IMAG0256 (3)

53 Nazwiska Polaków

od jednej z bardzo licznych nazw miejscowych typu Janów, Janowice, Janówka, może pochodzić bezpośrednio od imienia Jan, a może być także formą sztuczną utworzoną na wzór innych nazwisk na -owski. By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy.

Pisząc wyżej o nazwach osobowych pochodnych od nazw miejscowych zwracałem uwagę, że formacje na -ski, -owski mogą wskazywać nie tylko na właściciela danej wsi, ale też na pochodzenie z danej miejscowości. Krakowski, to mieszkaniec Krakowa, pochodzący z Krakowa. Nazwami osobowymi mogły się zatem stawać wyrazy określające mieszkańców. Wśród nazwisk spotykamy kilka typów stanowiących pierwotnie określenia mieszkańców. Są nimi struktury na -an typu Łęczycz-an (: Łęczyca), Zagorz-an (: Zagorze), na -anin, np. Hrodni-anin (: Hrodno), -anka, np. Krakowi-anka, m. (: Kraków), na -ak, np. Praż-ak (: Praga), na -czyk, np. Goraj-czyk (: Goraj), Krakow-czyk (: Kraków), Lubel-czyk (: Lublin), na -ic, np. Krakow-ic (: Kraków), Sanocz-yc (: Sanok). Podobnie jak przymiotniki od nazw miejscowych zostały przeniesione wtórnie na ludzi i przeszły do kategorii nazw osobowych, tak i nazwy mieszkańców przeszły do kategorii nazw osobowych w gotowej strukturze słowotwórczej. Jest nazwisko Lubelczyk, bo nazwa mieszkańca brzmiała lubelczyk, było nazwisko Łęczyczan, bo nazwa mieszkańca brzmiała łęczy-czan{in). Wśród polskich nazwisk spotyka się formy z obcymi przyrostkami, np. Bochnar, Bochner (: n. m. Bochnia), Warszowita (: n. m. Warszawa, Warszowa), Leopolita (: n. m. Leopolis, Lwów). Przyrostki -ar, -er są niemieckimi przyrostkami tworzącymi w języku niemieckim nazwy mieszkańców, zaś -ita to przyrostek łaciński o podobnej funkcji. Łacińskimi są też przyrostki -eus, -anus spotykane wśród polskich nazw osobowych notowanych w źródłach łacińskich. Niekiedy te latynizmy nabrały cech oficjalnych nazwisk.

Na koniec trzeba jeszcze wspomnieć o nazwiskach typu Zawiślak, Pod-brzeżny, Nadolny, Konieczny. Są to dawne nazwy mieszkańców, wskazujące na osoby mieszkające za Wisłą, pod brzegiem, na dole, na końcu (wsi). Mogą one pochodzić od nazw geograficznych (Zawiślak) lub od terminów geograficznych {brzeg, dół, itp.). Najczęściej są to formacje przymiotnikowe.

5. Cechy gwarowe w nazwiskach

Nazwy osobowe, a zatem i nazwiska powstawały w określonym miejscu, w określonym środowisku językowym. Wyrosły z języka określonego regionu i noszą cechy tegoż języka. Człowiek posługujący się na co dzień językiem literackim tworzy nazwy w postaci zgodnej z tym językiem. Człowiek mówiący gwarą tworzy nazwy zgodne pod względem językowym ze swoją gwarą. Wielokrotnie już pisałem, że proces tworzenia się nazwisk w Polsce trwał długo, wiele wieków. Długo też trwał u nas proces kształtowania się polskiego języka