1
Model IS  LM
Model IS-LM pozwala na rozważenie problemu równowagi na dwóch rynkach
jednocześnie tj. rynku dóbr i rynku pieniądza. Pokazuje on współzależności za-
chodzące pomiędzy obu rynkami, a tym samym - skutki prowadzenia różnych
polityk na obu rynkach równocześnie:
polityki fiskalnej na rynek dóbr i rynek pieniądza,
polityki pieniężnej na rynek pieniądza i rynek dóbr.
Model IS  LM pozwala też w swojej rozszerzonej wersji łączyć rynki dóbr i
pieniądza z rynkiem pracy. Schemat wzajemnych powiązań tych trzech rynków
jest następujący:
Rynek Rynek Rynek
pieniądza dóbr pracy
Ze schematu widać, że rynek pieniądza i rynek pracy są ze sobą powiązane za
pośrednictwem rynku dóbr. Pokazane za pomocą strzałek powiązania wskazują
na istnienie powiązań działających na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Działanie
rynku dóbr na rynek pieniężny powoduje zmiany na rynku pieniężnym, które z
kolei oddziaływują zwrotnie na rynek dóbr. Podobnie działają mechanizmy
między rynkiem dóbr i rynkiem pracy.
Dla zrozumienia problematyki modelu IS-LM konieczna jest znajomość keyne-
sowskiego działania rynku dóbr, szczególnie w zakresie popytu globalnego (co
to jest popyt globalny, jaka jest jego struktura, funkcja konsumpcji, funkcja in-
westycji, mechanizm mnożnika wydatków itd.). Podobnie jak dla rynku dóbr,
niezbędne jest rozumienie kształtowania się równowagi na rynku pieniądza,
szczególnie znajomość problematyki podaży pieniądza (realna i nominalna po-
daż, kontrola podaży pieniądza itd.) oraz popytu na pieniądz (szczególnie zna-
jomość czynników wpływających na jego wielkość z dokładnym rozróżnieniem
sposobu działania popytu transakcyjnego z przezornościowym od popytu speku-
lacyjnego).
Kolejność prezentowanej problematyki:
1. Wyprowadzenie krzywej IS.
2. Analiza nachylenia krzywej IS.
3. Analiza przesunięcia krzywej IS.
4. Wyprowadzenie krzywej LM.
5. Analiza nachylenia krzywej LM.
6. Analiza przesunięcia krzywej LM.
7. Równoczesna równowaga na rynku dóbr i pieniądza model IS-LM.
8. Polityka fiskalna.
9. Polityka pieniężna.
10. A
ączne działanie obu polityk.
 2
1.Co to jest krzywa IS i jak powstaje?
Opis wyznaczenia IS
Górny rysunek pokazuje linię równowagi
miÄ™dzy popytem globalnym i PKB (45Ú).
Dolny rysunek jest wykresem, na którym
ma być wyznaczona krzywa I-S.
Zakładamy, że poziom cen, wydatki rzą-
dowe (G), podatki, podaż pieniądza, kurs
Pg
walutowy, zagraniczny PKB są stałe.
Ponadto, przyjmujemy, że nominalna
B
Pg2
stopa procentowa równa jest realnej sto-
pie.
1.Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie A
tj. przy PKB = Y1 i stopie procentowej R1
 dolny rysunek; popycie globalnym Pg1 i
Y1  górny rysunek.
2. Bank centralny obniża stopę procen-
A
towÄ… o "R do R2  dolny rysunek.
3. Gospodarstwa domowe stajÄ… siÄ™ bogat-
Pg1
sze, ponieważ przyszłe, oczekiwane do-
chody będą mniej traciły na wartości
wskutek inflacji, podobnie dzieje siÄ™ w
odniesieniu do przedsiębiorstw. Tym
samym gospodarstwa domowe i przed-
siębiorstwa planują w przyszłości więk-
Y1 Y2 PKB (Y)
sze wydatki (zwiększają z Pg1 do Pg2) 
górny rysunek.
4. Gospodarka osiąga równowagę w
punkcie B przy wyższym poziomie PKB
R
= Y2  górny rysunek. Wielkość tej
% zmiany wynika z wielkości mnożnika
wydatków i wielkości wzrostu popytu
globalnego. Opisane w punktach 1-4 od-
A działywanie stopy procentowej na popyt
R1
globalny przez zmiany konsumpcji i in-
westycji określa się mianem mechani-
zmu transmisyjnego.
"R
5. Punkt B na dolnym rysunku odpowia-
da nowej stopie procentowej R2 i nowe-
R2 B
mu poziomowi PKB (Y2).
6. A
Ä…czÄ…c punkt A z Punktem B otrzymu-
jemy krzywą IS, czyli zbiór punktów,
IS
którym odpowiada każda zmiana stopy
procentowej R i odpowiednia do tej
zmiany zmiana PKB, przy zachowaniu
równowagi na rynku dóbr.
Y1 Y2 PKB (Y)
 3
Krzywa IS jest wykresem funkcji opisującej wpływ zmian stopy procento-
wej, R, na odpowiadający równowadze na rynku dóbr poziom produkcji, Y
(PKB).
Krzywa IS jest funkcjÄ… odzwierciedlajÄ…cÄ… kombinacje stopy procentowej i
produkcji (PKB), przy których planowane inwestycje (I) równają się pla-
nowanym oszczędnościom (S).
Krzywa IS ukazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu,
które spełniają:
tożsamość dochodu Y = C + I + G + En
funkcjÄ™ konsumpcji C = a + c(1-h)Y
funkcjÄ™ inwestycji I = e  dR (gdzie: e  poziom autonomicznych inwestycji;
d  współczynnik wrażliwości inwestycji na stopę procentową)
funkcję eksportu netto En = Ex  Im = g  iY  nR (gdzie: g -wielkość
autonomicznego eksportu netto; i  współczynnik skłonności do importu;
n - współczynnik wrażliwości eksportu netto na stopę procentową).
