MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Wdowska
Zwalczanie chwastów, szkodników oraz chorób roślin
ozdobnych 321[07].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Kapusta
mgr inż. Krystyna Kwestarz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Wdowska
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].Z2.03,
"Zwalczanie chwastów, szkodników oraz chorób ro ś lin ozdobnych", zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rodzaje chwastów, szkodników i chorób roślin stosowanych
w kształtowaniu krajobrazu 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Metody zwalczania i zapobiegania chwastom, szkodnikom
i chorobom roślin 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Środki ochrony roślin 27
4.3.1. Materiał nauczania 27
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 31
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
4.4. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy 34
4.4.1. Materiał nauczania 34
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.4.3. Ćwiczenia 37
4.4.4. Sprawdzian postępów 38
5. Sprawdzian osiągnięć 39
6. Literatura 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu poznania chwastów,
szkodników, chorób, a także ułatwi Ci dobrać metody do zapobiegania i zwalczania
chwastów, szkodników, i chorób, umożliwi Ci poznanie środków chemicznych jak również
zasady stosowania tych preparatów.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
cele kształcenia tej jednostki modułowej,
materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed
ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów, powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie,
sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi,
wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Zwalczanie chwastów, szkodników, oraz chorób roślin
ozdobnych, której treści teraz poznasz, stanowi jeden z elementów modułu 321[07].Z2.
 Technologia produkcji i uprawy roślin ozdobnych i jest oznaczona na schemacie na
stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[07].Z2
Technologia produkcji i uprawy roślin
ozdobnych
321[07].Z2.01
Uprawianie gleby
321[07].Z2.02
Stosowanie roślin ozdobnych
w kształtowaniu krajobrazu
321[07].Z2.03
Zwalczanie chwastów, szkodników
oraz chorób roślin ozdobnych
321[07].Z2.04
Wykonywanie dekoracji roślinnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- projektować metody uprawy dostosowane do rodzaju gleby i roślin,
- charakteryzować właściwości i zastosowanie nawozów organicznych i mineralnych,
- określać czynniki wpływające na właściwy dobór roślin w zmianowaniach,
- stosować zasady ochrony roślin wykorzystywanych w kształtowaniu krajobrazu,
- stosować zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne wykonywane na plantacjach roślin
ozdobnych,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania zabiegów uprawowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
 rozpoznać chwasty, szkodniki oraz choroby roślin stosowanych w kształtowaniu
krajobrazu,
 wskazać przyczyny występowania chwastów, szkodników i chorób roślin,
a w szczególności jednorodnego zapisu,
 dobrać metody zapobiegania szkodnikom i chorobom roślin,
 dobrać metody zwalczania chwastów, szkodników i chorób roślin,
 rozpoznać środki ochrony roślin oraz określić sposoby ich stosowania,
 scharakteryzować biologiczne metody walki z chorobami, szkodnikami i chwastami,
 dobrać techniki wykonywania zabiegów ochrony roślin,
 wskazać zagrożenia powodowane przez stosowanie chemicznych środków ochrony
roślin,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
stosowania chemicznych środków ochrony roślin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rodzaje chwastów, szkodników i chorób roślin
stosowanych w kształtowaniu krajobrazu
4.1.1. Materiał nauczania
Klasyfikacja chwastów
Chwastem może być każda roślina, której obecność jest niepożądana w uprawie.
Chwasty łatwo przystosowują się do nowych, niekorzystnych warunków, mają mniejsze
wymagania klimatyczne i pokarmowe niż rośliny uprawowe. Nasiona chwastów są bardzo
odporne i zachowują zdolność kiełkowania przez kilka lub kilkadziesiąt lat. Tylko około
5% nasion chwastów znajdujących się w warstwie ornej gleby kiełkuje w kolejnych
sezonach, reszta czeka na korzystne warunki, sprzyjające kiełkowaniu. Chwasty zagłuszają
i wypierają rośliny uprawowe, zabierając miejsce i światło roślinom wolno rosnącym.
Niektóre chwasty pasożytują na roślinach uprawowych, osłabiając, a nawet niszcząc rośliny
żywicielskie. Są żywicielami chorób i szkodników roślin uprawowych, utrzymują się
do końca wegetacji, a często dłużej.
Chwasty możemy podzielić na kilka grup.
Podział chwastów ze względu na siedlisko, w którym występują:
chwasty segetalne - chwasty występujące na polach uprawnych, ich okres wegetacji jest
zależny od okresu wegetacji rośliny uprawnej,
chwasty ruderalne występują na terenach nie uprawianych, takich jak rowy
przydrożne, miedze. Same jako takie, nie są szkodliwe, lecz mogą z tych "ruderalnych"
miejsc rozprzestrzeniać się na plantacje. Mogą pośredniczyć w rozprzestrzenianiu się
chorób i szkodników,
chwasty użytków zielonych - występują na łąkach i pastwiskach. Niektóre
w niewielkich ilościach są wskazane jako cenny dodatek do paszy. Te które
są w ograniczonych ilościach tolerowane, nazywamy chwastami względnymi użytków
zielonych, natomiast takie, które są niewskazane w każdej ilości, nazywamy chwastami
bezwzględnymi.
Podział chwastów co do długości cyklu życiowego:
chwasty krótkotrwałe,
chwasty wieloletnie czyli trwałe.
Chwasty krótkotrwałe rozmnażają się tylko z nasion i po ich wydaniu giną. Żyją od kilku
miesięcy do dwóch lat. Chwasty jare giną po pierwszych przymrozkach, chwasty ozime
zimują w postaci rozety liściowej, wiosną wydają nasiona i zamierają. Do tej grupy
możemy zaliczyć następujące gatunki chwastów:
Chwastnica jednostronna
Roślina dorastająca do 1 m wysokości. A
odygÄ™ ma
długą i prostą, liście równowąskie, szorstkie. Posiada 3
plewy i wszystkie są owłosione. Kwitnie od lipca do
paz
dziernika. Występuje na glebach wilgotnych,
żyznych, o podłożu gliniastym. Zachwaszcza kwietniki,
rabaty bylinowe, ogrody skalne.
Rys. 1. Chwastnica jednostronna
[4, s. 16]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Szarłat szorstki
Roślina dorastająca do 80 cm. A
odyga wzniesiona, lekko owłosiona, z czerwonym
odcieniem. Liście wydłużone, pofałdowane, osadzone na długich ogonkach. Kwitnie od
lipca do póz
nej jesieni. Gatunek bardzo pospolity. Spotkać go można
na różnych glebach  od piaszczystych do próchnicznych. Zachwaszcza kwietniki, rabaty
bylinowe, ogrody skalne.
Rys. 2. Szarłat szorstki [4, s. 30]
Żółtlica drobnokwiatowa
Dorasta do 20 - 60 cm wysokości. A
odyga rozgałęziona, pokryta włoskami. Liście
jajowate zaostrzone, ząbkowane osadzone na ogonkach. Kwiaty żółte, kwitnie od czerwca
do jesiennych przymrozków. Występuje na glebach gliniastych, próchnicznych, bogatych
w azot. Zachwaszcza kwietniki, rabaty bylinowe, ogrody skalne, szkółki roślin ozdobnych
i ogrody.
Rys.3. Żółtlica drobnokwiatowa [4, s. 160]
Gwiazdnica pospolita
Zwana jest mokrzycÄ…. A
odygi ma cienkie, wiotkie, rozesłane, długości 10 - 40 cm,
korzeniące się w węzłach u nasady liści. A
odygi posiadają jednoszeregowe owłosienie.
Liście jajowate, ostro zakończone. Kwiaty umieszczone są na szczycie pędów oraz
w kątach liści. Kwiaty białe; kwitnie prawie przez cały rok. Roślina bardzo pospolita.
Występuje na glebach wilgotnych, próchnicznych i żyznych. Zachwaszcza kwietniki, rabaty
bylinowe, ogrody skalne, szkółki roślin ozdobnych i ogrody.
Rys. 4. Gwiazdnica pospolita [4, s. 66]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Komosa biała
A
odyga jest silnie rozgałęziona, wysokości 10 - 100 cm. Cała roślina pokryta jest
małymi włoskami. Liście różnokształtne, kwitnie od czerwca do paz
dziernika. Występuje
na glebach żyznych, nawożonych obornikiem. Zachwaszcza kwietniki, rabaty bylinowe,
szkółki roślin ozdobnych i ogrody.
