DSC26 (6)

PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY REKLAMY

Bardzo interesujące są z tej perspektywy jakościowe analizy pogłosek, które dominują w poszczególnych okresach wojny. Zdaniem Gordona Allportn i Leo Postulana w roku 1942 w Stanach Zjednoczonych zdecydowanie dominowały (stanowiły bowiem około 66% „wojennych plotek”) pogłoski zabarwione wrogością. Biła z nich wyraźna niechęć wobec własnej armii, marynarki i władzy cywilnej, sprzymierzeńców. a także amerykańskich mniejszości (głównie Murzynów i Żydów). Po-jawiaiy się więc na przyklud wieści, żc ze względu na bałagan w amerykańskiej armii lony wołowiny uległy zepsuciu, że Rosjanie używają amerykańskiego masła do smumwania broni, że Murzyni szykują się do rewolucji, a Żydzi musowo unikają służ.by wojskowej, uciekając się do nieuczciwych sposobów. 25% wszystkich pogłosek zakwalifikowano do kategorii zabarwionych lękiem (jak na przykład utrulu Hawajów na rzecz Japończyków czy plotka, iż na całym cyplu Capc Codę ogłoszono stun wojenny w następstwie wzmożonej aktywności niemieckich łodzi podwodnych w tym rejonie). Zaledwie 2% stanowiły pogłoski o charakterze życzeniowym (na przykład o brakach paliwowych i amunicyjnych w armii japońskiej czy o nastrojach rewolucyjnych w Niemczech i we Włoszech). 7% pogłosek wojennych nic udało się badaczom jednoznacznie zakwalifikować do żadnej kutegorii.

W następnych lalach wojny odsetek pogłosek zabarwionych wrogością utrzymywał się na mniej więcej tym samym poziomic. Stopniowo jednak zmniejszała się liczba pogłosek nasyconych lękiem, a zwiększała liczba tych, które miały charakter życzeniowy. Po inwazji w Normandii odsetek pogłosek życzeniowych był już około dwunnstokroinic większy od odsetku tych zabarwionych strachem (Allport i Poslman. 1945).

Choć pogłoski nasycone lękiem łutwo się pojawiają i rozpowszechniają spontanicznie, w interesie służb propagandowych różnych armii jest powoływanie ich do życiu i umiejętne podsycanie. Dzięki temu można bowiem zachwiać morale przeciwnika i skłonić go do szybkiej kapitulacji.

Bardzo oryginalną i - jak pokazało życic - wielce skuteczną strategię rozpowszechniania pogłosek w szeregach przeciwniku zastosowali Niemcy wobec Francuzów w roku 1940. Nic ograniczyli się do puszczenia w obieg pogłosek pesymistycznych (oczywiście pesymistycznych z punktu widzenia Francji), ale przeplatali je plotkami o charakterze przeciwnym. W zamieszaniu spowodowanym napaścią Niemców Francuzi otrzymywali więc na przemian pozytywne i negatywne informacje. Rozpacz mieszała się z radością, nadzieja z bezradnością. Obiektywna rzeczywistość przynosiła tylko złe wiadomości, więc pogłoski o charakterze życzeniowym bardzo szybko zaczęły być traktowane nie tylko jako całkowicie niewiarygodne. ale także jako szkodliwe, ponieważ budziły złudną nadzieję, której nieunikniona przecież utrata tak wiele ludzi kosztuje. Mieszkańcy Francji nic chcieli już słuchać optymistycznych wiadomości, w pewnym sensie nawet woleli dowiadywać

Wkrótce zdezorientowanym i zrezygnowanym Francuzom podano - nieprawdziwą jeszcze wówczas — informację, że delegacja francuska ma się spotkać z władzami niemieckimi, aby podpisać warunki kapitulacji. Gdy pogłoska ta dotarła do wojsk francuskich, żołnierze szybko doszli do wniosku, że dalsze prowadzenie wojny nic ma sensu, co ułatwiło Niemcom odniesienie bardzo szybkiego zwycięstwa (Boring, 1960).

Wywołanie nastrojów nasyconych lękiem, rezygnacją i apatią w szeregach przeciwnika nie jest jedyną potencjalną korzyścią wynikającą z rozpowszechniania nieprawdziwych pogłosek. Umiejętne sterowanie pogłoskami może też służyć innym celom. Jednym z najważniejszych może być zdyskredytowanie służb informacyjnych przeciwnika. W 1941 roku Brytyjczycy próbowali kilkakrotnie, ule bez większego powodzenia zniszczyć węzeł kolejowy w Berlinie. Niemcy w umiejętny sposób rozpowszechnili w Wielkiej Brytanii pogłoski, że hombur-dowunic odniosło skutek i węzeł berliński został zniszczony. Gdy Brytyjczycy ogłosili oficjulnic (przez radio) sukces nalotów, niemieckie Ministerstwo Propagandy natychmiast zaprosiło do Berlina dziennikarzy amerykańskich, aby wykazać, że brytyjskie radio jest culkowicic niewiarygodne.

Rozpowszechnianie pogłosek może być też. powodowane chęcią uzyskuniu od przeciwnika prawdziwych informacji. Jupończycy niejednokrotnie rozpowszechniali w Stanach Zjednoczonych fałszywo wieści o stratach amerykańskich w potyczkach nu Pacyfiku. Ponieważ pogłoski takie fatalnie oddziaływały na stan ducha społeczeństwa amerykańskiego, rząd Stanów Zjednoczonych często decydował się na oficjalne ogłaszanie danych o własnych stratach. O to zaś chodziło Japończykom, którzy zazwycząj nic dysponowali rzetelną wiedzą na temat strat poniesionych przez Amerykanów.

Pogłoski mogą również, służyć maskowaniu prawdy. Jeśli na ten sam temat krąży wiele wzujemnic sprzecznych wiadomości, to trudno się zorientować, która z nich jest prawdziwa. Dlatego też służby propagandowe różnych krajów poświęcały w czasie wojny wiele energii temu, aby do przeciwnika docierało jak najwięcej informacji wzajemnie się wykluczających.

Widzimy więc, że w czasie wojny pogłoski w oddziaływaniu propagandowym odgrywają nie tylko bardzo dużą, ale i wielce złożoną rolę. Istotnym problemem staje się zatem kwestia, jak je zwalczać.

Prowadzenie walki z plotkami, zwłaszcza w warunkach toczącej się wojny, jest rzeczą niesłychanie trudną. Zwykle bowiem nic można zidentyfikować ich źródła, ażeby podjąć z nim rzeczową dyskusję o faktach. Standardowe dcmcnti. choćby oparte na najbardziej jednoznacznych i miażdżących argumentach, rzadko bywa wystarczające. Przeświadczenie, że w każdej plotce tkwi trochę prawdy, jest bowiem równic fałszywe, co szeroko rozpowszechnione. Powoduje to. że _podjęcie polemiki z pogłoskami może mieć co najwyżej ograniczoną skuteczność.