Matematycznie przez podstawienie można podstawową tożsamość dochodu
przedstawić w postaci:
Y = C + I + G + En = a + c(1-h)Y + e  dR + g  iY  nR +G
Krzywa IS pokazuje, więc jak działa rynek pieniądza przez mechanizm transmi-
syjny na rynek dóbr. Stopa procentowa powoduje przesunięcie punktu równo-
wagi wzdłuż krzywej IS do nowego punktu równowagi przy nowej wielkości
PKB. Przesunięcie to jest możliwe pod warunkiem istnienia niewykorzystanych
czynników wytwórczych (planowany popyt globalny mniejszy od potencjalnego
PKB) i przy zachowaniu stałości cen, podatków, podaży pieniądza itd. Skala
wzrostu PKB jest uzależniona od wrażliwości popytu globalnego na zmianę sto-
py procentowej i mnożnika wydatków.
2. Nachylenie krzywej IS
Na rysunku kolorem czerwonym zaznaczono przebieg zmian prowadzÄ…cy do
innej krzywej IS, w tym przypadku mniej nachylonej (bardziej pionowej). StÄ…d
widać, że taka sama zmiana R prowadzi do mniejszego wzrostu Y. A zatem wi-
dać, że gospodarka może różnie reagować (być wrażliwa, elastyczna) na zmiany
stopy procentowej. Im mniejsza zmiana stopy procentowej potrzebna jest do
zmiany PKB o "Y, tym gospodarka jest wrażliwsza, a krzywa IS bardziej pła-
ska. Można to zilustrować graficznie.
 4
Z rysunku widać, że im bardziej
R
płaska krzywa IS tym bardziej jest
wrażliwa na zmiany stopy procen-
towej ("R). Dla najbardziej pła-
skiej krzywej IS (czarnej po-
trzebna była najmniejsza
zmiana "R, aby Y zwiększyło
"R
się z Y1 do Y2. Największy
wzrost stopy procentowej po-
trzebny jest dla krzywej IS
oznaczonej na niebiesko, a
więc najmniej płaskiej (naj-
bardziej stromej).
Y1 Y2 Y
Od czego zależy nachylenie krzywej IS?
Poniższe rozważania na temat nachylenia krzywej IS prowadzone są w nieco
innych warunkach, niż przy opisie wyznaczania krzywej IS. Odmienność ta po-
lega na rezygnacji z jednego lub więcej założeń (z wyjątkiem stałości cen oraz
równości stóp procentowych nominalnej i realnej). W analizie pomocne może
być algebraiczne podejście.
Przekształcając tożsamość:
Y = a + c(1-h)Y + e  dR + g  iY  nR + G
można otrzymać wyrażenie na wartość stopy procentowej (R):
a+e+g 1-c(1-h)+i 1
R= - Y+ G
d+n d+n d+n
Krzywa IS będzie najbardziej płaska dla najmniejszej wartości R. Stąd z równa-
nia wynika, że przyjmując:
że wydatki państwa (G) są stałe
że suma wyrażeń: a + e + g (suma autonomicznych wydatków na kon-
sumpcję, inwestycje i eksport netto, które są niezależne od poziomu do-
chodu) jest stała w krótkim okresie, więc ich wpływ na krzywą IS jest tu
niejako stały,
to nachylenie krzywej IS zależy od współczynnika przy Y tzn. od:
 5
-1- c(1- h) + i
d + n
Jednak na wstępie założyliśmy stałość parametrów wchodzących w skład tego
współczynnika. Stąd widać, że dla zmiany nachylenia krzywej IS trzeba zrezy-
gnować przynajmniej z części wstępnych założeń. Jeśli przyjmiemy, że parame-
try te mogą być zmienne, to nachylenie IS zależy od:
1. wrażliwości inwestycji na stopę procentową (d): d rośnie - IS bardziej
płaska,
2. wrażliwości eksportu na stopę procentową (n): n rośnie - bardziej płaska
IS,
3. krańcowej skłonności do konsumpcji (c): c rośnie - bardziej płaska IS,
4. stopy podatkowej (h): im mniejsze h - tym bardziej płaska IS,
5. skłonność do importu (i): im mniejsze i - tym bardziej płaska IS.
W tych pięciu przypadkach współczynnik rośnie, a więc R maleje, czyli gospo-
darka jest wrażliwsza na zmiany stopy procentowej.
Rozważenia wymaga pierwszy z powyższych punktów, dotyczący wrażliwości
inwestycji na stopę procentową. Skrajnie keynesowskie podejście przyjmuje
niezależność inwestycji od stopy procentowej, a więc ma krzywą inwestycji
pionową, przez co również IS przybiera pionowy przebieg. Natomiast w podej-
ściu klasycznym, a także w mniej ortodoksyjnym keynesowskim, inwestycje są
zależne od stopy procentowej, co w funkcji inwestycji wyraża się nachyleniem
krzywej inwestycji: im bardziej stroma funkcja inwestycji (niewrażliwa na stopę
procentową), tym bardziej stroma jest też IS. Przypadek zmiany wrażliwości
inwestycji na stopÄ™ procentowÄ… zilustrowany jest czerwonymi liniami na rysun-
kach. Spadek wrażliwości inwestycji na stopę procentową powoduje zmniej-
szenie nachylenia krzywej popytu globalnego na górnym rysunku, a tym samym
zwiększenie stromości krzywej IS. Tym samym mechanizm transmisyjny da
mniejszy efekt niż przy czarnej krzywej. Czyli identyczne zmiany stopy procen-
towej dadzą różne zmiany PKB.
Mechanizm działania w pozostałych przypadkach jest następujący. Każdy z pa-
rametrów wyszczególnionych w tych punktach decyduje o wartości mnożnika
wydatków. Przykładowo, spadek c, wzrost h, lub wzrost i zmniejsza wartość
mnożnika wydatków m, bo:
1
m = .
