkcjonowaniem jednostki a jej doświadczeniami z dzieciństwa. Jednak zarazem większą niż typowy psychoanalityk wagę przywiązywał do świadomości i jawnej strony osobowości oraz do naukowej weryfikacji hipotez. O tym, że dobrze zdawał sobie sprawę z napięć wiążących się z takim przedsięwzięciem, świadczy następująca jego wypowiedź:

Można więc powiedzieć, że nasza praca jest dzieckiem pochodzącym ze związku głębokich, inspirujących, a zarazem metaforycznych. prowokacyjnych i drażniących spekulacji psychoanalitycznych z precyzyjnymi. systematycznymi, statystycznymi, nudnymi i nieco sztucznymi metodami psychologii naukowej. Mam nadzieję, że odziedziczyliśmy po naszych rodzicach głównie ich zalety, a nie wady.

(1938, s. 33-34)

W czasie II wojny światowej Murray pomagał dobierać kadry do Office of Strategie Senrices, poprzednika CIA. Wojenne czasy sprzyjały rozwojowi psychologii osobowości, ponieważ jej przedstawiciele mogli wykorzystać i rozwijać tak wtedy potrzebne umiejętności oceniania i leczenia ludzi. Psychologowie ci z powodzeniem opracowywali testy, dzięki którym można było dokonać pomiaru określonych cech osobowości. Zyskali również renomę jako specjaliści w leczeniu zaburzeń psychicznych. Wynikiem tego byl dalszy rozwój wielkich teorii osobowości, opartych przede wszystkim na badaniach klinicznych.

Carl Rogers i George Kelly

Spośród nich szczególnie ważne są zwłaszcza dwie teorie: teoria samoaktualizacji Carla Rogersa oraz teoria konstruktów osobistych George’a Kelly’ego. Obie opierają się na badaniach klinicznych i wskazują na istotne cechy funkcjonowania człowieka. Pokazują również, jak teorie bazujące na badaniach klinicznych są uzależnione od sił społecznych oddziałujących w czasie ich powstawania.

Carl Rogers (1902-1987) uchodzić może za najbardziej wpływowego teoretyka osobowości związanego z Ruchem Potencjału Ludzkiego (Humań Potential Movement). Przeciwstawiając się psychoanalitycznemu obrazowi człowieka bezwolnego, targanego mrocznymi, nieświadomymi popędami, oraz Skinnerowskiej wizji człowieka jedynie reagującego na bodźce zewnętrzne. Rogers podkreślał dążenie organizmu do rozwoju oraz samoaktualizacji. Badacz ten kładł szczególny nacisk na Ja. sposób spostrzegania i doświadczania samego siebie. Utrzymywał przy tym, że pojęcie Ja nie było bynajmniej punktem wyjścia jego dociekań. Przeciwnie, podobnie jak wielu innych psychologów, początkowo uważał je za mgliste i pozbawione naukowego znaczenia. Przysłuchując się jednak pacjentom, zorientował się, że formułują oni swoje problemy, posługując się właśnie kategorią Ja. Pojęcie to stało się więc głównym przedmiotem badań oraz zasadniczym składnikiem zaprezentowanego przez niego opisu osobowości.

Rogers chciał być jednocześnie praktykiem i metodycznym naukowcem. Uważał, że materiał kliniczny, zebrany podczas psychoterapii, dostarcza cennych informacji o funkcjonowaniu człowieka. Dlatego też w swoich próbach zrozumienia ludzkiego zachowania zawsze wychodził od obserwacji klinicznych. Następnym krokiem powinno jednak być - sądził Rogers - formułowanie szczegółowych hipotez, które mogą podlegać naukowej weryfikacji. Jako terapeuta, wielkie znaczenie przywiązywał do tego, co subiektywne, starając się doświadczać tych samych uczuć, co klient. Natomiast jako badacz zainteresowany analizą procesu psychoterapii oraz zmian w osobowości człowieka podkreślał znaczenie obiektywizmu - tego, co nazywał eleganckimi metodami nauki. Subiektywizm był dla niego źródłem hipotez, obiektywizm - narzędziem ich weryfikacji. W ostateczności najbardziej jednak wierzył temu, co sam widział jako psychoterapeuta.

Między Carlem Rogersem a Georgem Kellym (1905-1966) istnieje wiele zastanawiających podobieństw. Obaj urodzili się mniej więcej w tym samym czasie, doktoraty obronili w tym samym roku -1931, obaj zaczynali od pracy z dziećmi, a swoje teorie osobowości oraz podejście terapeutyczne opracowywali na podstawie doświadczeń z klientami. Każdy z nich jednak podkreśla w swojej teorii inne aspekty osobowości i każdy obrał inne metody psychoterapii. W 1955 roku Kelly opublikował The Psycholog}' oj Persowi Construcłs (Psychologię konstruktów osobistych), wielotomowe dzieło uznane za najważniejsze osiągnięcie psychologu