Rys. 5. Komosa biała [4, s. 32]
Rdest ptasi
Zwany jest popularnie świńską trawą. Ma płożącą łodygę, długość pędów
50 - 60cm. Liście jednorodne, drobne, owalne. Kwiaty wyrastają z kątów liści i są koloru
jasnozielonego. Kwitnie od końca maja do jesieni. Jest bardzo popularnym chwastem wśród
upraw ogrodniczych. Występuje na glebach lekkich oraz na ścieżkach i drogach
w miejscach deptanych, gdzie inne chwasty ginÄ….
Rys. 6. Rdest ptasi [4, s. 40]
Tobołki polne
A
odyga wysokości 50cm, wzniesiona, w górze rozgałęziona, lekko kanciasta. Liście
dolne kształtu odwrotnie jajowatego, osadzone na ogonkach, górne eliptyczne, siedzące.
Kwiaty koloru białego, pojawiają się w maju i kwitną do póz
nej jesieni. Chwast bardo
pospolity, występuje na glebach gliniastych, średnich i ciężkich, próchnicznych
i zasadowych. Zachwaszcza szkółki roślin ozdobnych, ogrody skalne, także występuje na
ugorach, miedzach i przydrożach.
Rys. 7. Tobołki polne [4, s. 74]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Chwasty wieloletnie, trwałe po wydaniu nasion nie giną, ale odradzają się przez wiele lat
z rozłogów podziemnych, cebulek, pączków na korzeniach. Rozmnażają się generatywnie
i wegetatywnie. Walka z nimi jest bardzo długa i uciążliwa.
Mlecz polny
Roślina dorastająca do 150 cm wysokości łodyga wzniesiona, sztywna, u dołu naga.
Liście lancetowate, wrębne, górne siedzące, dolne osadzone na krótkich ogonkach. Kwiaty
koloru żółtego. Kwitnie od czerwca do paz
dziernika. Rozmnaża się z nasion oraz
z pączków przybyszowych na korzeniach. Występuje na różnych glebach, najczęściej
wilgotnych i próchnicznych. Jest pospolitym chwastem spotykanym w wielu roślinach
ogrodniczych (np. na trawnikach, w szkółkach roślin ozdobnych, na rabatach bylinowych).
Rys. 8. Mlecz polny [4, s. 172]
Ostrożeń polny
Roślina dorastająca do wysokości 40 - 80 cm. A
odyga prosta, w górze rozgałęziona.
Liście lancetowate, faliste, od spodu barwy szarej. Kwiaty koloru fioletowego, kwitnie od
czerwca do jesieni. Rozmnaża się z nasion, jak również przez rozłogi korzeniowe. Chwast
ten występuje na różnych glebach, od lekkich, suchych, piaszczystych, do ciężkich, a nawet
i podmokłych. Zachwaszcza szkółki roślin ozdobnych, trawniki, ogrody, rabaty bylinowe,
kwietniki, ogrody skalne oraz przydroża i pastwiska.
Rys. 9. Ostrożeń polny [4, s. 154]
Perz właściwy
Trawa rozłogowa wysokości 40 - 100 cm. y
dz
bła gładkie, nagie, wzniesione. Liście
płaskie, z wierzchniej strony szorstkie. Kwitnie od czerwca do września. Głównie rozmnaża
się wegetatywnie za pomocą podziemnych rozłogów pochodzenia pędowego. Rozłogi silnie
się rozrastają tworząc w glebie poziomo ułożoną warstwę. Rozłogi odznaczają się dużą
żywotnością wydając nowe rośliny z drobnych fragmentów. Występuje na wszystkich
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
glebach, najbujniej rozwija się na żyznych, dobrze napowietrzonych i wilgotnych.
Zachwaszcza uprawy roślin ogrodniczych oraz szkółki roślin ozdobnych.
Rys. 10. Perz właściwy [3, s. 195]
Powój polny
A
odygi powoju owijają się wokół roślin, wskutek czego mogą powodować ich
wyleganie. Długość łodyg przekracza ponad metr. Liście owalne, strzałkowate, całobrzegie,
o barwie jasnozielonej. Kwiaty osadzone w kątach liści, mają kształt lejkowaty o barwie
jasnoróżowej. Kwitnie od czerwca do września. Rozmnaża się z nasion
oraz wegetatywnie, z pączków umieszczonych na korzeniach. Występuje na glebach
ciężkich, lekkich, suchych i ciepłych. Zachwaszcza szkółki roślin ozdobnych, ogrody
skalne i inne.
Rys. 11. Powój polny [4, s. 106]
Mniszek pospolity
Roślina wysokości 50 cm. Wytwarza gruby korzeń palowy, w górnej części gęsto
rozgałęziony. Liście skupione w przyziemną różyczkę, lancetowate, nagie lub lekko
owłosione. A
odyga kwiatostanowa bezlistna, pusta i naga. Kwiaty koloru żółtego, kwitnie 
maj, czerwiec. Występuje na rożnych glebach: żyznych, gliniastych, lekkich, z wyjątkiem
gleb kwaśnych. Zachwaszcza głównie trawniki, rabaty bylinowe, ogrody skalne, szkółki
roślin ozdobnych.
Rys. 12. Mniszek pospolity [4, s. 178]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Skrzyp polny
Wczesną wiosną wydaje pędy zarodnikowe brunatne lub czerwone,
na których szczycie znajduje się kłos z zarodnikami. Pod koniec wiosny, po ich
zaschnięciu, pojawiają się rozgałęzione pędy zielone. Są to pędy płone, na których
występują piętrowo charakterystyczne pędy boczne. Liście zredukowane są do łusek.
Skrzyp polny rozmnaża się poprzez zarodniki oraz wegetatywnie za pomocą bulwek
kłączowych, występujących na podziemnych kłączach. Jest pospolitym chwastem
na podmokłych i kwaśnych glebach. Jest wskaz
nikiem niskiego odczynu gleby.
Rys. 13. Skrzyp polny [4,s.194]
Ze względu na przynależność do klas botanicznych i budowę chwastów dzielimy je na:
chwasty dwuliścienne  do tej grupy należą: żółtlica brodnokwiatowa, gwiazdnica
pospolita komosa biała, tobołki polne, mlecz polny, ostrożeń polny, są bardziej
wrażliwe na działanie herbicydów i łatwiej jest je zwalczyć,
chwasty jednoliścienne  do tej grupy należą: trawy, owies głuchy, miotła zbożowa,
perz, chwasty prosowate; do zwalczania chwastów jednoliściennych stosuje się
specjalne herbicydy zwane graminicydami.
Szkodniki roślin ozdobnych
Organizmy zwierzęce, które żywią się roślinami użytkowymi wbrew woli człowieka
nazywamy szkodnikami. Rośliny są zasiedlane przez bardzo liczne gatunki organizmów
zwierzęcych. Identyfikacja uszkodzeń roślin spowodowanych przez szkodniki odbywa się
w następujący sposób:
- poprzez identyfikację żywych szkodników żerujących na roślinach,
- poprzez identyfikację rodzaju uszkodzeń występujących na roślinie.
Szkodniki żerujące na roślinach ozdobnych są najczęściej widoczne: mszyce, wciornastki,
mączliki, przędziorki. Często na roślinie występują objawy etiologiczne (ciecz miodowa
wydzielana przez mszyce, delikatna pajęczynka wydzielana przez przędziorki czy
zaschnięty śluz wydzielany przez ślimaki).
Rodzaj uszkodzeń powodowanych przez szkodniki zależy od typu aparatu gębowego.
Uszkodzenia powodowane przez aparat gębowy kłująco - ssący szkodników: powstają
wówczas na liściach mikroskopijne nakłucia widoczne bezpośrednio lub pod lupą. Wokół
tych nakłuć tworzą się małe, żółknące plamki, cały liść przybiera barwę jasnozieloną lub
żółtą. Uszkodzenia tego typu powodują: mszyce, przędziorki, mączliki, wciornastki.
Uszkodzenia powodowane przez aparat gębowy gryzący szkodników: występuje
wówczas szkieletowanie liści, w wyniku zeskrobywania miękiszu liści lub wygryzanie
małych okrągłych ranek z pozostawieniem dolnego nabłonka, minowanie  wyżeranie
miękiszu pod skórką liścia, żer zatokowy  obgryzanie brzegów liści.
