DSCN6477 (Kopiowanie)

184

Biologia * repetytorium dla kandydatów na akademie medycy

znaczenie ochronne, jesl pierwszym pożywieniem larw, a następnie jest przez me używana do budowy charakterystycznych domków. Domki te doskonale maskują swych mieszkańców, mają ksztah rurek, a zbudowane są ze sklejonych ziarenek piasku, szczątków roślinnych, nawet czasami muszelek. Przed przepoczwarczeniem larwa zalepia oba otwory domku.

Błonkoskrzydłe, czyi ihłonkówki (Hymenoplera), to rząd liczący ponad 100000gatunków (z czego w Polsce występuje ok. 9000). Obie pary skrzydeł mają przeźroczyste, wyglądające jak błonki, pocięte siatką żyłek (stąd nazwa tej grupy). Pierwszy segment odwłoka jest zwykle zrośnięty z ostatnio segmentem tułowia. Samice błonkówek posiadają aparat do składania jaj, zwany pokładełkiem. Jest on nieraz dłuższy niż cale ciało owada (wówczas np., gdy jajo musi być złożone w ciele larwy innego owada, żerującej w chodniku w głębi pnia drzewa). Pokładełko składa się z dwóch bocznych piatów pochwowych, z kanału żądłowego i dwóch długich szczecinek kłujących, przesuwanych w przód i w tył w kanale źądłowym. U żądłówck (os, szerszeni, trzmieli i pszczół) pokładełko uległo przekształceniu, stając się groźną bronią: żądłem. Żądło połączone jest z gruczołami jadowymi, a wytwarzana przez nie trucizna zabija ofiary. Jad pszczół, szerszeni i os wywołuje zmiany zapalne (obrzęk, zaczerwienienie, ból) także w organizmie człowieka; szczególnie niebezpieczny jest u osób uczulonych, u których użądlenie spowodować może wstrząs anafilaktyczny, gwałtownie przebiegający odczyn, mogący doprowadzić do śmierci w ciągu kilku minut.

Błonkoskrzydłe dzielimy na trzy podrzędy. Rośliniarki żywią się roślinami - zwłaszcza w postaci larwalnej - wyrządzają zatem nieraz szkody, niszcząc drewno lub ogałacając drzewa z liści. Owadzia*! dla odmiany są przeważnie pożyteczne, ponieważ składająjaja do wnętrza jaj lub w ciele larw innych owadów. Baryłkarz bieliniak (Apanieles glomeratus) niszczy w ten sposób gąsienice szkodliwych gatunków motyli (larwy barylkarza zjadają gąsienice od wewnątrz), natomiast kruszynek zmiennik (Trichogramma emnescens) uniemożliwia wyklucie się larw, ponieważ jego potomstwo niszczy jaja innych owadów. ŻadlÓwki obejmują liczne gatunki mrówek, pszczół, os i trzmieli. Są to zazwyczaj I zwierzęta bardzo pożyteczne, ponieważ żywią się nektarem kwiatów, są zatem nieocenione przy zapylaniu licznych gatunków roślin. Np. w naszych warunkach klimatycznych koniczyna perska (jedna z najczęściej uprawianych roślin pastewnych) może być zapylana tylko przez trzmiele. Dlatego też wszystkie gatunki tizmieli (Bombus) objęte są w Polsceochroną gatunkową (ryc. 7-117). Tesame przepisy prawne obejmują ochroną mrówki w mrowiskach leśnych (zabrania się niszczenia mrowisk w lasach). Pszczoły, trzmiele, osy i mrówki tworzą skomplikowane społeczeństwa owadzie, o których będzie mowa nieco dalej.

Motyle (Lępidoptera) mają w postaci imago narządy gębowe typu ssącego i przyjmują pokarm płynny, natomiast ich larwy (gąsienice) posiadają narządy gębowe żujące i odżywiają się głównie liśćmi roślin. Niektóre pospolite gatunki są zatem groźnymi szkodnikami upraw ludzkich - np. bielinek kapustnik (Pieris brassicae). bielinek rzepnik (Pieris rapae), brudnica nieparka (Lymantria dispar) i brudnica mniszka (L. monacha), błyszczka jarzy nówka (Autographa gamma); powodujące “robaczywienie” owoców owocówki: jablkóweczka (Ernarmonia pomoneila) i śliwkówcczka (E. funebrana); mole - wlosienniczck (Tineola biseliella), kobier/ycznik (Trichophaga tapeliella) i ziarniak (Nemapogon granellus), czy piędzik przedzimek (Opemphlera brumaia). Nie należy jednak zapominać, że znamy wyjątkowo cenne - z punktu gospodarczego - gatunki motyli. Oprzęd wytwarzany przez gąsienice wielu gatunków jedwabników - czyli jedwab - stanowi surowiec dla najcenniejszych tkanin i jego produkcja przez wieki okryta była tajemnicą, za uchylenie której w Chinach przez ponad 3000 lat groziła kara śmierci. W Polsce gatunkiem hodowanym dla jedwabiu jest jedwabnik morwowy tBombyx mon); próby hodowli innych prządek, np. jedwabnika dębowego japońskiego (Amltarue* yamamai), jedwabnika dębowego chińskiego (A. pemyi) czy jedwabnika japońskiego (Sarnia cr„m 1 me ziściły pokładanych nadziei, ponieważ w naszych warunkach khmatycznycl.jedwab tych motyk ma mskąpLić. Niektóre gatunki tych owadów hoduje s.ę celem zmszczc.ua groźnychggg|| |

(jjuraiwy

śMylizdr

psBWto.kló

(UMiczyli

piwdycyn

RB*

rowkujący

tsS