DSCN6527 (Kopiowanie)

237

prty-aosowań do życia na lądzie, np. zrogowaciały nabłonek (chroniący przed utratą wody); rogowacieje ₀n pod postacią płytek (łusek lub tarcz), nieprzepuszczalnych dla wody i gazów. Nabłonek w miarę „•zrostu zwierzęcia złuszcza się i odrasta, albo stopniowo (np. u krokodyli), albo też równocześnie na ^lej powierzchni ciała w postaci wylinki (u jaszczurek i węży). Skóra gadów z reguły nie ma gruczołów, poza zapachowymi (np. ułatwiającymi odszukiwanie się w okresach godowych albo odstraszającymi, jak gruczoły kloacznezaskrońca, wydzielające cuchnącą ciecz). U szeregu gatunków w skórze właściwej znajdują się tarcze kostne (np. pancerz żółwi). Komórki barwne niektórych gatunków nadają im barwy nastające albo odstraszające (np. wąż koralowy), są też gady zmieniające barwę skóry pod wpływem różnych bodźców (np. kameleon).

Czaszka gadów jest wyższa, węższa i bardziej skostniała niż płazów. U niektórych form szczęka górna jest zrośnięta z puszką mózgową (akinetyczna - jak u płazów), jednak u wielu gatunków istnieje ruchliwość szczęki górnej w stosunku do puszki mózgowej (tzw. czaszka kinetyczna). Najlepszym przykładem są węże, które mogą tak rozewrzeć szczęki, że połykają zdobycz znacznie większą od swojej głowy. Staw żuchwowy tworzy kość kwadaratowa szczęki górnej z kością stawową żuchwy (żuchwa zbudowana jest z kilku kości). Gady mają uzębienie polifiodotyczne (zęby wymieniane są przez całe życie) i hnmndon tyczne (wszystkie zęby są jednakowe; wyjątkiem jest uzębienie wymarłych gadów ssakoksztaltnych oraz zęby jadowe węży). Zęby służą do chwytania i przytrzymywania (ewentualnie rozszarpywania) zdobyczy. Czaszka jest połączona z dżwigaczem (pierwszym kręgiem) za pośrednictwem jednego kłykcia potylicznego. U gadów pojawia się już obrotnik - drugi kręg szyjny, łączący się specjalnym wyrostkiem z dżwigaczem i umożliwiający częściowy okrężny obrót głowy w stosunku do osi kręgosłupa. Kręgosłup podzielić można na część szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i ogonową. Liczba kręgów jest różna u różnych gatunków, u węży może przekraczać 400. W odróżnieniu od płazów, gady mają dobize rozwinięte żebra (u węży są one ruchome i ułatwiają pełzanie), połączone z kręgami piersiowymi. U jaszczurek i krokodyli żebra sięgają do mostka (którego nie posiadają węże i żółwie). Miednica jest zwykle połączona z kilkoma kręgami krzyżowymi. U beznogich jaszczurek (np. padalca) i węży wraz z kończynami zanikły całkowicie lub uległy znacznej redukcji pasy barkowy i miednicowy. Mózgowie gadów nie jest duże (jogo masa nigdy nie przekracza I % masy zwierzęcia), lecz lepiej rozwinięte niż u płazów. Nastąpił rozwój kresomózgowia (ryc. 7-178), zwłaszcza jego części tylnej (wzrokowej). U gadów pojawia sięzaczątek kory mózgowej - stanowi ją niewielkie nagromadzenie komórek nerwowych w dachu komory bocznej; pod względem budowy histologicznej jest to jednak twór zupełnie odmienny od kory mózgowej ssaków, choć zawiera już komórki piramidalne. Szczególnie duże jest tzw. ciało prążkowane, nagromadzenie komórek na dnie komory bocznej mózgu. Najlepiej rozwniętym zmysłem u gadów jest wzrok; akomodacja oka odbywa się przez zmianę kształtu soczewki, która jest przyciskana przez mięśnie rzęskowe do tęczówki. Błona światłoczuła oka - siatkówka - zawiera wyłącznie czopki (receptory reagujące głównie na barwy), 3 nie posiada pręcików, odbierających natężenie światła. Dlatego gady widzą właściwie ty Iko w dzień, przy czym są krótkowidzami (jaszczurki o najlepszym wzroku mogą dostrzec człowieka z odległości 5 m). Oczy gadów osłonięte sąpowiekami. Wiele gatunków ma tzw. oko ciemieniowe, znajdujące się w mózgowiu pod okienkiem w kościach czaszki; odbiera ono bodźce cieplne, ale zasadnicza jego funkcja jest do dziś tajemnicą. Gady percepują także bodźce słuchowe (ucho środkowe i wewnętrzne), wrakowe i węchowe (narząd Jacobsona wjamie nosowej). Szczególnie dobrze rozwinięty węch mają węże, co pozwala im na posuwanie się tropem zdobyczy. Rozdwojony i często wysuwany język węża ma jeszcze wielkie znaczenie jako narząd dotyku, a także “smaku na odległość”: wąż wprowadza na Wonie slu/owcj języka znajdujące się w powietrzu cząsteczki substancji chemicznych, które następnie <* rozpoznawane przez narząd Jacobsona. Żerujące nocą a żywiące się głównie gryzoniami gatunki || grzechotnik - Croialus horridus) posiadają narządy odbierające promienie podczerwone (cieplne); “■ V widzi" mysz dzięki emitowanemu przez nią ciepłu, a także "widzi" ślad. którędy zwierzę uciekło. Narządy odbierające lc bodźce to para wysłanych zmysłowym nabłonkiem jamek, położonych między