DSC04193 (2)

LXIV JĘZYK «ZEMSTY»

Bo staropolski obyczaj uzupełniony przebrzmiałą już Jj konwencją rycerskiego romansu stawał się obyczajem 8 śmiesznym i obyczajem dawnym, na który można było spojrzeć pogodnie.

4. Język utworu

Zemsta jest utworem opartym na szczególnego rodzaju Ą kontrastach komicznych. Śmieszne są postacie zamaszy- u stego rębajły i chytrego palestranta, szacownych kolloka- a torów z przełomu XVIII i XIX stulecia, których pisarz i umieścił w zamczysku z XV wieku, każąc odgrywać przy I pomocy Papkina sceny z rycerskiego romansu. Ale -źró- I dłem komizmu w Zemście są nie tylko charakte.ry—czy | jakmaLkSije ono jpefeiytn blaskienTrownież poprzez wspa- I niałyjęzyk i giętki wiersz Fredry. I swoją wyjątkową ży-' I wotność^w~ świadomości narodowej każdego z nas z a w- I dzięcza Zemsta głównie językowi.

Narodowość Fredry to przede wszystkim jego wiersz i jego I język,    śrisły, wawpfmv--^ftkimź---xad^iwiaAac3gm bo- II

gactwem łudó^r^iteBO^aedzeń porzekadeł. żartów-i porównań, przy ćałym^swoim artyzmie nasycony urzekającą swobodą rze- ■ czy mówionej*⁷.

Zajmijmy się tedy najpierw strukturą gramatyczną ję- I Zyka Fredry, a następnie spróbujmy wykazać, jakim to I w szczególności elementom słownikowym i frazeologicz- I nym zawdzięcza on swoje wyjątkowe bogactwo.

Gramatyczna charakterystyka języka „Zemsty” ²⁸. Język H Fredry przemawia do nas dzisiaj żywo i zrozumiale. Histo-M

ig J. Kott, Zemsta [w:] Jak wam się podoba, WarszawaB -M65, s. 125.___

** Niniejszy ustęp został oparty na pracy J. Rozentala pt Szkic charakterystyki gramatycznej języka 'A:‘Fredry';-tfPrace Polonistyczne* R. XIII: 1957.

ryk literatury wyjaśnia znaczenie poszczególnych słów, ale całość jest dla nas, jako czytelników, i bez komentarza jasna oraz wyrazista. Dzieje się tak m. in. dlatego, że system gramatyczny języka naszego pisarza jest systemem nowożytnym i nalot archaiczny nie sięga u niego dalej niż po czasy stanisławowskie. Rozpatrzmy po kolei charakterystyczne cechy struktury gramatycznej języka Zemsty, zaczynając. od systemu ortograficznego, poprzez zjawiska fleksyjne, a kończąc na ojnówieniu pewnych osobliwości rślćSdniowych*-

Najbardziej charakterystyczną cechą ortograiii Zemsty jest stałe    występowanie o w miejscu, gdzie dzisiaj

piszemy ó (np. spróbuje zam. spróbuje). Często pojawia się u pisarza^-! (tzw. e pochylone), które w niektórych wypadkach miesza się z i lub y (rękoiści zam. rękojeści czy tyrkotny*zam. terkotny).

Jeżeli chodzi o fleksję, to występuje tu czasami zjawisko zachowania formy rzeczowej w pierwszej osobie 1. mn. rzeczowników męfikonsnhnwych (nfr—c^jwąs ją sąsiady^3&&k sąsiedzi). Gdy chodzi o rzeczowniki rodzaju zensKiego/lo sporadycznie pojawiają się słowa odmieniane w bierniku według starej odmiany (np. wszędzie używa Fredro formy synowe zam. synową). W rodzaju nijakim warto ^wrócić uwagę na występowanie słowa narzędzie tylko w formie liczby pojedynczej („weź narzędzie” zam. narzędzia). Zakniki osobowe ja, ty miewają w dopełniaczu formy urobione na. wzór biernika: od cię zam. od ciebie, dla ciebie. Śą to tzw. formy skrótowe, stworzone dla łatwiejszego zbudowania zestroju akcentowego w wierszu. Szereg innych zaimków ma WL-hierniku tradycyjną Icoń-OÓwkę_^_a!Se^dźisIejszą7odprzymiotnikową q (swoję, innę, ~fakowę, drugę zam. swoją, inną, takową, drugą). W drugiej osobie 1, p. trybu rozkazującego pojawiają się formy ściągnie j, wspomniej zam. ściągnij, wspomnij.

I

B. N. 1/32 (A. Fredro: Zemsta)