Objawy żerowania szkodników przedstawia rys. 14.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 14. Objawy żerowania szkodników: a  zniekształcenia liści i wierzchołków,
b  zniekształcenia pędów, c  zniekształcenia liści, d  gołożery liści,
e  minowanie liści, f  drążenie pędu, g  plamy na liściach,
h  narośla na korzeniach, i  drutowce, j - pędrak [3, s. 216]
Szkody wyrzÄ…dzane przez szkodniki z
le wpływają na rozwój roślin i na ich wygląd.
Znajomość typowych uszkodzeń i miejsc ich występowania ma znaczenie praktyczne
w rozpoznawaniu szkodników. Prawidłowe rozpoznanie szkodników umożliwia wczesną
diagnozę oraz wybór najwłaściwszej metody ich zwalczania. Oto podstawowe grupy
szkodników.
Nicienie są maleńkimi przedstawicielami gromady obleńców, żyją w glebie. Większość
z nich spełnia nieocenioną rolę w powstawaniu zdrowej próchnicy, część jednak uszkadza
korzenie i części nadziemne roślin. Niektóre nicienie tworzą cysty z jajami i larwami,
mogące przetrwać w glebie długi okres czasu, a w sprzyjających warunkach larwy
opuszczają je i atakują korzenie roślin żywicielskich (także chwastów). Zaatakowana
roślina rośnie słabo lub karłowacieje. W ogrodach biologicznych, jako ochronę przed
niektórymi gatunkami nicieni, stosuje się uprawę aksamitek i nagietków.
Roztocza należą do pajęczaków. Liczne roztocza żyją w glebie i poprzez rozdrabnianie
materii organicznej przyczyniają się do jej żyzności. Szkodliwe dla roślin są roztocza, które
występują wśród przędziorkowatych i szpecieli. Największe znaczenie mają przędziorki:
chmielowiec, sosnowiec, owocowiec i rubinowiec.
Przędziorki  żerują na dolnej stronie liścia w okolicy nerwu liścia. Liść brązowieje
i zasycha. Widocznym znakiem ich występowania jest delikatna, jedwabista pajęczyna.
Występowaniu przędziorków sprzyja sucha i gorąca pogoda.
Przędziorek sosnowiec - występuje na prawie wszystkich gatunkach krzewów iglastych,
ale największe zagrożenie stwarza dla świerków karłowych - świerka białego
odm. stożkowej "Conica". Przędziorki rozpoczynają żerowanie na igłach, od dołu krzewu
przesuwając się ku górze, powodując żółknięcie igieł, ale z czasem igły brązowieją
i opadajÄ…, co Å‚atwo dostrzec w lipcu - sierpniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
b- objawy żerowania przędziorka
A - postać dorosła przędziorka
Rys. 15. a postać dorosła przędziorka, b - objawy żerowania przędziorka
sosnowca na gałązce cyprysika [5, s. 96]
Szpeciele - żerują na różnych częściach roślin, wywołując specyficzne dla gatunku
zniekształcenia: tworzenie się owłosienia, filcowate plamy, zwijanie się brzegów liści.
Rys. 16. Objawy żerowania szpecieli [5, s. 97]
Owady szkodliwe odżywiają się sokiem roślinnym lub częściami roślin. Przechodzą przez
rozmaite stadia rozwojowe, a szkody wyrządzane mogą być przez ich larwy, gąsienice,
czerwie i osobniki dorosłe. W zależności od aparatu gębowego, owady mogą wygryzać
otwory w blaszce liściowej, zeskrobywać z niej wybrane tkanki lub zjadać całkowicie liście
powodując gołożery (brudnica nieparka żeruje na drzewach liściastych). Szkodniki, które
żerują na liściach, to defoliatory. Największą wadą ssących szkodników jest ich zdolność
do przenoszenia chorób wirusowych.
Mszyce - występują na drzewach i krzewach roślin iglastych i liściastych. Różnego typu
galasy (wyrośla, z reguły barwy zielonej, przypominające szyszki lub w kształcie ananasa)
na pędach sygnalizują obecność mszyc z rodziny ochojnikowatych, np. ochojnika
świerkowego, świerkowo - modrzewiowego, ochojnika świerkowo - sosnowego.
W póz
niejszym okresie na roślinach można dostrzec żerujące samice mszyc, pokryte
białawym nalotem. Jeżeli zauważymy galasy, należy je usunąć i spalić, gdyż właśnie
w galasach przebywają larwy szkodnika. Zwalczanie chemiczne ochojników można
przeprowadzać w dwóch terminach. Od póz
nej jesieni do wczesnej wiosny niszczymy
zimujące larwy lub samice, zanim zdążą złożyć jaja.
A b
Rys. 17. Uszkodzenia wywołane przez mszyce, a - dojrzały galas ochojnika
uwalniający larwy, b - galas ochojnika świerkowego zielonego
[Działkowiec 7/1998]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Czerwce miseczniki, tarczniki i wełnowce - występują na naszych drzewach
i krzewach. Cechą charakterystyczną są gruczoły skórne
(tarczki), wydzielające wosk, jedwab i inne substancje, które
chronią czerwce przed wpływami środowiska. Szkodniki te
powodują zamieranie i zniekształcanie pędów,
a w szczególnych przypadkach mogą prowadzić nawet do
zamierania całej rośliny. Najlepszym terminem zwalczania
miseczników, tarczników i wełnowców jest okres wylęgania
Rys. 18. Misecznik [5, s.104]
się larw z jaj i okres wędrowania młodych larw po krzewach.
W przypadku tarczników i wełnowców zabiegi wykonujemy w czerwcu, a w przypadku
miseczników w lipcu.
Ślimaki  Większość gatunków wyrządzających w ogrodzie duże szkody należy
do ślimaków nagich. Niektóre są dość duże, inne bardzo małe.
NocÄ… po deszczu wyruszajÄ… na poszukiwanie pokarmu,
zjadając przede wszystkim młode rośliny i delikatne pędy.
Objawy żerowania mogą być różne: zeskrobywanie
powierzchni liści i łodyg, wygryzanie dziur, nacinanie liści.
Szczególnym znakiem pozwalającym na wykrycie sprawcy, są
ślady śluzu na roślinach. Do roślin zagrożonych należą: dalia,
aksamitka oraz większość siewek.
Zapobieganie: nie podlewamy roślin wieczorem, zagrożone
rośliny można otoczyć pierścieniem z suchych trocin, ostrego
Rys.19. Wstężyk ogrodowy
[5,s.8]
piasku, sieczki trzcinowej, plew jęczmiennych lub igieł
jodłowych. Przy masowym wystąpieniu ślimaków na roślinach,
można stosować środki chemiczne według programu ochrony.
Chrząszcze niektóre chrząszcze, a przede wszystkim ich larwy, mogą być bardzo
szkodliwe. Żyją w ziemi i odżywiają się korzeniami. Są to głównie pędraki i drutowce
(to typowe szkodniki trawników).
a b
Rys. 20. Larwy chrząszczy: a  drutowce, b  pędraki [5, s. 105]
Gryzonie Najgroz
niejszymi gryzoniami sÄ…: mysz polna, nornik. SÄ… to niewielkie ssaki.
W niektórych okolicach mogą stać się prawdziwą plagą, wyrządzając szczególne szkody
w uprawach roślin ozdobnych, powodując podgryzanie korzeni roślin kwiatowych. Mogą
przenosić zarazki chorób ludzi i zwierząt.
Choroby roślin ozdobnych
Choroby roślin są wynikiem naruszenia równowagi w procesach życiowych. Zmiany
chorobowe mogą być powodowane przez:
- czynniki infekcyjne (powodowane przez patogeny chorobotwórcze, bakterie, grzyby,
wirusy),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- czynniki nieinfekcyjne (powodowane przez nieodpowiednie dla warunki roślin
glebowe, klimatyczne oraz przez złą uprawę i nawożenie).
Przyczyny chorób infekcyjnych
Rozpoznanie chorób infekcyjnych roślin opiera się na podstawie objawów
chorobotwórczych stwierdzonych na danej roślinie. Na obecność patogenów rośliny reagują
zmianą zabarwienia, występowaniem różnego rodzaju plam, narośli, więdnięciem,
obumieraniem, wyciekiem gumy, nienormalnym wzrostem  zniekształceniem liści,
kwiatów, owoców czy całej rośliny.
