IMAG0246 (5)

43 Nazwiska Polaków

| tych możliwości, to dla każdego elementu spółgłoskowego tkwiącego w przyrostkach trzeba by przytoczyć 72 potwierdzenia. W naszym ujęciu nie miałoby to większego sensu. Ograniczę się tylko do kilku przykładów wskazując równocześnie na podstawowe funkcje przyrostków.

Formacje z podstawowym -ch- w części przyrostkowej. Element -ch-stanowił wykładnik spieszczenia, tzw. hipokorystyczności. Struktury z tym elementem są bardzo archaiczne, a ich żywotność utrzymana jest do dziś. Występują wśród skróconych nazw osobowych pochodnych od imion złożonych, wśród imion chrześcijańskich, jak też wśród odapelatywnych nazw osobowych. Przykłady: Go-ch (: Godzi-, Gości-, por. Godzislaw, Gościslaw), Ja-ch | Jaro-, Jan), Lu-cha (: Luto-), Sta-cho (: Stani-), Woj-ch (: Woj-), Bol-ech 1 Bole-), Stan-ich (: Stani-), Bliz-och (\Bliz-), Bog-uch (: Bogu-); Bieni-ech (: Benedykt), Fab-ich (: Fabian), Jambr-och (: Ambroży), Maci-ach | Maciej), Pietr-ucha (: Piotr); Bied-acha (: bieda), Gol-ech (: goły), Bab-ich I baba), Sadl-ocha (: sadło), Dept-uch (: deptać).

Formacje z podstawowym -sz- w części przyrostkowej. Do wieku XV spółgłoska sz była miękka. Spółgłoski miękkie w przyrostkach nazwotwór-czych z zasady były wyznacznikami spieszczenia. Stwardnienie spółgłoski sz, podobnie jak też spółgłosek cz, c, dz, ż, nastąpiło pod koniec średniowiecza.

W przyrostkach nazwotwórczych zawierających element -sz- dla utrzymania funkcji spieszczenia nastąpiła wymiana spółgłoski sz na -ś-. Niekiedy starsze -sz- zastępowane było twardą spółgłoską -s-. Na terenie Małopolski i Mazowsza tej ostatniej wymianie sprzyjało mazurzenie, czyli wymowa starych spółgłosek sz, cz, ż jako s, c, z. W nazwiskach znalazły się zatem trzy warianty dawnych przyrostków z -sz-. W miejsce jednej starszej formy Jasz wśród nazwisk spotykamy dziś Jasz, Jaś i Jas, a w dalszych formacjach pochodnych Jaszek, Jasiek, Jasek. Przykłady: Go-sz (: Godzi-, Gości-), Sta-sza (: Stani-), Zby-szo (: Zby-), Bog-sza (: Bogu-), Bogd-asz (: Bogdan), Bol-esz (: Bolesław), Brodz-isz (: Brodzisław), Jar-osz (: Jaro-), Nieg-usz (: Niego-), Jak-sza (: Jakub), Bieni-asz (: Benedykt), Maci-esza (: Maciej), Fab-isz (: Fabian), Ant-osz | Antoni), Jak-usz (: Jakub); Gol-asz, Gol-esz (: goły), Bab-isz (: baba), Tur-osz (: tur), Nag-usz (: nagi), Czarn-ysz (: czarny); Sta-ś (: Stani-), Pak--aś (: Pako-), Sob-iś (: Sobie-), God-oś (: Godzi-), Bog-uś (: Bogu-), Urb-aś (: Urban), Grz-eś (: Grzegorz), Fab-iś (: Fabian), Mik-oś (: Mikołaj), Urb-uś | Urban); Chud-aś (: chudy), Biel-eś (: biały), Gęb-iś (: gęba), Chleb-oś I chleb), Blad-uś (: blady); Śob-as (: Sobie-), Dobi-es (: Dobie-), Sob-is (: Sobie-), Pak-os (: Pako-), Ad-as (: Adam), Ant-es (: Antoni), Fab-is (: Fabian), Mik-os (: Mikołaj), Jak-us (: Jakub); Bub-as (: buba), Wójc-is (: wójt), Chleb-os | chleb), Gajd-us (: gajda), Mędr-ys (: mądry).

Formacje z podstawowym -k- w części przyrostkowej. Przyrostki z elementem -k- pełniły funkcje zdrabniające, często wskazywały na istoty młode, małe. Wśród nazw osobowych występowały trzy formy przyrostkowe -ek (-ka, -ko), -ik, -ak. Po średniowieczu nastąpiło rozszerzenie ich funkcji nazwo-twórczej. Przyrostki z elementem -k- zaczęły dodatkowo wskazywać na potomków. W średniowieczu Stanik określał małego, młodego Stana, po wieku XVI to także syn Stana. Formacje z przyrostkami zawierającymi ele-