fil przyr10

118 Czym jest przyroda?

stego porządku wielkości. Nie istnieje człowiek w porządku wielkości systemu słonecznego ani też w porządku wielkości atomów'. Na fakt absolutnych porządków wielkości w przyrodzie szczególne światło rzuca dziś nowa teoria fraktali. Mówi ona, że są takie fenomeny naturalne, które charakteryzuje „podobieństwo do siebie”, tj. które mają identyczną strukturę w porządku mikro- i makroskopowym.

Fakt poziomów czy też porządków' wielkości nie jest bynajmniej zdominowany przez wymiary przestrzenne. Być może jeszcze większe wrażenie sprawia uporządkowanie przyrody wedle skali absolutnej temperatury. W dzisiejszej kosmologii, czy też mówiąc lepiej: kosmo-gonii skala ta przebiega paralelnie do czasu kosmicznego. W kosmologii okresy kosmiczne podzielone są według poziomu temperatury, przy czym istnieją tu nawet charakterystyczne wartości progowe. Nieustannie rozszerzający się po wielkim wybuchu wszechświat charakteryzuję się spadkiem średniej temperatury. Przy tym w jednym z początkowych okresów mógł istnieć taki poziom temperatury, na którym, wedle wielkich teorii jedności, znane dzisiaj z teorii cząstek elementarnych podstawowe siły materii — siła atomówka, słabe oddziaływanie wzajemne, elektromagnetyzm i być może również grawitacja — były jednością. Następnie, poprzez rozkład temperatury na różne poziomy, owe podstawowe siły stopniowo uległy rozpadowi. W ten sposób miałaby najpierw powstać równowaga promieniowania materii, w której istniałaby równowaga materii i antymaterii, a następnie — czy też na niższym poziomie — miałaby się wytworzyć asymetria między promieniowaniem a materią, a przez to również między materią a antymaterią. Wraz z upływem czasu — czy też: spadkiem temperatury — miałyby powstać najpierw jądra, następnie cząstki elementarne, a w końcu grawitujące masy. Wspominamy tu tylko te koncepcję epok wszechświata i poziomów temperatury w jego stanach, aby przejść do następnego istotnego dla nas punktu¹⁶.

Trwanie charakterystycznych epok kosmicznych wzrasta liczone w latach do kwadratu. Z punktu widzenia kosmosu bardziej właściwa byłaby skala logarytmiczna. Obecnie znajdujemy się w bardzo długiej, a ponadto (co do poziomu temperatury) umiarkowanej epoce wszechświata. W ramach tej umiarkowanej epoki możliwy jest — przy uwzględnieniu wielu innych warunków brzegowych — taki stan materii, który nazywamy życiem. Przejście z kosmicznego szeregu stanów materii lub energii do stanu materii ożywionej nie jest w żadnym wypadku konieczne. We współczesnej nauce jest raczej tak, że z faktu życia wnioskuje się o określonych warunkach brzegowych, które musiały istnieć w momencie jego powstania. Jest to pewna wersja tak zwanej „zasady antropicznej”¹⁷, w której wyciąga się wioski szczególnie z faktu istnienia człowieka, tj. ogranicza się przestrzeń kosmicznych procesów ewolucyjnych. Powstanie stanu materii „życie” zakłada istnienie określonych warunków brzegowych w ramach rozwoju kosmicznego; jeśli warunki te zostaną zrealizowane, to dalszy rozwój przebiera nieodwracalny, charakterystyczny bieg. Bieg ten nazywamy ewolucją w węższym sensie.

W ramach rozwoju kosmicznego powstanie życiajest regionalnym naruszeniem symetrii, rodzajem ubocznego i wyjątkowego rozwoju. Sytuacja ta usprawiedliwia w naszej tradycyjnej charakterystyce przyrody odróżnienie przyrody kosmicznej i przyrody podksiężycowej. Z historycznego punktu widzenia wielkim osiągnięciem było jednak przezwyciężenie tego odróżnienia przez to,

¹⁶    Por. Stephen Weinberg. Pfenusze trzy minuty. Współczesny obraz początku Wszechświata, tłum. Aleksander Blum, Iskry, Warszawa 1980.

¹⁷    R. Breuer, Das anthropische Prinzip, Ullstein, Berlin 1984: Wer -ner Kutschmann, Physik und anthropisches Prinzip. w: Ganzheitsphy-sik, Manfred Hefndier, Franz Moser (Hrsg.). Hochschiilerschaft der TU Graz, Graz 1987.