Przyczyny chorób infekcyjnych:
- grzyby,
- wirusy,
- bakterie.
Objawy chorób grzybowych  nekrotyczne plamy na liściach, nekroza podstawy pędów
młodych roślin, zgnilizny. Często występują objawy etiologiczne, w postaci białego,
mączystego nalotu, skupień zarodników. Zwalczanie chorób grzybowych  zgodnie
z zaleceniami w programie ochrony roślin ozdobnych. Środki do zwalczania chorób
grzybowych  fungicydy.
Objawy chorób wirusowych  mozaiki, kędzierzawki, redukcja blaszki liściowej,
zniekształcenia liści, staśmienia pędów, nekrotyczne plamy na liściach, często
wielobarwne. Zwalczanie chorób wirusowych  stosowanie zdrowego materiału
rozmnożeniowego oraz selekcji negatywnej roślin.
Objawy chorób bakteryjnych  narośla na liściach i korzeniach roślin, zgnilizny,
nekrozy, śluzowate wycieki.
Choroby infekcyjne rozwijają się ogniskowo. W uprawie roślin objawy chorobowe
pojawiają się stopniowo, najpierw na pojedynczych roślinach, następnie zakażeniu ulegają
kolejne sąsiadujące rośliny. Zwalczanie chorób bakteryjnych należy prowadzić zgodnie
z zaleceniami uprawy roślin. Na rysunku 21 przedstawiono, na jakich częściach roślin
występują poszczególne objawy chorób.
Rys. 21. Objawy chorób na roślinie: a - więdnięcie wierzchołków pędów,
b  kędzierzawość liści, c - skarłowacenie liści, d  plamistość liści, e  więdnięcie liści,
f  zrakowacenie łodyg, g  liść zdrowy, h  zgorzel liści, i  plamistość owoców, j  gnicie
owoców, k - guzowatość, narośla na korzeniach, l  zamieranie korzeni [3, s. 224]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Przyczyny chorób nieinfekcyjnych
Choroby nieinfekcyjne powodowane sÄ… przez niesprzyjajÄ…ce warunki siedliska, np.
nadmiar wody, składników pokarmowych, wysoką lub niską temperature, zanieczyszczenia
powietrza, silne wiatry oraz wpływ działalności człowieka. Pierwiastki takie jak: azot,
wapń, fosfor, potas, magnez, żelazo, są podstawowymi substancjami pokarmowymi roślin.
Zarówno nadmiar jak i niedobór, mogą spowodować zahamowanie w pobieraniu
składników pokarmowych i mogą nastąpić różne zmiany w wyglądzie rośliny.
Niedobór azotu  zahamowanie wzrostu, żółtozielone zabarwienie roślin, zdrobnienie
roślin. Objawy te pojawiają się na starszych liściach, rośliny są szybko atakowane przez
mszyce. Objawy nadmiaru azotu  opóz
nienie kwitnienia, wybujałość roślin,
ciemno  zielona barwa liści.
Rys. 22. Objawy niedoboru azotu [5, s. 76]
Niedobór fosforu  przebarwienia liści na kolor fioletowy, czerwonawy lub żółtawy,
Niedobór fosforu w glebie objawia się słabym kwitnieniem i słabym rozwojem korzeni.
Rys. 23. Objawy niedoboru fosforu [5, s. 76]
Niedobór potasu - występuje przede wszystkim na starszych liściach: brzegi liści stają się
jasne, blaszka brunatnieje. Końce liści zasychają.
Rys 24. Objawy niedoboru potasu [5, s. 77]
Niedobór magnezu  przejawia się żółtym zabarwieniem blaszek liściowych, ukazują się
małe, brązowe zasychające plamy. Objawy niedoboru ujawniają się na starszych liściach
czy igłach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 25. Objawy niedoboru magnezu [5, s. 77]
Niedobór żelaza - występuje na glebach obfitujących w wapń, prowadzi do zaburzeń
pokarmowych, co uwidacznia siÄ™ w postaci chlorozy.
Rys. 26. Objawy niedoboru żelaza [5, s. 78]
Prawidłowe rozpoznanie chorób umożliwia wczesną diagnozę oraz wybór najwłaściwszej
metody ich zwalczania. Masowe pojawianie się szkodników i chorób związane jest
ze zmiennymi warunkami klimatyczno - glebowymi, od których zależy nasilenie
szkodników i patogenów roślin. Duży wpływ na masowe pojawienie się szkodników ma
przebieg pogody i układ warunków atmosferycznych. Może nie dojść do masowego
wystąpienia szkodników nawet przy sprzyjających warunkach klimatycznych, jeśli pojawią
się wrogowie naturalni danego szkodnika. Działalność wrogów naturalnych może
doprowadzić do ograniczenia liczebności szkodnika.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy chwasty ze względu na siedlisko?
2. Na czym polega szkodliwość chwastów?
3. Jakie znasz chwasty krótkotrwałe i wieloletnie?
4. Jakie znasz grupy szkodników występujące na roślinach ozdobnych?
5. Jakie są rodzaje uszkodzeń powodowane przez szkodniki?
6. Jakie są objawy uszkodzeń powodowane przez mszyce?
7. Jakie są objawy uszkodzeń powodowane przez przędziorki?
8. Jakie są objawy chorobowe roślin?
9. Jakie są przyczyny chorób nieinfekcyjnych?
10. Jakie warunki sprzyjają pojawianiu się chorób i szkodników na roślinach ozdobnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podczas wycieczki zbierz różne gatunki chwastów, a następnie dokonaj ich klasyfikacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zebrać 10  20 gatunków chwastów najczęściej występujących w uprawach roślin
ozdobnych,
2) rozpoznać zebrane gatunki chwastów,
3) określić gatunki pod względem długości wegetacji,
4) określić miejsce - plantację rośliny uprawnej na której chwast został zebrany,
5) określić nasilenie zachwaszczenia,
6) wskazać dominujące gatunki,
7) zapisać w notatniku rozpoznane gatunki chwastów,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zeszyty do zielników,
- okazy chwastów,
- kartki papieru, przybory do pisania,
- atlas chwastów,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj choroby i szkodniki na wskazanych roślinach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje na temat szkodników i chorób opisanych w literaturze
z rozdziału 6,
2) opisać w notatniku objawy uszkodzeń roślin,
3) rozpoznać szkodnika lub chorobę rośliny,
4) wykonać rysunek z objawami w notatniku,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rośliny z objawami uszkodzeń,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- lupa, mikroskop,
- atlasy chorób i szkodników roślin ozdobnych,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj objawy chorób fizjologicznych na zaprezentowanych roślinach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje na temat chorób fizjologicznych opisanych w literaturze
z rozdziału 6,
2) rozpoznać objawy chorób, za pomocą lupy lub mikroskopu,
3) opisać w notatniku objawy chorób fizjologicznych na wskazanych roślinach,
4) wykonać w notatniku rysunek z objawami chorób,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rośliny z objawami chorobowymi,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- lupa, mikroskop,
- atlasy chorób i szkodników roślin ozdobnych,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj objawy szkodników na zaprezentowanych roślinach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje na temat szkodników w literaturze z rozdziału 6,
2) rozpoznać objawy uszkodzeń przez szkodniki, za pomocą lupy lub mikroskopu,
3) narysować tabelę w notatniku według poniższego wzoru:
Rodzaj szkodnika Uszkodzenia Uszkodzenia Objawy uszkodzeń
aparatem gębowym aparatem gębowym
gryzÄ…cym
kłująco - ssącym
4) uzupełnić tabelę,
5) wykonać w notatniku rysunek z objawami żerowania szkodników,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rośliny z objawami szkodników,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- lupa, mikroskop,
- atlasy chorób i szkodników roślin ozdobnych,
- literatura z rozdziału 6
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować chwasty?
ðð ðð
2) scharakteryzować chwasty krótkotrwałe?
ðð ðð
3) scharakteryzować chwasty wieloletnie?
ðð ðð
4) scharakteryzować szkodniki o aparacie gÄ™bowym kÅ‚ujÄ…co - ssÄ…cym? ðð ðð
5) określić szkodliwość owadów?
