DSC
33

JĘZYK I STYL .PRÓCHNA”

Inicjały M. Wawrzenieckiego z I wyd. Próchna

(jw.)¹. Do symboli nietzscheańslcich zaliczyć należy też obraz wysokich gór i lodowca, lejtmotyw „krzyków po nocy", witalistyczne motywy morza, ognia i tańca.

Wspomnieć trzeba o epizodach Próchna paralelnych do rozdziałów Tako rzecze Zaratustra: są to np. sceny uczty „drużyny Hertensteina” w kawiarni i w kabarecie ku czci Turkuła (podobieństwo ze Świętem, oślim oraz pochwałą „małej krzepkiej niedorzeczności”), przejście Borowskiego przez most (a epizod z linoskoczkami i błaznem w rozdziale O nadczłowieku i o ostatnim człowieku). Postacią „nadczło-wieka", artysty-„dzikiego zwierza", jest w powieści Turkuł (wzorowany —jak można wnioskować po streszczeniu sztuki Przeznaczenie — i na Kisielewskim, i na Przybyszewskim). Typową zaś postać artysty-modernisty, artysty jako czegoś połowicznego oraz człowieka o potężnym instynkcie udawania — prezentuje aktor Borowski¹². Wielość punktów spojrzenia na świat (poliperspektywizm), cechująca metodę dyskursu Nietzschego, łączy się w Próchnie z polifonicznością utworu.

Niełatwo również zinterpretować inne aluzje literackie powieści. Weźmy przykładowo aluzje do poezji Słowackiego. Borowski cytuje fragment Lambra, Beniowskiego i Snu srebrnego Salomei. Każde z tych przywołań kryje w sobie pewną zagadkę do rozszyfrowania. Cytowanie słów Lambra przez aktora wskazuje na podobieństwo postaw psychicznych tych dwu postaci: obu bohaterów cechuje połowiczność, niemożność podjęcia czynu i głęboki pesymizm. Obaj więcej marzą niż działają. Tak więc Borowski nie tylko powołuje się na Lambra, ale i jest jego wcieleniem¹³. Drugą zagadką powią-

1

   Ibidem, s. 25—27.

¹²    Zob R. Nycz, Homo irreauietus. Nietzscheanizm w twórczości Wacława Berenta, „Pamiętnik Literacki” 1976, z. 2, s. 49 n.

¹³    Zob. J. T. Baer, Juliusz Słowacki and Wacław Berent in Their Artistic Relationship [w:] American Contributions to the Se-

uenih International Congress of Slamsts, Warsaw, August 21_27,

1973, vol. II: Literaturę and Folklore, ed. by V. Terras The Haeue

1073 . w    ^J    K