DSCN7646 (2)

LX1V DRAMAT WYOBRAŹNI

- srebrny sen jest jakimś przywołaniem snu i przebudzenia, życia i śmierci, dziewczyny i narodu.

Mistyczne przesłanie wyobraźni. Miejsce wizyjnośei w Śnie srebrnym Salomei tym jest istotniejsze, że niemal wszystkie ważne wydarzenia rozgrywają się poza sceną, dowiadujemy się o nich z kolejnych relacji bohaterów, z relacji układających się w ich umysłach i wyobraźni. Wjazd Sawy, rozpacz ojca i kochanka nad trumną Salusi, walki, śmierć Gruszczyńskiego, płonący Tymenko - o wszystkim się opowiada, wszystkie obrazy docierają do nas nie wprost, widzi® je już uformow ane w cudzej wyobraźni. Postaci scenicznych, nie tylko autora.

Powstający w ten sposób obraz świata, mimo że kształtowany przez różne osoby, jest jednorodny i dzięki temu tym bardziej sugestywny. Uchwycony przez poetę wyjątkowo krwawy moment historii - bunt hajdamacki i okrutna pacyfikacja-widziany poprzez zwidy wyobraźni wydaje się jeszcze stokroć straszliwszy. Koszmarne metamorfozy, jakim podlegają rzeczy i wydarzenia w wyobraźni osób dramatu, formy przetwarzające się makabrycznie i groteskowo, kolory lśniące wszędzie szaleństwem ognia, śmierci i krwi - taki jest świat człowieka ziemi, kosmosu.

Gdyby dramat był utrzymany w konwencji realizmu, to jego intelektualne przesłanie wiodłoby ku pesymizmowi, rozpaczy, przerażeniu ogromem i bezsensownością cierpienia. Ale Sen srebrny Salomei jest dziełem wizyjnym. W wizjach rzeczywistość jest rozświetlona duchowością, cały ziemski świat, ludzie, trupy, natura i martwe przedmioty nie tracąc swej materialnej formy, okazują się jednocześnie tajemniczą emanacja

ducha. Czują w sobie tego ducha, który gnębi ich i niepokoi, mają tajemnicze widzenia — ale nie potrafią zrozumieć ich sensu, złożyć ich w całość. Nie potrafią — chciałoby się dodać -podobnie jak pierwsi czytelnicy dramatu, chcący odczytywać tekst wprost, wedle toczącej się fabuły. Bo trudno człowiekowi zrozumieć znaczenie obłędnie krwawych wydarzeń, które rozgrywają się dokoła, rujnując jego dom i szczęście; trudno w takiej hiobowej sytuacji dumać nad historiozoficznym sensem widzeń, trudno zaakceptować prawa ducha, jeśli jego wyzwalanie się ma być znaczone rzeką krwi własnej rodziny, własnego narodu.

Dramat z dni koliszczyzny — dramat o prawach ducha i formowanej przez niego historii. Idee mistyczne Słowacki wyłożył w obrazach wizyjnych. Stojąc nad oceanem w Pomic zobaczył w rozbłysku natchnienia, „wiary widzącej”, całe dzieje ducha; wkrótce potem ujrzał odblask jednego momentu tych dziejów w wydarzeniach sprzed lat kilkudziesięciu. W Śnie srebrnym Salomei objaw iał prawdę podobnie, jak w Genezis z Ducha. Ale inaczej: bo w Genezis sam ustawicznie ją komentował, tekst objawienia przekształcając w szkic poetyckiego traktatu filozofującego. Zaś w Śnie srebrnym realność jest stopiona z wizją, widziana w wizjach, jakby staje się wizją, prześwietlaną przez ducha. Odautorskiego komentarza brak.

Gdy przełożyć język wizji na język historiozoficznej idei, to myśl zarysow ana w dramacie okaże się przeniesioną na język historii ludzi kontynuacją idei genezyjskiej, mówiącej o duchowości świata, o przejawianiu się ducha we wszelkich formach materialnych. Słowacki Genezis z Ducha nie opublikował - zaś Sen srebrny natychmiast po ukończeniu zaniósł do