ðð ðð
6) scharakteryzować choroby infekcyjne?
ðð ðð
7) rozpoznać objawy niedoboru żelaza i potasu?
ðð ðð
8) rozpoznać na roślinie objawy żerowania szkodników?
ðð ðð
9) rozpoznać na roślinie objawy chorobowe?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Metody zwalczania chwastów, szkodników i chorób
4.2.1. Materiał nauczania
Metody zwalczania chwastów
Chwasty przyczyniają się do dużych strat gospodarczych powodując konkurencję
z roślinami uprawnymi o światło, wodę i składniki pokarmowe. Za ich pośrednictwem
przenosi się i rozszerza wiele chorób i szkodników, podnoszą koszty produkcji (zwiększona
jest ilość zabiegów odchwaszczających). Zwalczanie chwastów jest bardziej skuteczne,
jeżeli stosuje się różne metody. Skuteczność jest tym wyższa, jeśli przeprowadza się
kompleksowo i prowadzi walkę z chwastami na całym terenie przez cały rok.
Kompleksowe zwalczanie chwastów obejmuje następujące metody:
profilaktykÄ™,
metody agrotechniczne,
metody mechaniczne,
metody chemiczne.
Profilaktyka  polega na zapobieganiu zachwaszczeniu. Chcąc uniknąć zachwaszczenia
należy przede wszystkim:
- stosować wykwalifikowany materiał nasienny,
- obornik powinien być przefermentowany, a kompost tak rozłożony, aby nie znajdowały
się w nim żywe nasiona chwastów,
- wszelkie przydroża, nieużytki powinno się wykaszać.
Metody agrotechniczne - polegają na stosowaniu odpowiednich płodozmianów
oraz zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych. Uprawa roślin o różnych wymaganiach
i różnym tempie wzrostu pozwala ograniczyć występowanie chwastów.
Metody mechaniczne - celem tych zabiegów jest bezpośrednie zniszczenie chwastów
lub stworzenie warunków do skiełkowania nasion chwastów, ich zniszczenie i stworzenie
warunków niekorzystnych do dalszego kiełkowania. Do metod tych zalicza się zabiegi
uprawowe poprzedzające siew lub sadzenie roślin oraz mechaniczne i ręczne zabiegi
pielęgnacyjne. Warunkiem skuteczności działania zabiegów mechanicznych jest właściwy
termin wykonywania zabiegów mechanicznych. Zabiegi pielęgnacyjne, takie jak: pielenie,
motyczenie, niszczą tylko siewki chwastów jednorocznych. Trudniej jest zwalczyć chwasty
wieloletnie, np. perz. Znanych jest kilka sposobów skutecznej walki z perzem. Spośród
dostępnych metod mechanicznych stosuje się:
- wyciąganie rozłogów z gleby kultywatorem lub broną,
- zaduszanie perzu w glebie poprzez głębokie zaoranie,
- zmęczenie i zniszczenie poprzez talerzowanie,
- ściółkowanie masą organiczną, np.: korą, słomą, igliwiem lub warstwą materiałów
nieorganicznych, np. grys marmurkowy, żwir.
Metoda chemiczna  polega na stosowaniu preparatów chemicznych, przeznaczonych
do zwalczania chwastów. Środki te nazywają się herbicydami. Efektywność chemicznego
zwalczania chwastów zależy od stadium rozwoju chwastów, od warunków glebowych
i klimatycznych, od terminu wykonania zabiegu, od właściwego sposobu doboru środka
chemicznego.
Metody zwalczania chorób i szkodników
Celem ochrony roślin jest opracowanie wielu metod i sposobów ograniczenia
zagrożenia upraw przez szkodniki i choroby. Można wydzielić dwie grupy metod ochrony
roślin przed szkodnikami i chorobami. Są to metody:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 zapobiegawcze - do których zaliczamy kwarantannę, metody agrotechniczne
i hodowlane,
bezpośredniego zwalczania - do nich zaliczamy metody mechaniczne, fizyczne,
chemiczne i biologiczne.
Kwarantanna roślin  jest to zespół przepisów prawnych i czynności mających na celu
uniemożliwienie przedostania się nowych chorób, szkodników lub chwastów z innych
krajów (kwarantanna zewnętrzna) oraz w granicach kraju (kwarantanna wewnętrzna).
Choroby lub szkodniki najczęściej są przenoszone wraz z materiałem roślinnym. Materiał
roślinny, wysyłany z kraju lub importowany, powinien posiadać atest.
Metoda agrotechniczna - obejmuje szereg zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych,
którym celem jest stworzenie roślinom odpowiednich warunków do rozwoju,
a jednocześnie zmniejszenie występowania chorób i szkodników. Do podstawowych
zabiegów należą: odpowiednie zmianowanie, dobre przygotowanie gleby, prawidłowe
nawożenie, czysty materiał nasienny, zdrowa rozsada, zdrowy materiał szkółkarski
oraz niszczenie chwastów.
Metoda mechaniczna - polega na ręcznym zbieraniu, ścinaniu części porażonych,
usuwaniu roślin z objawami porażenia, stosowaniu przynęt i pułapek do odławiania
szkodników i niszczeniu żywicieli pośrednich. Pułapki zawierają substancje zapachowe,
zwiÄ…zki chemiczne lub specjalne barwne tablice.
Metody fizyczne polegają na wykorzystaniu w ochronie roślin wysokich temperatur.
Wysokie temperatury stosuje się do odkażania materiału rozmnożeniowego, podłoża
poprzez parowanie gleby oraz stosowanie ciepłych kąpieli bulw i cebul do zniszczenia
czynników chorobotwórczych.
Metoda biologiczna - polega na celowym wykorzystaniu do zwalczania szkodników,
patogenów i chwastów, ich naturalnych wrogów  mikroorganizmów chorobotwórczych,
drapieżnych i pasożytniczych owadów oraz owadożernych ptaków. Biologiczne środki
ochrony roślin  to grupa środków, które jako substancję biologicznie czynną zawierają
mikroorganizm lub jego produkt i formy przetrwalnikowe albo organizmy żywe. Środki
te nazywa się często biopreparatami. Najczęściej stosowane są środki oparte na różnych
szczepach bakterii, lecz także takie, które posiadają wirusy, nicienie i grzyby.
W biologicznej ochronie upraw szklarniowych, wykorzystuje się drapieżnego roztocza
dobroczynka szklarniowego w zwalczaniu przędziorków oraz owada Encarsia formosa,
pasożyta larw mączlika szklarniowego i wiele innych. Ważną, pośrednią rolę w walce
biologicznej spełniają rośliny miododajne. Należą do nich drzewa i krzewy, przynęcają
owady pasożytnicze i drapieżne. Przykładami takich roślin są: czarny bez, wierzba iwa,
czeremcha, kruszyna. W metodzie biologicznej ważna jest również ochrona miejscowych
organizmów pożytecznych takich jak ptaki, biedronki, drapieżne pluskwiaki, złotooki, które
niszczą mszyce i przędziorki. Inną formą walki biologicznej jest hodowanie przez
człowieka, a następnie wprowadzenie naturalnych wrogów szkodników.
Metoda hodowlana  polega na uzyskaniu odmian odpornych na choroby i szkodniki.
Metody chemiczne - polegające na stosowaniu środków chemicznych bezpośrednio na
rośliny lub doglebowo. Do chemicznych środków ochrony roślin, czyli pestycydów zalicza
się: herbicydy, fungicydy, bakteriocydy, zoocydy, a wśród nich: insektydy, akarycydy,
moluskocydy, owicydy, nematocydy, adiuwandy, rodandycydy. Środków chemicznych nie
wolno nadużywać ze względu na ich fitotoksyczność, czyli niekorzystny wpływ na rośliny.
Integrowana ochrona roślin jest to łączne wykorzystywanie dostępnych sposobów
i metod zwalczania szkodników i patogenów. Opiera się na stosowaniu właściwych zasad
agrotechniki, odmian odpornych, wrogów naturalnych oraz biologicznego i chemicznego
zwalczania chorób i szkodników. Celem integrowanej ochrony roślin jest skuteczne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
bezpieczne i opłacalne obniżenie liczebności szkodników. Integrowana ochrona roślin łączy
wszystkie dostępne metody zwalczania szkodników i chorób. Pełne wykorzystanie zależy
od wiedzy i umiejętności użytkownika, zgromadzenia wielu informacji i właściwego ich
użycia. Integrowana ochrona roślin znalazła szerokie zastosowanie w uprawach
szklarniowych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagrożenia dla roślin stwarzają chwasty?
