IMAG0050

5. Jiri Levy: tłumaczenie jako proces decyzyjny

Koncepcju Levy’ego powstała u oparciu o teksty literackie; zastosowanie jej do tekstów innego typu będzie związane z pewnym uproszczeniem, albowiem ta aplikacja będzie wówczas dotyczyć mniej skomplikowanej struktury warstwowej niż struktura dzieła literackiego Zwłaszcza, gdy odnośny tekst wolny będzie od warstwy pustych, niedookreślonych miejsc w rozumieniu Ingardena (Ingarden 1988:41MT). których wypełnienie dokonuje się poprzez konkretyzację utworu, w recepcji odbiorcy

Punktem wyjścia je i dla l cvy ego założenie o komunikacyjnej funkcji języka oraz poznawczej funkcji przekładu, mieszczącej w sobie cel komunikacyjny oryginału. Przekład jest porównywany z grą w szachy, gdzie każdy kolejny ruch wynika / sumy poprzednio wykonanych posunięć, widocznych na szachownicy, mci cha raki er gru poirgtriĄctj tui znajomości wszystkich informacji

(Jer Obciwtai»g*proiei»* bat den Charakter cines auf der KennUtis aller lnfonnatio-nen beruhendea Spids t ev >    1 • ?20)

Polisemia językowa sprawia, że tłumaczenie staje się pasmem nieustannych wyborów spośród możliwych wari.mtów. W y hot odbywa się w obrębie pewnej khisy wyrażeń* odp&wiaJcifocyęh jakiejś k<mkrrtncf instrukcji

łJtc KU.v»e ł łcmenicn. d»c emu besnmmten liwtruktuui cntsprcchen Le\\

Instrukcje te mogą mieć charakter definiujący (dcfinitorischc In-struktion), czyli definiować poszukiwane pojęcie. Mogą one też mieć charakter selektywny (selekt!ve Deftmtion), czyli narzucać pewne dodatkowe kryteria, np stylu, fachowości, itp. Instrukcje definiujące i selektywne wzajemnie się uzupełniają i składają się na paradygmat postępowania tłumacza, który umożliwia eliminację pewnych wariantów i prowadzi do ostatecznego wyboru. Levy posługuje się prostym przykładem, mianowicie ty tułem sztuki Brechta Der gute Sfensch von Sezuan w św ietle problemu, przed jakim stoi tłumacz na język angielski (ale me na język polsku. Język angielski

(inaczej niż polski) nie dysponuje bowiem ekwiwalentem pojęcia „Mensch , który byłby neutralny w aspekcie pici, lecz tylko określonymi pod tym względem wyrażeniami „man’ i „woraan’. Jest to nawiązanie do tezy Jakobsona, głoszącej, że języki różnią się pomiędzy sobą przede wszystkim tymi aspektami, które muszą, nie zaś tymi. które ty lko mogą być uwzględnione.

Oprócz decyzji podstawowych, które dotyczą generalnej interpretacji tekstu, tłumacz podejmuje dodatkowe, służące jaśniejszej eksplikacji podstaw’ow ego wyboru Decyzje dodatkowe dzielą się na konieczne i niekonieczne, umotywowane i nieumotywowanc w kontekście W związku z tym podziałem 1 evy wyróżnia cztery typy decyzji dodatkowych, które stanowią kombinacje wyżej wymienionych (Lcvy 1981:224):

1.    konieczne i umotywowane (narzucone przez aspekty konieczne wyrażeń języka docelowego w rozumieniu Jakobsona oraz zarazem poparte sytuacją kontekstową, przy czym kontekst jest w tym momencie rozumiany jako tekst otaczający dane wyrażenie i wyjaśniający jego znaczenie);

2.    konieczne, lec/ nieumotywowanc * (jak w podanym przykładzie / Brechta) - gdzie jednakże decyzję można umotywować w oparciu o całe dzieło, odniesienia kulturowe lub biograficzne - co można też określić jako umotywowanie kontekstem rozumianym jako związek, powiązanie, zgodnie ze znaczeniem łacińskiego conte\tuv,

3 niekonieczne, lecz umotywowane - gdzie przekład byłby poprawny i zrozumiały bez danego posunięcia, jednak bezpośredni kontekst jego decyzję uzasadnia;

4. niekonieczne i nieumotywowanc, podejmowane w ramach swobody twórczej i licencji poetyckiej tłumacza. W tym momencie należałoby się jednak zastanowić, czy tekst finalny jest tłumaczeniem. czy też twórczością opartą na motywach oryginału.

Łevy nawiązuje do teorii segmentacji rzeczywistości przy użyciu pojęć językowych (którą przedstawiono tu w wersji W. Humboldta ( por. roz. 1.2.1), w myśl której poszczególne pojęcia w różnych językach różnią się zakresem znaczeniowym. Od „map świata’', powstałych w wyniku takiej segmentacji w dwu językach, od