1- c(1- h) + i
Tym samym zmniejsza się nachylenie krzywej popytu globalnego, a więc rów-
nowagę osiąga się przy niższym poziomie produkcji (PKB) - ilustracją tego jest
zmniejszenie nachylenia krzywej popytu globalnego zaznaczone liniÄ… czerwonÄ….
Jednocześnie widać, przy rezygnacji ze stałości wydatków państwa, że wzrost G
daje wzrost R. Innymi słowy zwiększanie wydatków państwa zwiększa stopę
procentową, bo następuje efekt wypierania wydatków sektora prywatnego przez
sektor publiczny. Krzywa IS staje się bardziej stroma, czyli mniej wrażliwa na
oddziaływanie stopy procentowej.
 6
3. Przesunięcie krzywej IS
Rozważania dotyczące przesunięcia krzywej IS prowadzi się w warunkach stałej
stopy procentowej. Czyli można zadać sobie pytanie, co się stanie przy stałej
stopie procentowej, jeśli zmieni się jeden ze stałych (w założeniach) parame-
trów, a więc jeśli zmienią się wydatki rządowe (G) albo podatki albo podaż pie-
niądza albo kurs walutowy, czy zagraniczny PKB? Zmiana każdego spowoduje
przesunięcie krzywej IS. Można to zilustrować na rysunku:
Opis przesunięcia IS
Pg
Pg2
Zakładamy, że poziom cen, podatki, po-
B
daż pieniądza, kurs walutowy, zagranicz-
Pg2
ny PKB są stałe. Ponadto, przyjmujemy,
że nominalna stopa procentowa równa
"G
jest realnej stopie i jest ona stała.
1.Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie A
Pg1
tj. przy PKB = Y1 i stopie procentowej R1
 dolny rysunek; popycie globalnym Pg1 i
A
Y1  górny rysunek.
2. Rząd zwiększa autonomiczny poziom
Pg1
wydatków o "G.  górny rysunek.
3. Popyt globalny rośnie do Pg2  górny
"Y= m "G
rysunek.
4. Gospodarka osiąga równowagę w
punkcie B przy wyższym poziomie PKB
Y1 Y2 PKB (Y)
= Y2  górny rysunek. Wzrost PKB na-
R stąpił zgodnie z formułą: "Y= m "G,
czyli wielkość przyrostu PKB jest ilo-
%
czynem przyrostu wydatków rządowych i
mnożnika wydatków
5. Punkt B na dolnym rysunku odpowia-
da nowej wartości PKB (Y2) przy do-
tychczasowej stopie procentowej R1.
A B
R1 Punkt ten wypada na nowej krzywej IS2 i
nowemu poziomowi PKB (Y2).
IS2
IS1
Y1 Y2 PKB (Y)
W gospodarce rzeczywistej następują przeważnie zmiany wielu parametrów,
czyli następuje jednocześnie przesunięcie krzywej IS, jak i zmiana jej nachyle-
nia. Tym samym efekty oddziaływania na PKB mogą się częściowo znosić lub
potęgować.
 7
4. Co to jest krzywa LM i jak ją wyznaczyć?
MS1
LM
R
R
MD1 MD2
B
B
R2
A
A
R1
Podaż pieniądza MS Y1 Y2 PKB (Y)
Popyt na pieniÄ…dz MD
Opis wyznaczenia krzywej LM
Pamiętamy o założeniu, że poziom cen na dobra i usługi jest stały. W rozważa-
niach dotyczących popytu na pieniądz ustaliliśmy, że jest on zależny od pozio-
mu dochodu (PKB), cen dóbr i stopy procentowej. Ponieważ ceny dóbr są stałe,
więc ograniczamy się jedynie do działania PKB i stopy procentowej.
1. Na rysunku lewym pokazana jest zależność pomiędzy popytem na pieniądz
realny (MD) i stopą procentową (R). Popyt ten rośnie wraz ze spadkiem sto-
py procentowej. Wynika to z większej skłonności do trzymania zasobów
pieniądza (popyt spekulacyjny), co jest o tyle łatwiejsze, że trzymanie pie-
niądza w formie gotówkowej jest mało kosztowne  niewielka strata utraco-
nych odsetek.
2. Jeżeli realny PKB wzrasta to przy danej stopie procentowej, np. R1, rośnie
popyt na pieniądz, bo potrzeba więcej pieniędzy dla celów transakcyjnych i
przezornościowych. Czyli przy każdym poziomie stopy procentowej popyt
na pieniądz jest większy, czyli krzywa popytu MD przesuwa się w prawo.
3. Gospodarka znajduje się w punkcie wyjściowym A, tzn. przy PKB równym
Y1 i stopie procentowej R1 (rysunek prawy).
4. Odpowiada to, przy danej podaży pieniądza (MS), i popycie MD1 punktowi
A na lewym rysunku.
5. Następuje wzrost PKB do poziomu Y2 - rysunek prawy.
6. Przy zachowaniu przez bank centralny nominalnej podaży pieniądza (MS),
wskutek wzrostu PKB wzrośnie popyt na pieniądz (potrzeba więcej pienię-
dzy na zawarcie transakcji kupna), czyli krzywa popytu przesunie siÄ™ do po-
łożenia MD2 i ustali się nowy poziom równowagi na rynku pieniądza przy
stopie procentowej R2, co ilustruje punkt B na lewym rysunku.
7. Na prawym rysunku punkt B odpowiada PKB równemu Y2 i stopie procen-
towej R2..
8. A
Ä…czÄ…c punkty A i B otrzymujemy krzywÄ… LM (na prawym rysunku).
 8
Krzywa LM jest wykresem funkcji opisującej wpływ zmian PKB (Y) na
wysokość odpowiadającej równowadze na rynku pieniądza stopie procen-
towej (R).
Krzywa LM przedstawia wszystkie kombinacje stopy procentowej (R) i do-
chodu (Y) spełniające równanie popytu na pieniądz przy stałym realnym
poziomie podaży pieniądza i przy stałym poziomie cen.