2. Na czym polega profilaktyka w zapobieganiu występowaniu chwastów?
3. W jaki sposób niszczymy rozłogi perzu?
4. Jakie znasz metody z zwalczania chorób i szkodników roślin?
5. Na czym polega metoda mechaniczna w walce ze chwastami?
6. C o to jest i na czym polega kwarantanna roślin?
7. Na czym polega metoda biologiczna w walce ze szkodnikami w uprawach
szklarniowych?
8. Na czym polega metoda integrowana ochrony roślin?
9. Na czym polega metoda chemiczna w walce ze szkodnikami chorobami i chwastami?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczącego metod zwalczania chwastów, dobierz
metody do zwalczania chwastów wieloletnich w uprawie roślin wrzosowatych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać metody do zwalczania chwastów w uprawie roślin wrzosowatych,
2) zapisać w notatniku wybrane metody,
3) uzasadnić wybór zastosowanej metody,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujący metody zwalczania chwastów,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczÄ…cego metod walki z chorobami
i szkodnikami, dobierz metody zapobiegawcze w uprawie roślin ozdobnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać metody zapobiegawcze do zwalczania chorób i szkodników w uprawie roślin
ozdobnych,
2) zapisać w notatniku wybrane metody,
3) uzasadnić wybór metody,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujÄ…cy metody walki z chorobami i szkodnikami,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczÄ…cego metod walki z chorobami
i szkodnikami, dobierz skuteczną metodę do zwalczania przędziorków w uprawie roślin
szklarniowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać metodę do zwalczania przędziorków w uprawach roślin szklarniowych,
2) zapisać w notatniku wybraną metodę w zwalczaniu przędziorków w uprawie roślin
szklarniowych,
3) uzasadnić wybór metody w walce z przędziorkiem w uprawach szklarniowych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujÄ…cy metody walki z chorobami i szkodnikami,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- materiały do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Określ liczebność mszyc występujących na przedstawionych roślinach ozdobnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść materiału z podręcznika dotyczącego występowania mszyc na
roślinach ozdobnych,
2) rozpoznać mszyce na roślinach ozdobnych,
3) określić fazę rozwoju roślin,
4) określić stadium rozwoju mszyc,
5) określić wizualnie stan żerowania mszyc,
6) opisz metodÄ™ zwalczenia szkodnika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
7) zapisać wnioski w notatniku,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rośliny ozdobne, na których znajdują się mszyce,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować metody walki z chwastami?
ðð ðð
2) wymienić metody zwalczania chorób i szkodników?
ðð ðð
3) scharakteryzować metodę mechaniczną zwalczania chorób
ðð ðð
i szkodników?
4) dobrać metody do zwalczania chwastów?
ðð ðð
5) wyjaśnić, na czym polega metoda integrowana ochrony roślin?
ðð ðð
6) scharakteryzować metodę biologiczną w zwalczaniu szkodników?
ðð ðð
7) dobrać metody do zwalczania szkodników na roślinach ozdobnych?
ðð ðð
8) scharakteryzować metody bezpośredniego zwalczania chorób
ðð ðð
i szkodników?
9) określić, co to jest kwarantanna roślin i jakie ma znaczenie w uprawie
ðð ðð
roślin ozdobnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Środki ochrony roślin
4.3.1. Materiał nauczania
Środek ochrony roślin to substancja lub mieszanina substancji przeznaczona
do zwalczania organizmów szkodliwych i niepożądanej roślinności. Aktywny składnik
środka ochrony roślin, zwalczający czynniki szkodliwe, nazywamy substancją biologicznie
czynną. Środki chemiczne stosowane w uprawach roślin nazywamy pestycydami.
Ze względu na zakres działania dzielą się na grupy:
- fungicydy  przeznaczone do zwalczania chorób,
- herbicydy  do zwalczania chwastów,
- zoocydy  do zwalczania szkodników.
Zoocydy dzielimy na kilka podgrup:
- akaracydy  do zwalczania roztoczy,
- nematocydy  do zwalczenia nicieni,
- rodentycydy  stosowane do zwalczania gryzoni,
- środki wspomagające (adiuwanty) i zmieniające napięcie powierzchniowe cieczy
użytkowej,
- insektycydy  środki owadobójcze,
- moluskocydy  środki do zwalczania ślimaków,
- awicydy  środki do odstraszenia ptaków.
Pestycydy dzielą się na cztery klasy toksyczności (w zależności od stopnia szkodliwości
dla człowieka). Stosowanie środków I i II klasy jest dozwolone tylko przez mężczyzn
po ukończeniu odpowiedniego szkolenia. Przynależność do danej klasy toksyczności jest
określona wartością LD50, czyli dawką śmiertelną wyrażoną w ilości miligramów substancji
toksycznej na kilogram ciała, która po jednorazowym podaniu powoduje śmierć
50% badanej populacji zwierząt. Toksyczność pestycydów wobec organizmów żywych jest
bardzo różna, zależna od samego organizmu, warunków środowiskowych oraz rodzaju,
formy i sposobu podawania pestycydu.
Fungicydy  sÄ… przeznaczone do ochrony przed chorobami grzybowymi i bakteryjnymi.
Są to preparaty w formie proszków lub do sporządzania zawiesin wodnych. Charakteryzują
się różnym okresem działania. Do tej grupy środków możemy zaliczyć: Dithane M-45,
Syllit 65WP, Sadoplon 75 WP, Ronilan 50 WP, Rowral WP 50, Sumilex 50 WP.
Herbicydy - środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania chwastów. Stosując
te preparaty należy bezwzględnie przestrzegać zalecanych dawek.
Herbicydy możemy podzielić na dwie grupy:
- według sposobu działania,
- według sposobu stosowania.
Według sposobu
działania
kontaktowe układowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Według sposobu
stosowania
nalistne doglebowe
nalistno - doglebowe
Rys. 27. Podział herbicydów [opracowanie własne autora]
Herbicydy kontaktowe - uszkadzają tkanki roślin w miejscach bezpośredniego
kontaktu, im roślina jest młodsza tym działanie preparatu skuteczniejsze (rys. 28).
Herbicydy układowe - pobierane są przez korzenie lub liście i transportowane po całej
roślinie, zakłócając przebieg procesów życiowych( rys. 29 i rys. 30).
Działanie herbicydów może być selektywne lub nieselektywne.
Herbicydy selektywne  niszczą tylko określone grupy chwastów, nie niszczą rośliny
uprawnej (rys. 30).
Herbicydy nieselektywne  niszczą chwasty jak również uszkadzają rośliny uprawne
(rys. 28 i rys. 29). Do herbicydów nalistnych o działaniu kontaktowym nieselektywnym
możemy zaliczyć: Reglone 200 SL, a do układowych nieselektywnych możemy zaliczyć:
Roundup, do układowych selektywnych zaliczamy: Aminopielik, Chwastox.
Do herbicydów glebowych o działaniu selektywnym możemy zaliczyć: Avalon 50 WP,
Alanex 48 EC, Linuron 50.
Rys. 28. Działanie herbicydu kontaktowego nieselektywnego [2, s. 30]
Rys. 29. Działanie herbicydu układowego nieselektywnego [2, s. 30]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys.30. Działanie herbicydu układowego selektywnego [2, s. 31]
Insektycydy - środki owadobójcze. Znajomość miejsca, okresu i sposobu żerowania
szkodnika, pozwala nam na wybór prawidłowego preparatu. W zależności od mechanizmu
działania w roślinie, dzieli się je na:
- układowe  wnikają do rośliny i wraz z sokami roślinnymi przemieszczają się po całej
roślinie,
- kontaktowe  pozostające na powierzchni liścia.
Na podstawie mechanizmu działania na szkodnika wyróżnia się:
- o działaniu kontaktowym,
- o działaniu żołądkowym.
Do preparatów o działaniu kontaktowym zaliczamy np.: Decis 2,5 EC, Telstar 100 EC,
Karate 025 EC.
Do preparatów o działaniu układowym i kontaktowym zaliczamy np.: Nogos 500 EC,
Zolone 350 EC, Pirimor 25 WG, Nomolt 150 SC.
