fakultet 15

DZIAŁANIE ZWIĄZKÓW KOMPLEKSOWYCH KOBAI.TU(III) NA KOMÓRKI NOWOTWOROWE 5

WSTĘP

Proste jony metali, takich jak sodu, potasu czy wapnia oraz kompleksy kationów metali grup przejściowych z biomolekułami są niezbędne w wielu ważnych procesach życiowych. Biorą one udział w procesie oddychania, przemianie materii, przekazywaniu bodźców nerwowych, skurczu mięśni. Są również katalizatorami reakcji enzymatycznych istotnych szlaków metabolicznych, a także chronią organizm przed czynnikami toksycznymi i mutagennymi [1 ]. Do organizmu człowieka dostają się wraz z pożywieniem lub wprowadza się je w celach diagnostycznych i terapeutycznych, np. jako leki. Szczególnym zainteresowaniem, ze względu na potencjalne możliwości wykorzystania w medycynie, cieszą się kationy metali grup przejściowych (bloku d) [2-4]. Znane jest zastosowanie soli galu(IIT). przeciwno-wotworowych właściwości Pt(Il), przeciwreumatycznych związków złota (auranor-fina) czy radioaktywnych preparatów' technetu (kardiolit) do uzyskiwania obrazu serca fl]. Przedmiotem szerokich badań była cisplatyna. lek wprowadzony do lecznictwa w⁷ 1978 roku. Niestety, z uwagi na poważne skutki uboczne towarzyszące terapii z zastosowaniem tego leku. od wielu lat prowadzi się poszukiwania nowych leków kompleksowych z zastosowaniem innych niż platyna jonów⁷.

Poszukiwania nowych leków lub nowych mechanizmów działania zwróciły uwagę naukowców na możliwość zastosowania kompleksów⁷ innych metali, zwłaszcza metali przejściowych, takich jak złoto, żelazo, ruten [2. 5-12]. Szeroko omawiane jest działanie przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne i anty-nowotworowe związków^- kompleksowych kobaltu(II) i kobaltli(ITT) [13-24]. Niezwykle aktualnym zagadnieniem jest poszukiwanie czynników cytostatycznych selektywnie działających na wybrane typy nowotworów - silnie uszkadzających komórki guza i jak najsłabiej oddziałujących na zdrowe organy i tkanki [25]. Selektywna aktywacja leku polega na wykorzystaniu charakterystycznych tylko dla guza cech środowiska, odróżniających go od zdrowych tkanek. Specyficzne cechy mikrofizjo-logii guza, które determinują w nim bieg procesów, to m.in. zmniejszenie wewnątrzkomórkowego pH - podniesienie kwasowości, obecność specyficznych antygenów i enzymów, wadliwy (upośledzony) obieg krwi i. co jest z tym związane, spadek natlenienia guza i w konsekwencji - hipoksja [4, 26].

Wyjaśnienie tych specyficznych cech mikrofizjologii gtiza i opracowanie dróg ich kontroli przyczyniło się do badania i rozwoju preparatów antynowotworowych, które mogły wykazywać cytotoksyczny efekt tylko w środowisku typowym dla komórek nowotworowych, takim jak hipoksja [27. 28]. Wykorzystanie tych warunków było już wcześniej badane dla chinonów oraz aromatycznych i alifatycznych N- tlenków⁷ [4]. Tirapazmina (TPZ) (Rys. 1), należąca do wspomnianych aromatycznych iV-tlenków, w 2006 r. została dopuszczona do III fazy badań klinicznych przeciw rakowi głowy, szyi i postępującego raka szyjki macicy [29, 30J.