Ponieważ popyt na pieniądz można wyrazić równaniem:
MD = kY  bR
gdzie: k  współczynnik preferencji płynności, mówiący o tym jaka część do-
chodu jest przetrzymywana w postaci gotówki ze względu na motyw transak-
cyjny, przezornościowy i spekulacyjny; b  parametr wrażliwości popytu na
pieniÄ…dz na stopÄ™ procentowÄ…,
więc:
k 1
R = Y - MD
b b
Krzywa LM pokazuje wpływ zmian produkcji (PKB), a więc rynku dóbr na ry-
nek pieniądza. Dla zachowania równowagi na rynku pieniężnym, przy stałej po-
daży nominalnej pieniądza, na skutek zmian realnego PKB, niezbędne są zmia-
ny stopy procentowej.
5. Nachylenie krzywej LM
Krzywa LM może mieć różne nachylenie, co wpływa na wielkość zmian stopy
procentowej na rynku. Nachylenie to zależne jest od wartości współczynnika k/b
przy Y. Na rysunku kolorem czerwonym pokazano krzywÄ… LM bardziej piono-
wą. Identyczna zmiana Y, jak w poprzednim wypadku spowodowała większą
zmianÄ™ stopy procentowej.
Od czego zależy nachylenie krzywej LM?
1. Wrażliwości (elastyczności) popytu na pieniądz względem aktywności
gospodarczej, czyli wrażliwości na zmiany PKB. Krzywa jest tym bar-
dziej stroma, im większa jest elastyczność popytu na pieniądz (k) na
zmiany PKB. Czyli im większe zmiany PKB tym w większym stopniu
muszą one być skompensowane stopą procentową.
2. Wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (b). Im
większa wrażliwość tym bardziej stroma krzywa LM. W przypadkach
skrajnych krzywa LM może być:
pionowa  tzw.  układ klasyczny , czyli sytuacja doskonale nieelastycz-
nego popytu na pieniÄ…dz na zmiany stopy procentowej,
pozioma - popyt na pieniądz jest doskonale elastyczny względem stopy
procentowej, co odpowiada sytuacji pułapki płynności.
 9
6. Przesunięcie krzywej LM
Przesunięcie krzywej LM następuje przede wszystkim w wyniku zmiany podaży
pieniądza. W tej części rezygnujemy więc z przyjętego na wstępie założenia o
stałej podaży pieniądza MS. Ponieważ utrzymujemy stałość cen, to zmiany po-
daży pieniądza, MD, są skutkiem polityki pieniężnej. Poniższy rysunek ilustruje
procesy zachodzące na skutek zmian podaży pieniądza.
MS1 MS2
R LM1 LM2
R
MD1
A
R1
A
B
B
R2
Podaż pieniądza MS Y1 Y2 PKB (Y)
Popyt na pieniÄ…dz MD
1. Następuje wzrost podaży pieniądza z MS1 do MS2, jednocześnie nie
zmienia się położenie krzywej popytu na pieniądz MD1, pamiętamy też,
że w dalszym ciągu ceny dóbr są stałe.
2. Równowaga na rynku pieniądza może być osiągnięta przy niższej stopie
procentowej R2. Skutkiem tego musi być albo wzrost PKB do Y2, odpo-
wiadającego aktualnemu popytowi transakcyjnemu i przezornościowemu
na pieniÄ…dz, albo
3. Musiałaby wzrosnąć stopa procentowa do R1  taki przebieg (pokazany
niebieskÄ… linia przerywanÄ… na lewym rysunku) oznacza jednak przesuniÄ™-
cie krzywej popytu, co wykluczyliśmy w punkcie 1. Jednocześnie widać,
że każda zmiana popytu na pieniądz, przy stałej podaży pieniądza powo-
duje przesunięcie krzywej LM.
4. Podobny efekt jak zwiększenie podaży pieniądza może zostać spowodo-
wany obniżeniem przeciętnego poziomu cen, a więc przy odrzuceniu pod-
stawowego założenia keynesowskiego podejścia.
Uwaga. W celu rozróżnienia przesunięcia wzdłuż krzywej LM od przesunięcia
krzywej LM należy pamiętać, że każda krzywa LM jest wyprowadzona przy sta-
łych zmiennych: podaż pieniądza i ceny dóbr. Dopóki te zmienne nie ulegną
zmianie dopóty gospodarka jest na tej samej krzywej LM i ruch następuje
wzdłuż tej krzywej. Natomiast każda zmiana choćby jednej z tych zmiennych
powoduje przesunięcie krzywej LM.
 10
Jak duże jest przesunięcie krzywej LM?
Zależy to od elastyczności popytu na pieniądz (b) względem stopy procentowej.
Widać to na poniższych rysunkach:
MS1 MS2
R LM1 LM2 LM2
R
R1
R2
R2
Podaż pieniądza MS Y1 Y2 Y2 PKB (Y)
Popyt na pieniÄ…dz MD
1. Mamy wyjściową krzywą LM1 przy podaży pieniądza MS1.
2. Następuje wzrost podaży pieniądza do MS2.
3. Wielkość przesunięcie krzywej LM jest zależna od elastyczności popytu
na pieniądz względem stopy procentowej według zasady:
mniej elastyczny (sztywniejszy) popyt na pieniÄ…dz na stopÄ™ procen-
tową (krzywa popytu czerwona na prawym rysunku) większe prze-
sunięcie krzywej LM (do czerwonej LM2 na lewym rysunku);
bardziej elastyczny popyt na pieniÄ…dz na stopÄ™ procentowÄ… (krzywa
popytu niebieska na prawym rysunku) mniejsze przesunięcie krzy-
wej LM (do niebieskiej LM2 na lewym rysunku).
