DSC02852 (3)

54 ROZDZIAŁ II

Metafora „infekcji” dodatkowo podkreśla, że doświadczenie estetyczne w czasie przedstawienia nie wiąże się z „dziełem”, ale rodzi się przede wszystkim z tego, co wydarza się między jego uczestnikami. Sam fakt pojawiania się wydarzeń wydaje się przy tym ważniejszy od tego, co się dzieje, a w każdym razie o wiele ważniejszy od znaczeń, które można przypisać kolejnym zdarzeniom. To, że Abramović nagle kaleczy swoje ciało żyletką, znaczy więcej niż fakt, że wycina nią pięcioramienną gwiazdę, i niż wszystkie inne znaczenia, jakie możemy tej gwieździe przypisać. To, że coś się wydarza i to, co się wydarza, zaraża wszystkich uczestników przedstawienia, choć oczywiście w rozmaity sposób i w rozmaitym stopniu. Czy i na ile używając takich wyrażeń, jak: „wewnętrzne powtórzenie przeżycia”, „współprzeżywanie”, „duchowa infekcja”, myślał Herrmann także o przemianie widzów, spowodowanej przez to przedstawienie - tego na podstawie jego rozważań nie można ani potwierdzić, ani podważyć.

W samym centrum proponowanego przez Herrmanna pojęcia przedstawienia pojawia się możliwość zastąpienia pojęcia dzieła przez pojęcie wydarzenia. Trudno z tym pogodzić zarówno hermeneutyczną estetykę, jak i heurystyczne rozróżnienie estetyki produkcji, dzieła i recepcji. Specyficzną estetycznością przedstawienia jest bowiem jego wydarzę-nipwość.

Przedstawienie w ujęciu Herrmanna, zrekonstruowane na podstawie jego rozmaitych artykułów oraz wypowiedzi spisanych przez uczniów⁴⁴, w istotny sposób zapowiada już tę definicję performatywności, którą sformułują później Austin i Butler. Herrmann definiuje przecież przedstawienie nie jako reprezentację czy wyraz czegoś wcześniej istniejącego i narzuconego z góry, ale jako oryginalny twór: jak przedstawienie, tak i właściwa mu materialność powstają dopiero w procesie przedstawiania jako efekt działań wszystkich uczestników. Pojęcie przedstawienia zaproponowane przez Herrmanna o tyle nie zgadza się z definicją w pełni zrealizowany. Por. V. O a 11 e s e, A. G o I d m a n, Mlrror Neuron* and Ihe Slmulatian Theoty of Mlnd-reading, „Trendj in Cognitive Sciences” 1998, t. 2, nr 12, a. 493-301.

** Na temat tej rekonstrukcji zob. także R. M 0 n z, „ Theater - eine Leistung da PitbUkums undseiner Dtener" Zu Max Herrmann* YanttUungen von Theater, (w ] Bertiner Theater im 20. Jahrhunderif red. E. Pischer-Lichteetal, Berlin 1998, s. 43-32.

performatywności Austina i Butler, że bardzo wyraźnie inaczej definiuje istotną dla przedstawienia relację podmiot/przednuot oraz matenalność znakowość. Herrmann pozostaje za nimi z tyłu w tym sensie, że jego definicja nie obejmuje problemu produkcji znaczeń w przedstawieniu i poprzez przedstawienie. Jednak w kontekście moich rozważań wydaje się ona o tyle interesująca i obiecująca, że w odniesieniu do estetycznych procesów zakłada przeniesienie punktu ciężkości z pojęcia dzieła na pojęcie wydarzenia, nawet jeśli nie wiąże z nim wprost żadnych procesów transformacji. Dlatego - summa summarum - całkiem rozsądnym przedsięwzięciem wydaje się rozwinięcie estetyki performatywności w oparciu o pojęcie przedstawienia.

Postulat sformułowania takiej estetyki wiąże się ściśle ze zwrotem performatywnym w wielu dziedzinach sztuki, wyraźnym od początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Wydaje się zatem uzasadnione, żeby najpierw postawić pytanie o to, w jaki sposób w różnych dziedzinach sztuki uległo modyfikacji pojęcie przedstawienia, a w związku z tym także pojęcie performatywności. Prowadzone tu rozważania zdecydowanie sytuują się w dziedzinie nauk o sztuce, dlatego taki tryb postępowania odpowiada też ich celowi. Punktem wyjścia nie będzie więc dla mnie krytyczny opis, wyjaśnienie, modyfikacja czy odrzucenie różnych estetycznych teorii, ilustrowanych wybranymi przykładami ze sztuki współczesnej. Jako punkt wyjścia posłuży mi dzisiejszy stan sztuk performa-tywnych, skonfrontowany z rozmaitymi teoretycznymi propozycjami jego objaśnienia.

Jak się okazało w trakcie rekonstrukcji sformułowanego przez Herrmanna pojęcia przedstawienia, heurystyczne pożytki niesie ze sobą takie omówienie po kolei występujących razem w przedstawieniu jako wydarzeniu i wzajem się warunkujących aspektów medialności, ma-terialności, scmiotyczności i estetyczności, by nie stracić z oczu problematyki ich powiązania na wielu poziomach. W kolejnych czterech rozdziałach podejmę zatem próbę odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób od lat sześćdziesiątych różne dziedziny sztuki realizowały właśnie te aspekty w swoich przedstawieniach. W centrum moich rozważań znajdą się przedstawienia teatralne, akcje artystyczne i performanse; przedstawienia teatralne, ponieważ Herrmann sformułował swoje pojęcie przedstawienia w odniesieniu do teatru; zaś akcje artystyczne i performanse, ponieważ dzięki nim i poprzez nie sztuki piękne pn    do