Rodentycydy  środki do zwalczania gryzoni. Wyróżniamy różnego rodzaju świece
dymne, Rodentox AB.
Akarycydy  preparaty do zwalczania przędziorków. Do tej grupy należą np.
Apollo 500 SC, Mitac 200 EC, Roztoczol extra płynny 8, Nissuron 10 Wp.
Środki zwiększające zwilżalność i przyczepność  zadaniem tej grupy jest zmiana
napięcia powierzchniowego cieczy użytkowej i zwiększenie skuteczności zabiegu. Do tej
grupy zaliczamy np.: Cittowet, Sandovit koncentrat, Atpol, Olbras 88 EC.
Formy użytkowe środków ochrony roślin
Chemiczne środki ochrony roślin, oprócz substancji biologicznie czynnej, zawierają
ciekłe lub stałe substancje pomocnicze. Są to rozpuszczalniki, nośniki. Zadaniem ich jest
nadanie substancji biologicznie czynnej odpowiednich właściwości w celu zwiększenia
bezpieczeństwa, umożliwienia i ułatwienia zastosowania oraz zwiększenie efektu
toksycznego w stosunku do szkodników. Taką mieszaninę nazywa się formą użytkową.
Najczęściej stosowane formy użytkowe to:
formy użytkowe ciekłe - między innymi: koncentraty, emulsje, aerozole, zawiesiny,
oleje i roztwory. Symbolem (EC) oznaczamy koncentrat do sporzÄ…dzania emulsji
wodnej. Symbolem (SC) oznaczamy koncentrat w postaci stężonej zawiesiny,
a symbolem (SL) oznaczamy koncentrat rozpuszczalny w wodzie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 formy użytkowe stałe  głównie proszki, granulaty. Proszek do sporządzania zawiesiny
wodnej jest oznaczony symbolem (WP), a proszek do stosowania w stanie suchym
symbolem (SD). Granulat do sporzÄ…dzania zawiesiny wodnej oznaczony jest symbolem
(WG).
Technika stosowania środków ochrony roślin
W zależności od zwalczanego szkodnika czy choroby dobiera się sposób stosowania
środków ochrony roślin. Mogą to być następujące sposoby:
- opryskiwanie,
- gazowanie,
- zaprawianie nasion,
- stosowanie zatrutych przynęt,
- stosowane pułapek feromonowych lub barwnych.
Opryskiwanie - polega na pokryciu rośliny delikatną warstwa trucizny. Zabieg ten
należy wykonywać na suche rośliny i w dni pochmurne, bezwietrzne. Najlepsza pora
do wykonywania oprysku jest przed oblotem pszczół (wczesny ranek lub po zmierzchu).
Gazowanie  wykonuje siÄ™ w pomieszczeniach szczelnych, jak w szklarniach, tunelach.
Do pomieszczenia wprowadza się gaz w pojemnikach lub w formie płynnej, który pod
wpływem wody wydziela trujący gaz.
Zaprawianie - polega na nanoszeniu środków na nasiona, cebule lub bulwy przed ich
siewem lub sadzeniem. Zabieg ten przeprowadza się w zaprawiarkach w różnych formach:
na sucho lub na mokro. OdmianÄ… zaprawiania jest mieszanie zmoczonych nasion z zaprawÄ…
pylistą, w wyniku czego uzyskuje się pokrycie nasion warstewką środka. Sposób ten
nazywa siÄ™ inkrustacjÄ… nasion.
Z innych sposobów stosowania środków ochrony roślin to: pułapki feromonowe
wypełnione środkiem ochrony roślin, przynęty w postaci tablic barwnych. Sposób
stosowania środka powinien być poprzedzony dokładnym zapoznaniem się z chronioną
rośliną, zwalczanym szkodnikiem lub chorobą oraz zalecanymi sposobami walki.
Skuteczność wykonania zabiegów ochrony roślin uwarunkowana jest: doborem
odpowiedniego środka chemicznego, wyznaczeniem terminu oraz od sposobu wykonania.
Prawidłowe sporządzenie cieczy użytkowej zależy od formy użytkowej preparatu.
Preparaty w formie proszku do sporządzania zawiesin należy najpierw wymieszać
z niewielką ilością wody na gęstą papkę. Dolewa się stopniowo odmierzoną ilość wody
potrzebną do uzyskania zalecanego stężenia, ciągle mieszając. Preparaty płynne
do sporządzenia emulsji należy rozcieńczyć w małej ilości wody, dokładnie wymieszać,
a następnie wlać do odmierzonej ilości wody. Ciecz użytkową składającą się z dwóch
lub trzech preparatów, sporządza się rozcieńczając każdy preparat osobno. Przyrządzoną
ciecz należy wlać do zbiornika opryskiwacza przez gęste sito. Każdy środek chemiczny
zawiera etykietę czyli instrukcję stosowania środka ochrony roślin. Z etykiety można
dowiedzieć się jak należy postępować z danym preparatem, w jakich dawkach stosować
i kiedy, jakich środków ostrożności należy przestrzegać. Na etykiecie znajdują się
piktogramy. Celem ich jest zwrócenie uwagi na bezpieczne stosowanie preparatów.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest substancja biologicznie czynna?
2. Jak klasyfikujemy pestycydy?
3. Co to jest LD50 ?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4. Na jakie grupy dzielimy herbicydy?
5. Jaki jest cel stosowania środków zwiększających zwilżalność i przyczepność preparatu?
6. Kiedy i jakie zastosowanie znajdujÄ… herbicydy kontaktowe?
7. Jakie znasz formy użytkowe środków ochrony roślin?
8. Jakie znasz sposoby stosowania środków ochrony roślin?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj środki ochrony stosowane w szkółkarstwie roślin ozdobnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść etykiet na opakowaniach,
2) zapisać w notatniku zawartość etykiet,
3) uzupełnić tabelę:
Nazwa Substancja Klasa Forma Zastosowanie
preparatu biologicznie toksyczności użytkowa
czynna
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opakowania najważniejszych krajowych i zagranicznych preparatów chemicznych,
- karta pracy,
- przybory do pisania,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Wykonaj zaprawianie bulw mieczyka przeciw fuzariozie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać doniczki do wielkości bulw mieczyka,
2) napełnić doniczki ziemią,
3) przeczytać i zwrócić uwagę dotyczącą zalecanej dawki zamieszczoną na etykiecie
preparatu,
4) założyć rękawice do zaprawiania,
5) zaprawić bulwy mieczyka stosując (Topsin) w szczelnie zamkniętych słojach,
6) wysadzić do doniczek zaprawione bulwy,
7) ustawić doniczki z zaprawionymi bulwami mieczyka w wyznaczonym miejscu,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposażenie stanowiska pracy:
- doniczki różnej średnicy,
- podłoże,
- preparat chemiczny Topsin,
- słoje Wecka,
- gumowe rękawice,
Ćwiczenie 3
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczącego zwalczania chwastów w uprawie
drzew i krzewów iglastych, oceń skuteczność działania herbicydów na chwasty
dwuliścienne w uprawie krzewów iglastych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) na podstawie filmu dydaktycznego, wypisać w notatniku herbicydy stosowane
w uprawie krzewów ozdobnych,
2) określić działanie herbicydów selektywnych i nieselektywnych,
3) określić wpływ stosowania herbicydów na chwasty dwuliścienne,
4) określić skuteczność stosowanych herbicydów w uprawie roślin krzewów ozdobnych,
5) zapisać w notatniku działanie poszczególnych herbicydów na chwasty,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujący zwalczanie chwastów w uprawie drzew i krzewów
iglastych,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 4
Opracuj plan chemicznego zwalczania przędziorków na krzewach iglastych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zalecenia programu ochrony krzewów iglastych dotyczące zwalczania
przędziorków,
2) określić fazy występowania szkodnika na roślinach iglastych,
3) na podstawie programu ochrony roślin iglastych, dobrać środki chemiczne do
zwalczania przędziorków,
4) napisać w notatniku plan zwalczania przędziorków na krzewach iglastych,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
aktualny program ochrony roślin iglastych przed szkodnikami,
notatnik,
przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować grupy pestycydów?
ðð ðð
2) sklasyfikować herbicydy i podać ich przykłady?