Uwaga. A
atwiej sobie uświadomić zróżnicowaną wielkość przesunięcia pamię-
tając o tym, że niższej stopie procentowej odpowiada większy popyt na pie-
niądz, co wymaga większej ilości dóbr (PKB) aby zaspokoić zrównoważyć na
rynku dóbr ten popyt na pieniądz.
7. Równoczesna równowaga na dwóch rynkach
Równoczesną równowaga na rynkach dóbr i rynku pieniądza zostanie osiągnięta
w punkcie przecięcia krzywej IS i krzywej LM. Punkt ten (E) wskazuje, przy
danym (stałym) poziomie cen, wartość PKB (YE) i wartość stopy procentowej
(RE), przy których oba rynki są w stanie równowagi. Punkt ilustruje poniższy
rysunek. Jednak gospodarka pod wpływem różnych zdarzeń, czy nawet nietraf-
 11
nej polityki gospodarczej może stracić równowagę na jednym lub obu rynkach.
Sytuacje braku równowagi na jednym z rynków przedstawiają punkty A,B,C,D.
Punkt Równowaga na rynku Rodzaj Skutek
R IS LM
dóbr pieniądza nierówno- nierównowagi
wagi
A B
R1
A Tak Nie MS>MD Spadnie R
E
B Nie Tak PgRE
C Tak Nie MD>MS Wzrośnie R
D Nie Tak Pg>Y Wzrośnie R
D
R2 C
Y1 YE Y2 Y
Co się stanie gdy gospodarka straci równowagę?
Nierównowaga na rynku pieniądza:
Punkt A .Zbyt duża podaż pieniądza. Przy R1 mamy produkcję równą tylko Y1,
a dla takiej stopy procentowej potrzebna byłaby produkcja równa Y2. Powinien
więc nastąpić spadek stopy procentowej do poziomu R2, co z kolei spowoduje
wzrost popytu na pieniądz transakcyjny, a więc wzrośnie popyt globalny na do-
bra, a ponieważ istnieją niewykorzystane moce produkcyjne skutkiem będzie
wzrost PKB. Gospodarka przesunie siÄ™ do punktu E.
Punkt C. Jest to jakby odwrotność punktu A. Gospodarka przy stopie procen-
towej R2 charakteryzuje się nadmiernym popytem na pieniądz. Dla jego zrów-
noważenia potrzebny jest wzrost stopy procentowej do R1. Z kolei wzrost stopy
procentowej spowoduje spadek popytu na pieniÄ…dz, a tym samym popytu glo-
balnego, co obniży PKB, i gospodarka znajdzie się w punkcie E.
Nierównowaga na rynku dóbr:
Punkt B. Podaż na rynku dóbr (Y2) jest zbyt wysoka względem popytu global-
nego. Dla stopy procentowej R1 wystarczyłby PKB na poziomie Y1.Skutkiem
tego będzie obniżanie się stopy procentowej do poziomu R2, przy produkcji Y1.
Z kolei skutkiem obniżenia stopy procentowej będzie wzrost popytu na pieniądz
i wzrost produkcji co ostatecznie doprowadzi gospodarkÄ™ do punktu E.
Punkt D. Tym razem przeciwieństwo sytuacji B. Nadwyżka popytu na dobra.
Przy stopie procentowej R1 - PKB musiałoby wynieść Y2. Skutkiem nierówno-
wagi na rynku dóbr będzie wzrost stopy procentowej. Z kolei to wywoła spadek
popytu na dobra i przesunięcie gospodarki do punktu E.
Można sobie oczywiści wyobrazić sytuacje, gdy gospodarka utraci równowagę
na obu rynkach równocześnie. Sytuacje takie przedstawia rysunek:
 12
R
Punkt Rodzaj
IS LM
A
nierównowagi na rynku
dóbr pieniądza
E
B
A PgMD
D
B PgC Pg>Y MS C
D Pg>Y MS>MD
Y
W takich sytuacjach przebieg procesów jest nieco bardziej skomplikowany.
Wymaga podejmowania działań zarówno względem rynku dóbr, jak i pieniądza.
8. Polityka fiskalna
Rozpatrujemy tu działanie polityki fiskalnej, które powoduje zmiany popytu
globalnego, produkcji (PKB), stopy procentowej. Polityka fiskalna realizowana
jest przez zmiany stopy opodatkowania (h)lub zmiany poziomu wydatków pań-
stwa (G). W zależności od rodzaju działań i ich kierunku można mówić o nastę-
pujÄ…cych rodzajach polityki fiskalnej:
A. Ekspansywna (Å‚agodna):
1. Wzrost wydatków państwa (+G)  skutek to przesunięcie krzywej IS w pra-
wo,
2. Obniżenie stopy podatkowej (-h)  zmiana nachylenia IS na bardziej pozio-
me, następnie może nastąpić przesunięcie krzywej w prawo IS w wyniku
zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji.
B. Restrykcyjna (twarda):
3. Obniżenie wydatków państwa (-G)  skutek przesunięcie krzywej IS w lewo,
4. Podniesienie stopy podatkowej (+h)  zmiana nachylenia krzywej IS na bar-
dziej pionowe. Następnie może nastąpić przesunięcie krzywej IS w lewo w
wyniku zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji.
Uwaga. Gdy łączymy dwa rodzaje polityki, pieniężną i fiskalną to zmiana w
jednej z polityk (np. na ekspansywnÄ…) bez zmian w drugiej, to tÄ™ drugÄ… uwa-
żamy za restrykcyjną. Tak jak to ma miejsce w poniższym przypadku.
 13
Przypadek 1. Ekspansywna polityka fiskalna i twarda polityka pieniężna.
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E.
LM
2. Zwiększamy wydatki państwa o "G; z
ródłem finan-
R
sowania zwiększonych wydatków jest sprzedaż ob-
ligacji, czyli nie zmienia się podaż pieniądza, stąd
R 1
można mówić o twardej polityce pieniężnej (brak
E
zmian MS).
