DSC04549 (4)

36 ftazdztaf 2. Teorie rozwoju w ciągu życia

CO O TYM SĄDZISZ?

• Carl Jorgensen i jego brat Phi) są po sześćdziesiątce i zawsze byli sobie I Choć urodni się w odstępie zaledwie dwóch lat, Carl wygląda na dużo młodszego od Phiia PN byt zawsze bardziej zrównoważony i spokojny Carl f gadatliwy i pełen temperamentu, Ludzie uważali Phila za odfudka. Carte natorńiasi za człowieka towarzyskiego, Jak można by wytłumaczyć taką rozwojowa dynamikę? Jakie czynniki pozwalają wyjaśnić różnice między Carlem i PNiem*? W rozdziale tym ukażemy, w jaki sposób rozmaite teorie próbują wyjaśnić tafcie zjawiska, jak stałość i zmiany pojawiające się w rozwoju w ciągu życia.

> Badacze rozwoju w ciągu życia przedmiotem swoich dociekań czynią tucte w każdym wieku w wielu różnych sytuacjach od typowych dla danej pfó dziecięcych zachowań o charakterze zabawy do przystosowania ujawhranege przez fudz w starszym wieku W eęiu ukierunkowania działań badaczy anatizu* jących przebieg i procesy rozwoju sformułowane zostały różne teorie, mfl grupowano je na psychologiczne, socjologiczne i biologiczne. Co różni te odmienne typy teorii? Na jakich, różnych aspektach rozwoju stara się koncentrować każda z nich⁷ W jaki sposób teorie te mogłyby nadać kształt naszemu myśleniu o wzroście t rozwoju?

• Enkson Piaget Watson Maslow Uważa się. iż właśnie ci teoretycy wywart największy wpływ w dziedzinie badań nad rozwojem w ciągu życia, a ich dorobek naukowy doprowadził do lepszego zrozumienia dynamiki procesu starzenia się. Dzięki ich wysiłkom mamy większy zasób wiedzy o rozwojowych podobieństwach i różnicach istniejących w cyklu życia, między innymi o tym, w jaki sposób rozwija się określona dynamika. Czy niektórzy spośród teoretyków rozwoju w ciągu życia wnosz ą więcej niz inni, a jeśli tak. jakie kryteria się stosuje, wydając takie opinie? Czy niektórzy teoretycy dostarczają lepszej bazy pojęciowej, na które/ można oprzeć badania tub tez tworzą dodatkowe płaszczyzny dociekań naukowych? W rozdziale tym stawiamy powyższe pytania, ponieważ badamy główne teorie rozwoju w ciągu życia

WPROWADZENIE

Zakładamy, źe pojawiające się w ciągu życia zmiany rozwojowe w zachowaniu nie są ani mato ważne, ani przypadkowe. Jesteśmy przekonani, że te wszystkie zmiany mogą być wyjaśnione w kategoriach dynamiki rozwojowej. Chociaż ludzie w ciągu życia rozwijają się podobnie, należy podkreślić, iż każda jednostka rozwija się także we właściwy sobie, indywidualny sposób. Chcemy wiedzieć, jakie zasady są odpowiedzialne za powstawanie podobieństw, a jakie czynniki uczestnicząoe w tym procesie kształtują indywidualność. Jak już dowiedzieliśmy się z poprzedniego rozdziału, musimy także wyjaśnić istotne, związane z kształtowaniem przebiegu życia, zagadnienia, takie jak natura i wychowanie, związane z płcią podobieństwa i różnice oraz ciągłość i nieciągłość. Kwestie te, złożone i wieloaspektowe, sygnalizują potrzebę wyznaczenia teoretycznych perspektyw rozwoju w ciągu żyda.

CO SPRAWIA, IŻ TEORIA ROZWOJU W CIĄGU ŻYCIA JEST UZNAWANA ZA DOBRĄ?

