DSC04198 (3)

LXXTV WERSYFIKACJA «ZEMSTY»

LXXTV WERSYFIKACJA «ZEMSTY»

Podobnie zróżnicowany rytmicznie i intencjonalnie jest wers 483 aktu I, stanowiący część dialogu między Papkinem a Wacławem. Papkin pyta się tam: „Znasz me męstwo?”, a Wacław odpowiada: „Jak zły szeląg”. W tej krótkiej wymianie zdań uwidaczniają się trojakie elementy różnicujące: a) pierwsza część wersu jest pytaniem, druga — odpowiedzią, b) pierwsza część jest pytaniem retorycznym, druga — odpowiedzią ironiczną, c) pierwsza część jest zwyczajnym zdaniem pytającym, druga — równoważnikiem zdania, wyrażonym za pomocą zwrotu przysłowiowego.

Ustalony akcent rytmiczny zanika także w takich wypadkach, gdy pojawiają się wiersze złożone z dużej ilości wyrazów jednosylabowych, bądź też wręcz z dźwięków nieartykułowanych. Np.: „Ha! Co? Nic. Masz — milcz, bo wiesz, Wiem”, czy też: „Ba! He, he, he! Pani barska”.

Dalszym zabiegiem nadzwyczaj skutecznie wzbogacają-egbm rytmikę komedii jest dbałość pisarza o różnicowanie tonacji wypowiadanych słów. Uwidacznia się ona najpierw poprzez wielkie bogactwo znaków przestankowych (przecinków, dwukropków, średników, pauz, pytajników, wykrzykników i wielokropków). Tworzą one bardzo bogaty podtekst rytmiczny. Sporą ilość uwag tyczących intonacji słownej poszczególnych osób można ponadto spotkać w objaśnieniach scenicznych. Fredro zwraca tam uwagę, że pewne słowa mają być mówione prędko, inne ironicznie, z flegmą, surowo lub płaczliwie, z uśmiechem, głośniej czy ciszej. W niektórych wypadkach można nawet powiedzieć o dążeniu pisarza do umuzykalnienia tekstu. Dzieje się tak nie tylko w momencie, gdy Papkin śpiewa swoją piosenkę o kocie, ale i w innych scenach. Cześnik, dyktu-jąe-4ist do Wacława,- nuci^sobie-pod-nosem. Gdy obserwu-jemy reakcję Cześnika po otrzymaniu listu od Podstoliny ^^^gjrymy' bwo przedłużające się: „Co, co, co, co, ćo, co, co,

co! Co! co! co! co]” i następnie Papkinowskie: „To, to, to, to”, wydaje się nam, że obaj bohaterowie powinni rozszerzyć skalę swego głosu na pogranicze śpiewu. Piękną muzyczną oprawę dla pierwszej sceny aktu IV stanowić może „orkiestra” złożona z młotków pachołków, którzy przybijają girlandy. Fredro celowo starał się podkreślić akustyczny efekt tej sceny. Wypełniający ją dialog Cześnika ze służbą aż trzy razy przerywa uwaga*. „Po krótkim milczeniu” ⁸⁵.

Łłożoną funkeję- pełni również rym W""Zrem&ter-Qkoło -80^l0/o\ rymów w komedii ta rymy żeńsikie megramatyczne. _ • Taki układ rymów sprzyja zbliżeniu rytmu wiersza do toku mowy potocznej — tym bardziej, że pewną, niewielką ilość rymów gramatycznych (około 10°/o), ostro wyodrębniających strukturę wersów, równoważą wersy nierymo-wane i asonanse, występujące łącznie w podobnej ilości.

Z drugiej jednak strony, pełni rym istotną funkcję ryt-motwórczą, wyodrębniając przede wszystkim monologowe partie utworu. W dialogach rym występuje zazwyczaj w roli łącznika między sąsiadującymi ze sobą członami wypowiedzi rozmawiających osób, co służy podkreśleniu płynności i wartkośd toczących się rozmów.

Układ wersyfikacyjny jest w komedii ściśle podporządkowany ewolucji wydarzeń dramatycznych. Weźmy znów dla przykładu rozmowę między Papkinem a Wacławem, tym razem w scenie 2 aktu II. Początkowo obaj rozmówcy są zgodni w swoich opiniach na temat Cześnika. Ponadto nie ochłonęli oni jeszcze po dramatycznej wymianie zdań w scenie 1, i ten ich stan psychiczny wyraża się językowo i wersyfikacyjnie w krótkich, jednozdaniowych sentencjach, wymienianych nawzajem. Gdy jednak na pytanie Papkina Wacław odpowiada nie po myśli naszego- samo-

⁹⁸ Bor. T. Peiperem rytmów w ,Zemście”, «Teatr» 1949, nr 6, s. 16.