IS1
R E
3. Krzywa IS przesuwa się do położenia IS1, czyli na-
stępuje wzrost PKB do Y1 , który powoduje wzrost
IS
stopy procentowej do R1, a więc spadek popytu na
pieniądz z motywu transakcyjnego i przezornościo-
wego, czyli
YE Y1 Y=Pg
4. Następuje wyparcie inwestycji i konsumpcji przez
wydatki państwa. A
Ä…cznie tak zaprezentowany me-
chanizm nosi nazwÄ™ efektu wypierania.
Kiedy taka polityka jest skuteczna?
A
atwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od
nachylenia krzywej LM.
R
1. Przy bardziej pionowej krzywej LM (niebieska) po-
lityka ta jest mało skuteczna. Bowiem nastąpił sto-
sunkowo niewielki wzrost Y, jednocześnie okupiony
E wysokim wzrostem stopy procentowej.
2. Przy płaskiej LM (czerwona) polityka ta jest sku-
IS1
teczna, bo duży wzrost Y i niewielka zmiana R.
IS
YE Y1 Y1 Y=Pg
A
atwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od
R
nachylenia krzywej IS.
1. Przy bardziej pionowej krzywej IS (niebieska) poli-
tyka ta jest bardziej skuteczna. Nastąpił stosunkowo
większy wzrost Y, jednocześnie okupiony wyższym
wzrostem stopy procentowej.
2. Przy płaskiej IS (czerwona) polityka ta jest mniej
E
skuteczna, bo mniejszy wzrost Y choć mniejszy
wzrost R.
YE Y1 Y1 Y=Pg
 14
Podsumowanie.
Skuteczność jest duża gdy:
1. pionowa krzywa IS - mała wrażliwości popytu inwestycyjnego, a także
eksportu netto na stopy procentowe,
2. płaska krzywa LM  duża wrażliwości popytu pieniężnego na stopy pro-
centowe (bo przy dużej wrażliwości, zwiększenie popytu na pieniądz,
który wzrasta wskutek zwiększonych wydatków państwa, spowoduje ma-
ły wzrost stóp procentowych),
3. wysoka wartość mnożnika wydatków  im wyższa wartość mnożnika tym
skuteczniejsza polityka, bo bardziej pionowa krzywa IS.
Na zasadzie przeciwstawienia łatwo określić warunki nieskuteczności polityki
fiskalnej. Warunkami tymi sÄ…:
1. płaska krzywa IS - duża wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksportu netto
na stopy procentowe,
2. stroma krzywa LM - mała wrażliwość popytu na pieniądz (czyli duże skoki
stopy procentowej pod wpływem zmian w wydatkach państwa),
3. niska wartość mnożnika wydatków.
Należy jednak dodać, że w każdej sytuacji wysoka wartość mnożnika podnosi
skuteczność polityki fiskalnej.
 15
9. Polityka pieniężna
Polityka pieniężna jako instrument oddziaływania na popyt globalny, a tym sa-
mym PKB jest dopuszczalna w podejściu keynesowskim. Podejście klasyczne
odrzuca taką możliwość. Polityka pieniężna realizowana jest głównie przez
zmiany nominalnej podaży pieniądza.. Politykę pieniężną w zależności od kie-
runku zmian podaży pieniądza określamy mianem ekspansywnej (łagodnej) lub
restrykcyjnej (twardej). Dla przypomnienienia, poniżej podano podstawowe za-
sady dla każdej z tych polityk.
1. Ekspansywna polega na zwiększaniu podaży pieniądza (+MS)  skutek prze-
sunięcie krzywej LM w prawo.
2. Restrykcyjna (twarda) polega na zmniejszaniu podaży pieniądza (-MS) - sku-
tek przesunięcie krzywej LM w lewo
Przypadek 1. Ekspansywna polityka pieniężna i twarda polityka fiskalna.
LM
LM1
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E.
R
2. Zwiększamy podaż pieniądza o "MS.
3. Krzywa LM przesuwa się do położenia
LM1, co powoduje spadek stopy procen-
RE E
towej do R1 i wzrost PKB do Y1.
R1
IS
YE Y1 Y=Pg
 16
Kiedy polityka pieniężna będzie skuteczna?
LM
LM1 Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia drugiej z krzywych, a więc tym razem
R od IS.
1. Przy bardziej pionowej IS (niebieska)
przesunięcie krzywej LM daje stosunko-
R E E
wo niewielki przyrost Y, mimo dużego
R 1
spadku stopy procentowej.
R 1
2. Przy płaskiej IS (czerwona) zmiana Y jest
IS
znacznie większa, mimo niewielkiej tylko
obniżki stopy procentowej.
YE Y1 Y1 Y=Pg
Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia krzywej, tym razem LM.
R 1. Przy bardziej pionowej LM (czerwona) prze-
sunięcie krzywej LM daje stosunkowo duży i
przyrost Y, przy większym spadku stopy
procentowej.
RE
2. Przy płaskiej LM (niebieska) zmiana Y jest
R1
mniejsza, mniejsza jest też zmiana stopy
R1
procentowej.
YE Y1Y1 Y=Pg
Podsumowanie.
Skuteczność jest zależna od tego czy zmiany podaży pieniądza wywołują duże
zmiany stopy procentowej i wyraz
nie kształtują inwestycje i eksport netto. Sku-
teczność rośnie gdy:
1. stroma krzywa LM - zmiana podaży pieniądza wywołuje stosunkowo du-
żą zmianę stopy procentowej, czyli popyt na pieniądz jest mało wrażliwy
na stopy procentowe,
2. płaska krzywa IS - wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksport netto na
zmiany stopy procentowej jest duża (silnie reagują na zmiany stopy pro-
centowej).
Polityka jest nieskuteczna w warunkach przeciwnych:
1. płaska krzywa LM  zmiany podaży pieniądza wywołują niewielkie
zmiany stopy procentowej, czyli duża wrażliwość popytu na pieniądz na
stopy procentowe,
2. stroma IS  eksport netto i inwestycje słabo reagują na zmiany stopy pro-
centowej (słabo reagują na zmiany R).
