DSC04333 (4)

CVI1I CZ. III: TEKST ,VADE-MECUM"

znicznym; nie dopowiada myśli; ironizuje... Ta wielość dyrektyw i zadań autorskich fatalnie odbijała się i odbija na publikacjach jego utworów. Począwszy od tomu Brockhausowskiego interpunkcja i notacje emocjondlno-intonacyjne przedstawiają się w drukach Norwida jako zespół znaków nacechowanych nie--konsekwentną i arbitralnością. Myślę, że za słusznymi konstatacjami Gomulickiego, iż poeta wcale pedantem w zakresie interpunkcji nie był, nie poszły konsekwentne rozwiązania wydawnicze¹. Że nie był pedantem, dostrzec można np. w VM porównując te-wersety, które zapisane są dwukrotnie. Otóż, gdy kończyła się kartka, poeta pr^fcnosił zwykle na następną stronę werset lub więcej² albo zapisywał na kończącej się kartce werset lub jego początek ze strony następnej³, tworząc rodzaj dodatkowej paginacji (analogiczny do reklamantów). Porównajmy dla przykładu taki podwójny zapis jednego wersetu wiersza IV. Posąg i obuwie:

■ > •

„Zabija czas..!⁵' Rzeźbiarz, jemu, na to: (1 zapis)

„Zabija czas..!” Rzeźbiarz jemu na to: (2 zapis)

Gomulicki w Pismach wszystkich drukuje oczywiście tak:

-(-j

Zabija czas!...⁵⁵ Rzeźbiarz jemu na to:

Inne jeszcze problemy nasuwa funkcja Norwidowskiego pytajnika. Biorąc rzecz z dzisiejszego punktu widzenia, stwierdzamy

niewątpliwe nadużywanie tego znaku przez poetę. Nie sygnalizuje on li tylko intonacji wypowiedzi pytających. Ma o wiele szersze zastosowanie niż dziś i w czasach Norwida. Trudno przy tym wydobyć Z praktyki pisarza jakąś formalną, gramatyczną dyrektywę stosowania' tego znaku²?'. Jest on wielofunkcyjny, rze-czywiście Norwidowski. Szczególnie zaskakujące dla dzisiejszego czytelnika śą pytajniki wewnątrz zdań, np. po zaimku „co” lub spójniku rozłącznym „czy”. Tak to np. wygląda w wierszu XIII. Larwa \

Poszepty z Niebem o cudzie'

W wargach... czy? piana bezbożna!..

ale wcześniej: - .<

Czoło ma w cierniu? czy w brudzie?

Oczywiste wydaje się natomiast zastosowanie wewnętrzne pytajnika.w tej konstrukcji:'';'

Skąd idzie?., sobie to chowa

Gdzie idzie?., zapewne — gdzie nic!

Jakie uzasadnienie ma pytajnik w tej sytuacji:

— Jak historia?., wie tylko: „krwi!.

Jak społeczność?., tylko — „pieniędzy!..”

Może jest 'to znak ironii? Może intonacji? Dodajmy na marginesie, że analiza autografu ujawnia, iż znaczna część tych „pytajników” powstała z przekształcenia przecinków lub innych znaków, które dają się zaobserwować nawet w Podobiżnie autografii (np. w wierszu XV. Sfinks — 5 werset); wiele- innych-

1

Pedantem nie był, ale nie może to upoważniać do bezceremonialnego traktowania Norwidowskich notacji i 'interpunkcji. Wiele

2

można w tym zakresie zrozumieć czytając studium M. Kwaśnego Norwid — poeta ile rozumiany, ^Pamiętnik Literackie R. LIX: 1968, z. 4, s. 191 — 202; a także gruntowną (por. przyp. 10) recenzję Dziel zebranych pióra K. Górskiego.

3

-**~ZobrTipr~VMB 48.