IMAG0269 (8)

65 Nazwiska Polaków

Od takiego przejętego wyrazu mogło być już na gruncie naszego języka utworzone nazwisko. Do słownictwa polskiego przeszły rdzenne ukrainizmy, ale także wyrazy orientalne przejęte z kolei przez język ukraiński z języków wschodnich, np. tureckiego, tatarskiego, ormiańskiego. Np. wyraz morda przejęty został z języka ukraińskiego. Nazwisko Morda mogło powstać i w języku ukraińskim, i w języku polskim. Wyraz bachmat 'gatunek konia’ został do języka polskiego zapożyczony z języka ukraińskiego, a z kolei język ukraiński przejął go prawdopodobnie z języka tureckiego. Nazwisko Bachmat może być polskie, utworzone już w okresie, gdy wyraz podstawowy używany był przez Polaków lub też może być nazwiskiem utworzonym w języku ukraińskim, a potem przeniesionym do Polski. '

Wśród nazwisk pochodnych od imion cechy wschodniosłowiańskie mogą wystąpić w podstawach tak słowiańskich, jak też chrześcijańskich. Imię genetycznie słowiańskie w języku ukraińskim czy białoruskim zawiera oczywiście cechy tych języków. Imiona chrześcijańskie genetycznie obce do języków wschodniosłowiańskich przechodziły z Bizancjum, za pośrednictwem języka greckiego. Niektóre imiona chrześcijańskie w kościele prawosławnym różnią się w swojej postaci językowej od imion chrześcijańskich używanych w Polsce, np. poi. Jan — ukr. Iwan, poi. Teodor — ukr. Chodor, poi. Grzegorz — ukr. Hrehory, poi. Cyryl — ukr. Kiryło, Kuryło. W kościele prawosławnym używanych jest wiele imion, które nie są spotykane w kościele rzymskokatolickim. Tu można przykładowo wyliczyć Artam, Awdiej, Dymitr, Taras. Imiona chrześcijańskie we wschodniosłowiańskiej wersji językowej stały się podstawą wielu nazwisk dawniej i obecnie w Polsce używanych.

Nazwiska były tworzone od nazw miejscowości leżących w całej dawnej Rzeczypospolitej, nie tylko w rdzennej Polsce, ale też na Kresach Wschodnich. Wiele z tych nazw miejscowości nosiło wyraźne cechy języka ukraińskiego czy białoruskiego. Te cechy, rzecz jasna, zostały przeniesione na nazwiska. Od nazwy miejscowej Siemiatycze, mającej wyraźne cechy ukraińskie (polskie byłoby Siemięcice), poszło nazwisko Siemiatycki, a od nazwy Berezowce (polskie byłoby Brzozowice), poszło nazwisko Berezowski, a od nazwy Drohobycz — Drohobycki. Na terenie Kresów Wschodnich było wiele miejscowości, które nie zawierały wyraźnych cech ukraińskich różniących je od nazw o cechach polskich, np. Stanisławów, Lwów. I od tych nazw też powstały nazwiska, np. Stanisławski, Lwowczyk. Mówiąc o nazwiskach pochodnych od nazw miejscowości leżących na Kresach Wschodnich trzeba pamiętać, że bardzo często właścicielami wsi o nazwach' ukraińskich byli Polacy i wcale nazwisko na -ski pochodne od nazwy miejscowej językowo ukraińskiej nie musi wskazywać na Ukraińca. Najczęściej byli to Polacy. I trzeba jeszcze dodać, że nazwiska typu Berezowski, Siemiatycki nie były z zasady polonizowane. Niekiedy uważano je nawet za bardzo dostojne.

Przy przejmowaniu nazwisk genetycznie ukraińskich czy białoruskich z zasady zachowane są cechy językowe tych języków z wyjątkiem tzw. ikawizmu ukraińskiego oraz akawizmu białoruskiego. Ikawizm polega na zastępowaniu starszych samogłosek o, e przez i w niektórych pozycjach fonetycznych i zastępowaniu starszej samogłoski i przez y, por. ukr. did (poi. dziad), ukr. dim (poi.

5 - K- Rymut, Nazwiska Polaków