 17
10. A
ączne działanie obu polityk
Przeważnie w praktyce wykorzystuje się obie polityki równocześnie, czyli wy-
stępują różne mieszanki polityk, jak np. ekspansywna fiskalna i ekspansywna
pieniężna, ekspansywna fiskalna i restrykcyjna pieniężna. Im bardziej bank cen-
tralny jest niezależny od pozostałych instytucji państwa, tym częściej spotykamy
przeciwstawne polityki. Poniżej przedstawione niektóre, z wielu możliwych sy-
tuacji, łącznego działania polityki fiskalnej i polityki pieniężnej.
Przypadek połączenia ekspansywnej polityki fiskalnej z ekspansywną polityką
pieniężną:
Przypadek ilustruje dobrze wyważone
połączenie dwóch ekspansywnych poli-
LM tyk, które prowadzą do wzrostu PKB, bez
zwiększenia się stopy procentowej. In-
R LM1 nymi słowy możliwe jest przejście z
punktu E, w którym równowagę wyzna-
R*
czajÄ… krzywe IS i LM do punktu E1, wy-
RE
E E1
znaczonego przez IS1 i LM1, przy zacho-
R*
waniu stopy procentowej RE. Sama eks-
IS1 pansywna polityka fiskalna (np. przez
IS wzrost publicznych wydatków lub obni-
żenie podatków lub wzrost eksportu) do-
YE Y* Y1 Y=Pg
prowadzi do przesunięcia krzywej IS i
osiągnięcia PKB równego Y*. Natomiast
W praktyce Å‚Ä…czenie obu polityk
ekspansywna polityka pieniężna (przez
jest niezmiernie trudne, tym bar-
wzrost podaży pieniądza) także może
dziej, że założenie o stałości cen
prowadzić do Y* i to przy niższej stopie
jest mało realne. W gospodarce
procentowej. Działanie łączne może do-
większości krajów mamy do czy-
prowadzić do punktu E1.
nienia z inflacjÄ….
 18
Model AS-AD (model agregatowej podaży i agregatowego popytu)
W modelu IS-LM niezmiennie utrzymywaliśmy założenie sztywności cen. W
modelu AS-AD rezygnujemy z tego założenia. Dopuszczamy możliwość wzro-
stu cen (inflacji) towarzyszÄ…cÄ… wzrostowi popytu globalnego.
Wyprowadzenie krzywej AD
LM
Wyprowadzenie krzywej AD.
R
1. Na górnym rysunku mamy model IS-LM.
Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E.
R1 2. Odpowiada to punktowi E na dolnym rysun-
ku tzn. przy YE oraz przeciętnym poziomie
E
cen CE.
RE
3. Jeśli ceny rosną do poziomu C1 (dolny rysu-
IS
nek), to powoduje to przesunięcie krzywej
LM w lewo bo spada realna podaż pieniądza
(za tę samą ilość pieniędzy możemy kupić
Y1 YE Y=Pg
mniej towarów) i rośnie popyt na pieniądz
(żeby kupić tę samą ilość towarów co do-
C
tychczas trzeba więcej pieniędzy), a tym sa-
mym rośnie stopa procentowa do R1 (górny
rysunek).
C1
4. Zaczyna spadać popyt globalny (inwestycje,
"C E eksport netto), a przez to spada PKB do Y1,
CE
przy poziomie cen C1 i stopie procentowej
AD
R1.
5. A
Ä…czÄ…c punkt E z nowym punktem o para-
metrach C1 i R1 (na dolnym rysunku) otrzy-
Y1 YE Y=AD
mujemy krzywÄ… AD.
Krzywa zagregowanego popytu, AD, ukazuje zależność wielkości zagrego-
wanego popytu, AD, i produkcji, Y (PKB),, od poziomu cen (C). W każdym
punkcie krzywej AD zachodzi równowaga na rynku dóbr i rynku pienią-
dza.
Krzywa zagregowanego popytu, AD, pokazuje na jaki poziom PKB będzie
zapotrzebowanie przy danych poszczególnych poziomach cen, przy zacho-
waniu równowagi na rynku dóbr i rynku pieniądza.
Wzrost wydatków państwa (G) lub wzrost podaży pieniądza (MS) przesuwa
krzywÄ… AD wprawo (niebieska linia na rysunku), a spadek G i MS przesuwa
krzywÄ… AD w lewo.
 19
Krzywa AS
W modelu IS-LM przyjmowało się, że krzywa podaży jest pozioma (stałość cen
 przy tej samej przeciętnej cenie możliwy jest różny poziom PKB). Odejście
od założenia stałości cen implikuje inny przebieg krzywej podaży. Ma ona na-
chylenie dodatnie, tzn. podaż zwiększa się ze wzrostem przeciętnego poziomu
cen. W sytuacji skrajnej krzywa AD może być pionowa, co odpowiada podej-
ściu klasycznemu, czyli pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospo-
darki (krzywa niebieska na rysunku).
Przecięcie krzywych AD i AS wyznacz ceny
AS
równowagi w gospodarce. Model dotyczy
krótkiego okresu, przy zachowaniu założe-
C
nia o niepełnym wykorzystaniu zdolności
wytwórczych.
Uwaga. Taki model jest wewnętrznie
AS
sprzeczny. Bowiem z jednej strony wzrost
cen prowadzi do wzrostu PKB (od strony AS)
E
CE
i spadku PKB (od strony AD). Trzeba jednak
AD
pamiętać, że nadmierne zmiany po stronie
popytu lub podaży spowodowane zmianami
cen wytrącają gospodarkę z równowagi, czyli
YE Y
poziom cen nie odpowiada albo podaży albo
popytowi.
Dlaczego jest różne nachylenie krzywej AS?
