DSC04151 (5)

A iii    JĘZYK DRAMATU A KONSTRUKCJA SZTUKI

ustawiczną kompjementarność między tym, co wysłowione a tym. co przemijcząne,_.ęzy wreszcie — przez zastosowanie ironii wpisać nej w wypowiedzibohateróworaz irpmi o^dautorskiej w taki spo-) sób, że~współbrzmienie obydwu tych_ typów_ironii staje się źródłem nowycJh—znaczeń. i polisemantyzacji tekstu.

:    /Autorskie „cieniowanie” dialogu potocznego w utworze polega

również na nadawaniu wypowiedziom postaci szczególnych funk-,,/cji. wyznaczających im określone miejsce i rolę w strukturze ^dramaturgicznej. W tym sensie zabieg ten jest dla poety techniką transpozycji dialogu potocznego na dialog dramatyczny. Wypowiedzi bohaterów konstruują sytuację sceniczną, obsługują jednocześnie zawierają jej sparabolizowane uogólnienie, którego sens odniesiony przy tym zostaje anaforycznie do dal-^ szego przebiegu akcji i jej ostatecznego sensu. Z tego też względu ich komplementarność, ale również ich często ironiczna dwuznaczność lub świadomie w nie wpisana wieloznaczność, może być wychwycona dopiero w kontekście finalnego rozwiązania dramatu i jego — też zresztą wieloznacznego — sensu.

Wszystko, bowiem w tym utworze podporządkowane jest wielkiemu finałowi, rozpoczynającemu się od 3 sceny III aktu, od momentu zgubienia tytułowego pierścienia. Dwa pierwsze akty stano wią jedynie dla tego zakończenia szczególną ekspozycję. Szczególną dlatego, że przedstawione w nich sytuacje i zdarzenia Ifie^powiadają go w sposób logiczny, to znaczy nie są scalone więzią przyczynowo-skutkową z ostatecznym rozwiązaniem. Przynajmniej w swoich zewnętrznych przejawach. Głównym wydarzeniem aktu I jest wyrzucenie przez Durejkę z mieszkaiiia nie mogącego opłacić czynszu Mak-Yksa po to, by wynająć je ze względu na materialne korzyści Szelidze. Podobnie jak to zdarzenie, również i sytuacja z aktu II, stanowiąca jego punkt kulminacyjny, w której dochodzi do upokorzenia Mak-Yksa przez Hrabinę, nie zapowiada — a nawet zdaje się wykluczać — przyszłe zaręczyny tych dwojga bohaterów. Jednakże zdarzenia te — jak i zresztą inne, o mniejszym znaczeniu dla intrygi — uzyskują w dialogu dramatycznym interpretację, która pozwala odnieść sens z nich wynikający do finału sztuki. Szykujący się do opuszczenia mieszkania Mak-Yks snuje rozważania o szczę-1 ściu i nieszczęściu w życiu ludzkim, upatrując w tych obydwu stanach-niebezpieczeństwa grożące- człowiekowi, i kończy swoją wypowiedź przewidywaniem „pogrzebu własnego serca” zagubionego między tymi dwiema skrajnościami mogącymi się przytrafić jednostce ludzkiej. Lecz słowa jego, wyrastające z aktualnej syttraeji. mogą być równic dobrze komentarzem do ..pogrzehłr”' jego serca i splecenia się szczęścia z nieszczęściem w akcie jego zaręczyn z Hrabiną. Pełna dramatyzmu scena z II aktu, gd^P^ablfla odmówi człowieczeństwa ludziom stanu i pokroju Mak-Yksa, odezwie się później w finale, gdy poruszona jego upokorzeniem i cierpieniem Maria przyzna mu pełnię człowieczeństwa, jaką mogą osiągnąć tylko ludzie, którzy wiele przecierpieli/ Scena z Majstrem Ogni Sztucznych w II ąkcie stanowi, co praWdąrźapowiedz fajerwerku mającego się pojawić w finale dramatu, jale samo wprowadzenie nie związanej z akcją postaci „sztukmistrza” nie posiada żadnego uzasadnienia dramaturgicznego; scena ta jednak znajduje swoją motywację poprzez wprowadzenie do wpisanego w nią dialogu całego kompleksu znaczeń związanych z wieloznacznością — a zarazem ironizacją — wymowy zakończenia sztuki: „pawi-ogon”, „fontanna-serc”, „postać Kupidarw^płomieiflu różowego koloru”, czy wreszcie najbardziej znaczące zestawienie: [„pierścień” (zaręczynowy) — „zero”;

Przy pomocy tego rodzaju sposobów nie powiązanym logicznie wypadkom narzuca dramaturg znaczenia wiążące je z mającym nastąpić finałem.(Wypowiedzi bohaterów_zostają jak gdyby nasycone odautorskiiirH^ursem~ną"temat znaczenia_sztuki]

Jeśliby się pominęło tę dyskursywność, to sam finał w kontekście zdarzeń go poprzedzających wydaje się przypadkowy. I rzeczywiście tak jest, ponieważ losy Mak-Yksa rozstrzygają się w wyniku dwóch zdarzeń, będących same w sobie absolutnymi .przypadkami: zgubienia i odnalezienia pierścienia. Te