DSC04329 (4)

c CZ. III: TEKST „YADE-MĘCUM"

bardzo wiele i - w rzeczy samej dziś dysponujemy wyłącznie., „wyborem” z VM! Pisze Norwid w Rzeczy ,o wolności słoniu:    i

I natychmiast szepnęła do mnie myśl ostrożna:

.OPatrz!... oto i Ruinę nawet popsuć można!” .

(PWsz III 617)

Chodzi mi o zbyt słabe zaznaczanie — przy wszelkich wyborach z VM — związku wybranych tekstów z całością, jaką jest -przecież ten cykJ liryczny.

Chronologia. Jednym z trudniejszych zagadnień wydawniczych jest chronologia poszczególnych składników i całości cyklu.

Jak się rzekło, VM jest w pewnym, sensie autorskim wyborem liryki, a równocześnie dziełem integralnym. Weszły do- niego wiersze powstałe-w ciągu blisko dwudziestu iht, oczywiście — w postaci mniej czy więcej przetworzonej. Najstarszy utwór I zbioru to, zdaje się, W Weronie, którego pierwsza wersja pocho- I %zi bodaj z r. 1848. Prawie połowa 7- 38 z zachowanych I powstała, według ustaleń Gomulickiego, przed r. 1864, a wiele I :wśród nich da się lokalizować w pobliżu r. 1861. Pozostałe I powstać mogły okóło 1.865 r., tj. w okresie redagowania drugiego I tomu Poezji. '

Nie sposób tu przedstawiać koronkowych niekiedy, acz w du- I żej części problematycznych .ustaleń chronologii poszczególnych I składników cyklu. -Sam Gómulickj, który w tej dziedzinie — I po Przesmyckim — ma zasługi największe, chroni się często w taką I formułę: „utwór powstał przed.,.” itd. Pospolitym zabiegiem ■ przy ustalaniu chronologii jest wskazywanie „koincydencji” mię- I dzy tekstami z różnych okresów; w tak prowadzonym „do-B chodzeniu” przynajmniej jeden z tekstów musi posiadać metrykę I „pewną”. Przypomina to niekiedy rekonstruowanie uszkodzonej® mozaiki. W odniesieniu do Norwida jest to- zajęcie bardzo® trudne,.gdyż niektóre idee, tematy czy motywy podejmuje-poeta® wielokrotnie w różnych okresach swego życia. Dla .ilustracj®

można się przyjrzeć konfliktowi między poetą a czytelnikami czy krytyką literacką. Motyw ten bardzo ostęp stawia młodzieńczy wiersz Pismo.ale odnajdujemy go też w całym dalszym dorobku Norwida.. Oczywiście, zmieniają się konteksty i metody wyrażania, ale problem pozostaje. To tylko przykład.

A czy jest możliwe bliższe określenie czasu pojawienia się koncepcji całego cyklu? Sądzę, że i to nie jest możliwe, i pozostaje nam przybliżony czas ukończenia redakcji tomu II Poezji, zamówionego przez Brock^iausa. Przypada to — w świetle korespondencji autora — na koniec marca 1866. Prace redakcyjne rozpoczął poeta prawdopodobnie w lipcu poprzedniego roku.

Gomulicki porównuje VM do Boskiej Komedii Dantego; nazywa dzieło Norwida „czwartą częścią” dantejskiej epopei,, czemu ma odpowiadać — fragmentaryczny zresztą — utwór Nor- ' wida Ziemia z podtytułem: „Komedii” Danta czwarty tom, pochodzący podobno z r. 1850, co może sugerować aż tak odległe źródła konpepcj i VM. Gdy uwzględnimy jednak liczbę wspólnych wątków i motywów, występujących w dziełach napisanych w latach 1855—1865, możliwość uściślenia chronologii zmniejszy się bardzo. Nb. uściślenia chronologiczne — wobec procesu dalszego przetwarzania VM, czego w daty ująć nie daje się — mają wartość hipotetyczną.

Czystopis, odmiany, hybrydy. Przejdę teraz'do spostrzeżeń bardziej szczegółowych. Na początek sprawa niebłaha — pytanie o ostateczny kształt utworów tworzących VM. Spośród zachowanych siedemdziesięciu ośmiu tylko nieco więcej niż trzecia część * nie została poddana autorskiemu procesowi doskonalenia już po ukończeniu prac redakcyjnych nad tomem; osiemnaście wierszy uległo bądź daleko posuniętym korekturora, bądź zupełnemu przetworzeniu, jak Za wstęp, VIII. Liryka i druk, XXIV. Sieroctwo, XXXVI. Powieść. Ponieważ nie wszystkie poprawki dają się odczytać, VM drukuje 'się dziś najczęściej zgodnie_ z wersją pierwszą, rzn. z pierwotnym czystopisem przygotowanym przez Norwida dla wydawcy. Ten czystopis autor dalej doskonalił,