W jaki sposób możemy uczynić badanie rozwoju w ciągu życia bardziej naukowym i ścisłym? Jak badacze mogą precyzyjniej interpretować zdarzenia pojawiające się na

przestrzeni życia? Oczywiście, należy uczynić znacznie więcej, mż tytko zebrać takty, ponieważ one same przypominają pozbawioną struktury, nie nadającą się do niczego stertę cegieł Struktura, którą konstruujemy po to, by wyjaśnić rozwój w ciągu życia, nazywana jest teorią rozwoju W rzeczywistości stanowi ona pewną perspektywę, jeden z kijku możliwych sposobów widzenia rozwoju Teoria rozwoju próbuje me tylko opisać i wyjaśnić zmiany w zachowaniu pojawiające arę z wiekiem, ale stara się także ukazać indywidualne różnice w tych zmianach, na przykład różnice istniejące między mężczyznami l kobietami. Murzynami i Latynosami, mieszkańcami miast i w»L Innymi słowy, efektywna teoria powinna opisać i wyjaśnić przebieg rozwoju zarówno w jego aspekcie ogólnym (powszechnym - przyp tłum ), jak i specyficznym (jednostkowym ~ przyp. tłum ). Dobra teorie powinna też wyjaśniać, dlaczego twój najlepszy przyjaciel zmienia się. ale w inny sposób niż ty

Istnieje duża różnorodność teorii, z których wiele nie wykracza poza zwykle spekulacje Najbardziej dyskusyjne i najsłabsze teorie potrzebują dła swego potwierdzenia znacznie więcej badań. Są one czasem oparte na niewystarczająco uzasadnionych i dlatego przedwcześnie przyjętych sądach. To. że taki sąd wydaje się prawidłowy i logiczny, nie gwarantuje, Iż jest poprawny. W dziedzinie rozwoju w ciągu życia, podobnie jak i w innych dyscyplinach naukowych, potrzebne są rzetelne dane Jest to ważne zarówno w stosunku do badania przeprowadzanego w laboratorium, jak i wobec ogólnych, powiązanych z życiem teorii

Na ogół lepszymi teoriami są te, które powstały w celu przeprowadzenia dodatkowych badań i uzyskania za ich pośrednictwem dowodów empirycznych (naukowych) Podkreślmy również, że teorie nie zawsze są bardziej stałe niż my. W najlepszym wypadku stwarzają one możliwość przeprowadzenia określonych badań, ale należy pamiętać, \z zawsze potrzeba więcej metodologicznego wyrafinowania i ulepszenia.

Najlepszymi teoriami w ciągu życia, podobnie jak w przypadku innych dyscyplin naukowych, są te, które rozwijają się i w trakcie tego procesu stają się coraz bardziej logicznie I empirycznie trafne. Teorie te są też wewnętrznie spójne, me zawierają bowiem sprzecznych stwierdzeń. Ponadto dobre teorie służą zawsze celowi heurystycznemu: stanowią ramy pojęciowe do wytyczania innych perspektyw i umożliwiają szerszy wgląd.

Teorie są konstruowane na podstawie takiej wiedzy, jaka jest dostępna w danym czasie. Dlatego nigdy nie są kompletne i zawsze muszą liczyć się z nowymi wyzwaniami. Muszą być dynamiczne, otwarte na wciąż odkrywane przez badaczy fakty. Przypuszczalnie, teorie lub koncepcje rozwoju są bardziej teoretyczne niż empiryczne. Kiedy sądzi się, iż dana teoria jest niekompletna lub nie w pełni zgodna, jest ona często uważana za prototeorię Większość teorii w ciągu życia w rzeczywistości stanowi prototeorie. które są wstępnymi założeniami dostarczającymi ogólnej orientacji i wytyczającymi kierunek badawczy. Są one początkowo formułowane bardziej jako wskazówki niż niepodważalne założenia i często modyfikowane, gdy wymagają tego

Tabeła 2-1 Teorie rozwoju w ciągu życia
Teorie psychologiczne	Teorie socjologiczne	Teorie biologiczne
Psychoanaliza Teoria pozriawczo-rozwojowa Behawioryzm Teoria uczenia się społecznego Teoria etologięzna Humanizm Teoria ekologiczna	Symboliczny Interakcfonizm Teoria wymiany społecznej Teoria rozwoju rodziny Teoria konfliktu	Teoria zużywania się Teoria komórkowa Teoria odporności