DSC02948 (2)

r

IN    _ lloidtlil IV__

zwielokrotniona obiMyjnośclą, ujętą w bezkompromisowej konsekwencji: jak by to musiało się zdarzyć, gdyby Ikalajmy do togo fizyczno podobieństwo mecenasa do ojca pisarza*' l ewentualno reminiscencjo z okresu kariery prawniczej Gombrowicza, a otrzymamy siatkę ewentualnych zależności, która pozwoli strategię „tancerza" przymierzyć do Jakichś hipotetycznych strategii samego pisarza, dominowanego przez autorytety. Ale: ojciec wód; narodu? Czy odczytanie w nowelce sublimacjl domowego konfliktu nie likwiduje Jednocześnie hipotezy o politycznych treściach TanctmJ Lektura innych dzieł Gombrowicz* potwierdza w całej rozciągłości możliwość koegzystowama „rodzinnych” i „politycznych” aspektów \v jednym utworze. Czyi na takiej hoiuologii konfliktów w skali rodziny i w skali państwa — nie opiera się zarówno luvaa i Si uh, jak -— w szczególnej mierze — wydana z papierów pośmiertnych, niedokończona Historia? W Jaśnie w Historii uderza „nieruchomość” podstawowego konfliktu dramatycznego. Witold — jako rzecznik „bo-sości" — skandalizuje tym zrazu własną rodzinę, potem tę samą rodzinę, przekształconą w komisję egzaminacyjną. komisję wojskową, wreszcie dwa monarsze dwory

i    nawet Piłsudskiego. Kolejne następujące po sobie sce

nerie są jedynie maskami i zespołami ról, któro przybie-v ? ą A-dstawMwt antagoniści konfliktu, sama jednak osno-n a    zmian. Zawsze tworzy ją rotacja mię

dzy outsiderem. proponującym żyjącemu sferobtypami śiwtessafeftstu o model egzystencji autentycznej, spotua-

ii v z‘-i ej    a pesędstawucięlami Instytucji,*

łteWww WŚi, *.

^    \    k *J|. Jłi^.

1 -z.i^tKaj V. •, J.... z V /    i> g l/ftt <!> *</    _n '' , i.y Cli. $>V X. li;*—r \ ł O

^    i    4>vt^^ów    z IusIok

f> *-V.i L j :    V WiSŁ(Mct4 Ue^ićU*    A. Jęl^Ć.sKi, \y    „

O^fyfin Mrki ?u jx>prj ac*y OX £>&- wody-w k, iWtuAU Od    do

■, ag i Hoj-inanir/ sztuat Witolda. Gombrowicza),, „Kuttvrra" (&nyż} l$7d, nr 19, $. 3—38- Trzeba dodać nawiasem* żę p_re, aeotująey Historią polskim czytelnikom artykuł Jacka K. Zem-

Reasumując: już w pierwszym z opublikowanych utworów Gombrowicza żywioł gry opanowuje wszystkie warstwy dzieła. Autor wciela się we wszystkie role „nadawcze" i dąży do zademonstrowania czytelnikowi, jak w każdym z tych wcieleń uchyla się dominacji (ludzi, norm literackich, nakazów politycznych). Współpraca odbiorcy jest w tym starciu nieodzowna. Kraykowski musi naprawdę czuć się „wyższy” od „tancerza” — to warunek jego klęski; adresat narracji winien naprawdę dać się wciągnąć w rozumowanie narratora (inaczej jego konstrukcja wewnętrzna, nie wsparta o cudzą świadomość, zawali się); adresat utworu naprawdę ma uruchamiać w sobie kolejno mechanizmy odbiorcze, właściwe dla odsłanianych jedna po drugiej konwencji literackich. Dopiero wciągnięty z całą powagą w rozgrywkę, uczuć może na własnej skórze riposty autora (narratora, „tancerza”).

Omówiliśmy szerzej grę, zaprojektowaną przez Gombrowicza w pierwszym opowiadaniu debiutanckiego tomu. Teraz w skrócie zajmiemy się kształtem rozgrywek na poziomie podmiot-adresat utworu w pozostałych siedmiu nowelach.

Pierwsze, co rzuca się w oczy przy lekturze tych utworów, to powtarzająca się praktyka konstruowania opowieści w oparciu o któryś ze schematów literatury popularnej czy młodzieżowej. Pamiętnik Stefana Czarnieckiego ma cechy typowego Entwicklungsroman, w jego odmianie przeznaczonej dla dorastających chłopców (jak np. W«'potmuełua niebieskiego mundurka Gomulickiego czy — x lektur nieco „dojrzalszych" — Żeromskiego Syzyfowe prace, a w pewnym sensie także Popioły i Przed-WtoŚnie). Opowiadanie zawiera zresztą typowe fabularne komponenty tego rodzaju książek; dzieli się na wyraziście odrębne sekwencje, związane z domem rodzinnym, szkołą, pierwszą miłością i życiem publicznym (w polskim wcie-

brzuskiegp: Stopa *iwFufo! O czwartym Gombrowicza, za mieszczony w „Odrze’ 1977, nr 3. jest w całości odpisany od Jeleńskiega