Wynika to z odmiennego podejścia do rynku pracy. W ujęciu klasycznym istnie-
je zawsze pełne zatrudnienie (istnieje tylko bezrobocie naturalne). Gospodarka
wytwarza więc tyle ile maksymalnie może  osiąga PKB potencjalny. Zmiany
na rynku pracy przesuwają krzywą AS w lewo (obniżenie zasobu pracujących)
lub w prawo (zwiększenie zasobu pracujących). W ujęciu keynesowskim istnieje
niewykorzystany zasób pracujących (bezrobocie przymusowe) i gospodarka w
każdej chwili może powiększyć liczbę pracujących w odpowiedzi na wzrost po-
pytu globalnego na rynku dóbr. Przy braku założenia stałych cen wzrost ten od-
bywa się już w warunkach inflacji i wzrostu płac (stąd nachylenie krzywej AS).
Oba ujęcia, keynesowski i klasyczne, dają się częściowo pogodzić przyjmując,
że w krótkim okresie czasu gospodarka zachowuje się wg zasad keynesowskich,
a więc z nachyloną krzywą AS, natomiast w długim okresie gospodarka zacho-
wuje się w sposób klasyczny, a więc z pionową krzywą AS. To kompromisowe
ujęcie ilustruje poniższy rysunek. Wprowadzono na nim długookresową krzywą
zagregowanej podaży, LAS, do której zmierza gospodarka. Krzywa LAS odpo-
wiada pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych ( PKB potencjalny).
LAS
C
E* AS1
C*E
E1
E2
C1
AS
C2
 20
Studium przypadków.
Przypadek 1 przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E1, przy poziomie cen C1 i produkcji Y1
co odpowiada krótkookresowej równowadze keynesowskiej.
2. Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna prowadzą do przesuwania się
krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS1 czemu towarzyszy wzrost cen.
3. W momencie dojścia do cen C*E osiągnięta zostaje długookresowa równo-
waga przy produkcji potencjalnej, a dalsze przesuwanie siÄ™ krzywej AD
prowadzi jedynie do wzrostu cen, bez wzrostu PKB. Gospodarka zachowuje
się więc od tego momentu wg ujęcia klasycznego.
LAS
C
E* AS1
C*E
E1
E2
C1
AS
C2
1
E AD
CE
AD
Y1 YE Y2 Y
Przypadek 2 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E, przy poziomie cen CE i produkcji YE,
a więc w równowadze długookresowej.
2. Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna lub szoki popytowe prowadzą do
przesuwania się krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS czemu towarzyszy
wzrost cen i wzrost produkcji. Gospodarka traci równowagę długookresową
(punkt E2 to tylko równowaga krótkookresowa).
3. Po upływie długiego okresu niedobór siły roboczej (przekroczony został po-
ziom pełnego zatrudnienia) wywołuje wzrost płac nominalnych i cen (wzrost
 21
kasztów z tytułu wzrostu wynagrodzeń), a tym samym krzywa AS przesuwa się
w lewo, wzdłuż krzywej AD1.
4. Następuje spadek realnej podaży pieniądza (wywołany wzrostem cen) i
wzrost stopy procentowej, a tym samym spadek popytu.
5. W momencie dojścia krzywej AS do położenia AS1 osiągnięta zostaje rów-
nowaga długookresowa przy produkcji potencjalnej YE i poziomie cen C*E
(punktE*). Gospodarka zachowuje się więc od tego momentu wg ujęcia kla-
sycznego.
Przypadek 3 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.
LAS
C
E* AS1
C*E
E1
E2
C1
AS
C2
1
E AD
CE
AD
Y1 YE Y2 Y
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E, przy poziomie cen CE i produkcji YE.
2. Negatywny szok podażowy (np. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej) po-
woduje przesunięcie krzywej AS w lewo wzdłuż krzywej AD do położenia AS1.
3. Nowy punkt krótkookresowej równowagi E1 odpowiada wyższym cenom
(C1) i niższej produkcji (Y1). Na rynku pracy spada zatrudnienie i pojawia się
bezrobocie.
4a. Jeżeli nastąpi teraz spadek płac krzywa AS1 może wrócić do położenia AS, a
więc do długookresowej równowagi z niższym poziomem cen i z pełnym za-
trudnieniem (znowu gospodarka wg zasad klasycznych), lub:
4b. Jeżeli ropa zostanie zastąpiona innymi surowcami (także spadek jednostko-
wego zużycia ropy) nastąpi trwałe przesunięcie się produkcji potencjalnej do
poziomu Y1, przy niższych płacach i pełnym zatrudnieniu (choć bezwzględnie
niższym).
 22
Przypadek 4 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.
LAS
C
E* AS1
C*E
E1
E2
C1
AS
C2
1
E AD
CE
AD
Y1 YE Y2 Y
1. Gospodarka znajduje siÄ™ w punkcie E*, przy poziomie cen C*E i produkcji
YE.
2. Pozytywny szok podażowy (np. gwałtowny spadek cen ropy naftowej lub
obniżka podatków) powoduje przesunięcie krzywej AS1 w prawo wzdłuż krzy-
wej AD1 do położenia AS.
3. Nowy punkt krótkookresowej równowagi E2 odpowiada niższym cenom (C2)
i wyższej produkcji (Y2). Na rynku pracy rośnie zatrudnienie i pojawia się defi-
cyt rÄ…k do pracy.
4a. Jeżeli nastąpi teraz wzrost płac krzywa AS może wrócić do położenia AS1, a
więc do długookresowej równowagi, ponownie z wyższym, wyjściowym po-
ziomem cen i z pełnym zatrudnieniem (znowu gospodarka wg zasad klasycz-
nych), lub:
4b. Jeżeli gospodarka zacznie zużywać więcej ropy, zwiększy się wydajność
pracy i wzrośnie zatrudnienie nastąpi trwałe przesunięcie się produkcji poten-
cjalnej do poziomu Y2, przy wyższych płacach i pełnym zatrudnieniu.