DSCN8563

296

Rozdział VI. Wygnanie do Babilonu | mcii nie miał wyobrażenia o despotyzmie i okrucieństwie panującym w stworzonym przez niego państwie, które w epoce Katarzyny II, wychwalanej przez Encyklopedystów pod niebiosy, nabrało wyraźnie cech krwiożerczych. Wszyscy natomiast mówili o powszechnym oświeceniu, wielkiego kraju, ó organizacyjnym geniuszu Piotra, o „błogosławionych planach” Seffiramidy Północy, która z niebywałym rozmachem kontynuowała dzieło swego wielkiego poprzednika.¹

W następnym poemacie cyklu, Przegląd wojska, Mickiewicz Rozprawi się gfitro 7 tym ponurym mitrm fmnnuilfirgn Oświecenia:

ł zadziwiona krzyknęła Europa:

„Car Piotr Rosyją ucywilizował”.

Zostało tylko dla następnych carów Przyłewać kłamstwa w brudne gabinety,

Przysyłać w pomoc despotom bagnety,

Wyprawić kilka rzezi i pożarów;

Zagrabiać cudze dokoła dzierżawy,

Skradać poddanych, płacić cudzoziemców,

By zyskać oklask Francuzów i Niemców,

Ujść za rząd silny, mądry i łaskawy.

(Ul, 290-291)

Fakonet wyrzeźbił więc Piotra według wyobrażeń zachodnich oświeceniow-c»w, dzfa®ray równie krzykliwych i ruchliwych, co zdezorientowanych i powierzchownych. Odstąpił od panującego wówczas powszechnie obyczaju portretowania monarchy jako zwycięskiego wojownika i przedstawił go jako mądrego władcę o niepospolitej woli. „Trzeba pokazać ludziom - pisał w liście eo Diderota — obraz najpiękniejszy, obraz prawodawcy i dobroczyńcy swego kraju. Natura i ludzie spiętrzyli przed nim ogromne trudności, które jego potężny geniusz i upór zdołał jednak przezwyciężyć.”² Falconet uczynił więc wszystko, aby zatrzeć fakt, iż Rosja pod berłem Piotra nie stała się oświeconą monarchią absolutną w zachodnim stylu Ludwików, lecz nowym Babilonem. I rzeźbił, oświeceniowego prawodawcę.

Mickiewicz nie miał złudzeń, jak w istocie wyglądała sekularyzacja państwa moskiewskiego przeprowadzona przez Piotra Wielkiego. Z wypowiedzi poety w Przeglądzie wojska wynika, że słynną reformę wymyślił i przeprowadził despota i agresor, który nie miał nic wspólnego z oświeceniowym „przyjacielem

i Udad* tyttfistwa

w

tato" ^*^eco komiczna, siłą przeprowadzona europeizacja ubiorów szlachty gla w parze z militaryzacją społeczeństwa, emancypacja kobiet — zbudowanie® więzień, nauka modnych na Zachodzie tańców — z rozbudowywaniem sieci szpiegowskiej i popieraniem donosicieli, budowa portów - z przekształcaniem pańszczyźnianego chłopstwa w „mięso armatnie”. Jednym słowem, Mickiewicz był świadom, że u podstaw reformy Piotra tkwiła gj3ea dafikacji^ psśstwa,.^-4P^s*-----

ten nowy typ państwa znalazł w Rosji natychmiast wielu zażartych pfjzciwników. Piotr stworzył bowiem szczególnie okrutną ziemską potęgę (naśladowczą. Najbardziej drażnił fakt, że Piotr ośmielił się równać z Bogiem. Jeden z wysokich urzędników ery Piotrowej wspominał, że przy jakiejś okazji car zapytał go: „Jakaż może być różnica między Bogiem a carem, skoro obaj zasługują na ten sam szacunek?”³ Tego rodzaju wypowiedzi powtarzane były a zgrozą, która nasiliła się, kiedy monarcha został jedynym prawomocnym właścicielem całego państwa, wraz z „rządzącym Senatem”, Najświętszym Synodem i wszystkimi bez wyjątku poddanymi.

Część ludu Bożego nie pogodziła się z przeprowadzoną przez Piotra reformą Rosyjskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (tak zwani starowier-cy) i uznała, że w osobie cara ma do czynienia z Antychrystem, który w Apokalipsie oznaczony został liczbą 666 i przedstawiony jako Bestia druga (13,11-18).⁴ Zaczęto uważać go za Nabiichodonozora, który kazał nazywać się bogiem, za sługę diabła, a nawet - i było to wyrazem najwyższej pogardy - za ogon Antychrysta. Określenia te z Piotra przeszły na kolejnych monarchów, następnych właścicieli prześladowczego państwa. Oto fragment XVIII-wiecznego anonimowego rękopisu, w którym autor zanalizował istotę nowego Babilonu: „Albowiem duch carów rosyjskich jest duchem Piotra Wielkiego, który targnąwszy się na chwałę Syna Najwyższego nazwał się Piotrem Pierwszym (chodzi o bluźnierstwo przeciw Piotrowi Apostołowi, założycielowi i opoce Kościoła powszechnego], nazwał się bóstwem Rosji, jak o tym świadczy książka Gabinet Piotra: «On bóstwem twoim, on bóstwem twoim, o Rosjo!»”⁵ Ciekaw, ze w epoce Mickiewicza dla niektórych zwolenników kabalistycznej gematrii liczba 666 oznaczała właśnie takie słowa jak Senat czy Mikołaj I.⁶

Pomnik Piotra Wielkiego, ów emblemat nowego Babilonu, przyczynił się więc do tego, że spory o historyczne znaczenie cara-reformatora rozgorzały w Rosji z nową siłą. Miedziany Jeździec jątrzył umysły i nie pozwalał zapomnieć u sprawa najważniejszej, o antyłudzkim aspekcie stworzonego przez Piotra