DSCN8559

2*8

Rozdział VI. Wygnanie do Babilonu ludu.”¹¹ Babilon stal się więc symbolem pychy rządzenia światem bez oglądania się na Boga. Dlatego w Apokalipsie Rzym został nazwany Wielkim Babilonem, który zresztą odżywa w każdej następnej potędze prześladowczej, chociażby w takiej, jaką stworzył car Piotr I.

Wielki Babilon

Macierz nierządnic i obrzydliwości ziemi.

(Ap 17, 5)

Każdy Babilon dany jest narodom ziemi przez Opatrzność jednocześnie jako „bicz Boży” i jako tajemnica do rozwikłania, która uświadamia ludom istnienie nieodgadnionej nieprawości, wypełniającej świat aż do Sądu Ostatecznego.

Jako symbol upokorzonej pychy Babilon był obecny w poezji polskiej jeszcze przed Mickiewiczem, ale pełnił tylko funkcję figury stylistycznej.¹² Dopiero autor Ustępu zdał sobie u nas sprawę z historiozoficznej głębi apokaliptycznego symbolu Wielkiego Babilonu, odradzającego się ciągle w imperiach ziemskich. Skoro więc już wiemy, z jak ważnym tekstem mamy do czynienia, spróbujmy teraz rozwikłać głębszy sens owych napisów, którymi popstrzone były ulice Petersburga.

Zarówno Mickiewicz, jak i całe pokolenie filomatów miało bardzo dobry klucz do otwierania tego rodzaju tajemnic. Ich duchową strawą było bowiem w młodości wileńskie czasopismo „Wiadomości Brukowe”, w którym powszechnie poważany u nas uczony, sława Litwy i Korony, Jędrzej Śniadecki, umieścił w numerze 193 z 14/26 sierpnia 1820 roku szósty artykuł z cyklu Fróżmacko-fdozoficznapodróż po bruku, zatytułowany Znowu wyprawa i krótkie zastanowienie się nad napisani.¹³ Tej lekcji i dzisiaj słucha się z najwyższą przyjemnością. Sądzę, że nawet Roland Barthes by nią nie pogardził. Czego więc uczył stary wileński uczony?

(Ponieważ język jest świadectwem myśli, napisy na szyldach odsłaniają ^niewi(tomy”.Tff znaczy niewidzialny geniusz miasta, jego ducha, jego charak-tei\T5frraz zbiorowej świadomości wspólnoty, wyłaniający się z tego rodzaju znaków, jest nieco chaotyczny i przypomina spienioną wodę, z szumem spadającą z młyńskich kół. Ale nie należy narzekać, gdyż jest to również obraz tego, co dzieje się w głowie każdego człowieka. Przypominają się tu słowa Paula Yałery: „Chaos potocznie zwany myśleniem”. Jędrzej Śniadecki myślenie nazywa odmętem, a napis uliczny traktuje jako jego znak. Jednym słowem, j g(jj|ZlB0tZ8

249

jj^ćźytac wszystko to, co mieszkańcy napisali na swych domach. Jak sen, jgpis zdradzi najgłębiej ukryty prawdziwy stan umysłu.

Mickiewicza nie interesowały śmieszne napisy, przy których zatrzymałby się ^ pewno Jędrzej Śniadecki, chociażby takie, jak „Winotorgowlia Winogradach win” (jhandel winny winami z winorośli”), owe „petersburskie pleonaz-{oy”, jak je nazywał Stanisław Morawski¹⁴. Z napisów umieszczonych na Newskim Prospekcie, gdzie znalazła się grupka wygnańców, zrobił wybór, który, jak opis, w rzeczowy i wymowny sposób przekazał informację o strukturze nowego Babilonu.

Kiedy Julian Ursyn Niemcewicz, tuż po wypuszczeniu go z więzienia, dotarł do carskiego dworu, dostrzegł tam „próbki wszystkich ludów Azji i Europy, podległych berłu moskiewskiemu”. Dwór świadczył o tym, że jest to państwo wielonarodowe.¹⁵ Mickiewiczowi rzuciła się w oczyCprzewaga ntfinnemSw którzy zbiegli się tu z całego świata, aby próżnych mieszkańców nowego Babilonu doić z pieniędzy. Nienasycony Francuz jest tedy kucharzem na dworze, poborca wódczanym. nadzorcą szkół, gra w orkiestrze na basie, a ponadto udziela jeszcze lekcji swego ojczystego języka. Łagodny Włoch poprzestaje aajKinym zajęciu, ale coraz bardziej dochodowym. Każdy chce {ncprMWorze^hociażby pośrednio, tam bowiem znajduje się góra pieniędzy. Pastor jakiegoś wyznania protestanckiego żyje z kolei ze sprzedaży słów, oczywiście również dla dworu, że car jest papieżem „ż Boskiego ramienia”, awięcroznosi wszędy wieść, że centrum świata znajduje się nad Newą. Jest również informacja o tym, jak imperium rozstrzyga sprawy swych podbitych narodów. Otóż, urodzonemu na jednym krańcu państwa despocie każe się decydowarobsie naro3iy Hory znajduje się na krańcu drugim i skądinąd słynie z umiłowania wolności.

Napis: Tu mieszka Achmet, Om Kirgisów,

Rządzący polskich spraw departamentem...

(III, 276)

I w końcu całą tę kompozycję szyldów, obok zachęty do kupowania nut i zabawek dziecięcych; zamyka reklama ^nutów, symbolicznego narzędzia władzy imperatora, do których Mickiewicz powróci jeszcze w opisie konnego posągu cafa Piotra I. Ten zbiór napisów nie pozostawia więc żadnych wątpliwości, że Petersburg jest współczesnym wcieleniem Babilonu.