DSCN6064 (Kopiowanie)

Biologia . rrpclylorlum dla kandydatów r * a tiktulcmu-'

5*°    y szkariupnie (liliowce), jamochłony (korale), giowonogi (łodziki. goniatydy) i pierścienice.

*^rn*' ^^>s,a,ni okres ery paleozoicznej zawdzięcza swą nazwę miastu Perm w Rosji, gdzie poraź pierwszy najdokładniej opisano skały tego okresu. Formację charakteryzują zmiany układu kontynentów i zmiany klimatu. Na obecnej półkuli południowej nadal istnieje olbrzymi kontynent Gondwany, na którym od karbonu rozpoczyna się zlodowacenie, w permie sięgało ono do obecnego równika. Dlatego też dla półkuli południowej oba okresy zwykło się łączyć w jeden - permokarbon. Ląd Gondwany porastały w tym czasie zimnolubne glosoptcrydy. stanowiące grupę paproci nasiennych. Wymierając, pozostawiły nieznaczne pokłady węgla. W okresie permskim na półkuli północnej dryfujące płyty tektoniczne najprawdopodobniej definitywnie połączyły się w jeden kontynent, co spowodowało pofałdowanie zwane orogeneza annalachnska. będące ostatnią fazą orogenezy hcrcyńskiej. W następstwie unoszenia się lądów wyschła większość płytkich mórz. co pociągnęło za sobą ochłodzenie i wysuszenie klimatu. Wiele organizmów wyginęło. Wymarły całkowicie trylobity, korale cztcropromicnnc. wielkoraki. ryby pancerne, większość szczepów ramienionogów. Na lądzie wyginęły drzewiuste paprocie, widłaki i skrzypy. Ich miejsce zająły nagonasienne: drzewa iglaste (Welchia, araukarie), sagowce i miłorzębów ale.

Możliwość pełnego rozwoju na lądzie ułatwiła wyodrębnienie się z pragadów grupy kotylozaurów, najbardziej pierwotnych gadów, które prawdopodobnie były przodkami wszystkich grup gadzich, ptaków i ssaków. Kotylozaury osiągały długość 0.7-3 m i odznaczały się krępą budową. Posiadały szeroką, płaską, silnie sklepioną czaszkę z wyraźnym otworem ciemieniowym, przypuszczalnie zamieszkiwały pobraeża wód. a najbardziej pospolite były na kontynencie Gondwany. Występowały formy zarówno roślinożerne, jak i mięsożerne. W permie powstały z nich m.in. podobne do jaszczurek pelikozaury (ryc. 2-21). które stanowią najstarszą grupę gadów ssakokształtmch czyli teriodontów (Theromorpha). Potomkowie pelikozaurów utworzyli w górnym permie grupę nransidów. Jednym z nich był Cynognathus (ryc. 2-22). gad o psiej paszczy, smukłej i delikatnej budowie ciała i długości do 1.5 m. W odróżnieniu od gadów miał on zęby zróżnicowane na siekacze, kły i zęby trzonowe (gady są homodontyczne. tzn. mają wszystkie zęby jednakowe, zaś ssaki posiadają zęby zróżnicowane na grupy, są zatem heterodontyczne I. Nie wiemy, czy był pokryty sierścią,czy karmił młode mlekiem i czy był stałocieplny - te bowiem cechy są typowe dla ssaków. Posiadał jednak wtórne podniebienie kostne w czaszce, co umożliwiało mu pobieranie pokarmu i żucie bez przerywania oddychania - jest to niezbędny warunek do uzyskania stałocieplności. Z budowy klatki piersiowej można się domyślać obecności przepony, a wokół pyska prawdopodobnie wyrastały włosy czuciowe.

R

P

n

z

r

v

<

l

tyc^2 2" Największy płaz larczoglowy _ Mastodonsaurus - jeden z ostatnich, jakie żyły na Ziemi U P^K ry uiezozoiczncj) (JD)    _

I