ðð ðð
3) wyjaśnić celowość stosowania środków zwilżających?
ðð ðð
4) scharakteryzować ciekłe formy użytkowe środków ochrony roślin?
ðð ðð
5) dobrać środek ochrony w zwalczaniu przędziorków?
ðð ðð
6) opracować program ochrony roślin przed chorobami dla roślin
ðð ðð
ozdobnych?
7) wyjaśnić celowość stosowania etykiet na preparatach?
ðð ðð
8) podać środki ochrony do zwalczania szkodników w zależności od
ðð ðð
mechanizmu działania w roślinie?
9) zaprawić bulwy mieczyka?
ðð ðð
10) określić, w jaki sposób sporządzamy ciecz użytkową w formie
ðð ðð
proszku?
11) określić sposób sporządzania cieczy użytkowej składającej się z kilku
ðð ðð
preparatów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.4. Przepisy bezpieczeństwa i higiena pracy
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady stosowania pestycydów
Środki ochrony roślin to silne trucizny, stanowią poważne zagrożenia dla osób
wykonujących zabieg, a także dla ludzi i zwierząt spożywających rośliny lub produkty
roślinne. Należy przestrzegać bezpieczeństwa w czasie przechowywania i stosowania
środków ochrony roślin. Największe zagrożenie dla użytkowników stanowią środki wysoce
toksyczne, zwłaszcza podczas ich odmierzania i przelewania w stanie stężonym. Przed
narażeniem na szkodliwe oddziaływanie środków chemicznych zabezpiecza ludzi specjalny
sprzęt ochronny. Typ odzieży i sprzętu ochronnego zależy od wykonywanej pracy i rodzaju
stosowanego środka chemicznego. Stosowanie silnie toksycznych środków wymaga
pełnego zabezpieczenia ze stosowaniem maski ochronnej (respiratora) włącznie, zwłaszcza
podczas przygotowywania cieczy użytkowej i utylizacji resztek preparatów, a czasem
również w trakcie wykonywania zabiegów. Należy przeczytać etykietę - zamieszczoną
na opakowaniu i przestrzegać zawartych w niej wskazówek dotyczących odzieży ochronnej
i sprzętu ochrony osobistej. Najprostsze zabezpieczenie powinno obejmować bluzę
z długimi rękawami, długie spodnie lub kombinezon, rękawice oraz właściwe obuwie
i kapelusz.
Ubranie ochronne powinno być czyste i wykonane ze ścisłej tkaniny
lub nieprzemakalnego materiału. Zwykle są to kombinezony lub nieprzemakalne fartuchy,
szczególnie jest to ważne podczas przelewania lub mieszania koncentratów i stosowania
środków silnie toksycznych. Nieprzemakalne fartuchy i ubrania powinny być wykonane
z materiałów gumowanych lub syntetycznych, odpornych na rozpuszczalniki stosowane
w formach użytkowych środków ochrony roślin, a fartuch powinien zakrywać ciało
od ramion aż do butów.
Rękawice ochronne powinno się stosować podczas pracy ze środkami ochrony roślin.
Rękawice (bez ściągacza) muszą zakrywać przegub ręki. Do prac ze środkami ochrony
roślin stosuje się wyłącznie rękawice przeznaczone do tego celu, zaopatrzone w odpowiedni
atest. W trakcie większości prac ze środkami ochrony roślin rękawy bluzy powinny być
wyłożone na rękawice, aby nie dopuścić do ściekania cieczy z rękawa do rękawic. Podczas
prac wykonywanych z rękami uniesionymi do góry, rękawice powinny być nałożone
na rękawy, aby płyn nie mógł ściekać do rękawa. Przed zdjęciem rękawice należy obmyć
z chemikaliów wodą i mydłem, unikając w ten sposób ewentualnego skażenia rąk.
Rękawice muszą być dopasowane do wielkości dłoni tak, aby można było swobodnie,
wielokrotnie je zdejmować i nakładać bez konieczności przewracania na stronę
wewnętrzną.
Nakrycie głowy podczas zabiegów ochrony roślin należy zawsze nosić nakrycie
głowy. Może to być kaptur kombinezonu lub kapelusz. Kapelusz z szerokim rondem
zabezpieczającym twarz zaleca się zwłaszcza podczas prac w uprawach roślin, których
wysokość przekracza wzrost wykonującego zabieg. Kapelusze powinny być bądz

do jednorazowego użytku, bądz
też łatwe do mycia wodą z mydłem.
Obuwie - powinno być wykonane z gumy bez podszewki. Butów ze skóry, drelichu czy
innej wsiąkliwej tkaniny nie wolno używać podczas prac ze środkami ochrony roślin,
ze względu na możliwość przesiąkania preparatu. Nogawki spodni muszą być zawsze
wyłożone na buty, aby zabezpieczyć się przed spływaniem cieczy z nogawek do wnętrza
butów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Osłona twarzy jeśli istnieje jakakolwiek możliwość przedostania się preparatu
na twarz, względnie do oczu, należy używać zawsze dobrze dopasowanych gogli lub
przezroczystej osłony na twarz. Jest to ważne, zwłaszcza w przypadku przelewania,
odmierzania i odważania koncentratów lub w trakcie prac z pyłami i rozpylonymi cieczami
środków ochrony roślin. Gogle i inne zabezpieczenia twarzy należy zawsze utrzymywać
w czystości, myjąc je wodą z mydłem i dezaktywując poprzez moczenie przez dwie minuty
w roztworze podchlorynu sodu, po czym ponownie dokładnie płucząc czystą wodą i susząc
na powietrzu.
Maski ochronne układ oddechowy stanowi najszybszą drogę przedostawania się wielu
toksycznych związków chemicznych do krwioobiegu. Urządzenia zabezpieczające układ
oddechowy różnią się przeznaczeniem i możliwościami ochronnymi. Maskę należy
odpowiednio dobrać do wykonywanych prac i stosować ją zgodnie z instrukcją producenta.
Rys. 28. Prawidłowy ubiór podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin
[2, s. 83]
Zastosowanie pestycydów wiąże się z ich wnikaniem do części rośliny. Są to związki
biologicznie aktywne w stosunku do roślin, zwierząt i mikroorganizmów, ich stosowanie
nie jest wolne od wad i zagrożeń. Po zastosowaniu preparatu chemicznego ulega
on oddziaływaniu procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych określających jego
działanie, trwałość i przemieszczanie się. Procesy te wpływają korzystnie jak i ujemnie
na ich skuteczność, jak też na środowisko. Dlatego też stosując środki chemiczne, należy
przestrzegać karencji i prewencji.
Okresem karencji nazywamy minimalny czas, podawany w dniach, jaki musi być
zachowany od oprysku do zbioru roślin. W tym czasie, substancja chemiczna rozkłada się
na związki nietoksyczne dla ludzi i zwierząt, a zawartość pozostałości powinna zmniejszyć
się do zera lub do ilości praktycznie nieszkodliwych dla zdrowia.
Prewencja to ustalona liczba godzin lub dni, w ciągu których pszczoły, zwierzęta
domowe i ludzie nie powinni stykać się z roślinami, na których wykonano zabieg ochronny.
Wszelkie czynności związane z przygotowaniem cieczy roboczej czy wykonywaniem
oprysku, muszą być wykonywane w odzieży ochronnej (okulary, maski, kombinezony,
rękawice gumowe i buty gumowe). Użyte do cieczy zbiorniki, beczkowozy i inne, nie mogą
być używane do innych celów. Ważną czynnością przed wykonaniem zabiegu jest
przeczytanie etykiety na opakowaniu pestycydu i bezwzględne zastosowanie się do jej
zaleceń. Do pracy nie należy przystępować na czczo, a w jej trakcie nie wolno jeść, pić ani
palić. Jeżeli praca trwa dłużej, to należy co 2 - 3 godziny myć ręce. Po zakończeniu pracy
i zdjęciu odzieży ochronnej konieczne jest umycie rąk i twarzy bieżącą wodą z mydłem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
kilkakrotne przepłukanie ust, a w miejscach gdzie są ku temu warunki, umycie całego ciała.
W miejscu wykonywania zabiegów ochrony zawsze powinny przebywać dwie osoby.
Osoba wykonująca zabiegi jest odpowiedzialna nie tylko za siebie, ale także za inne osoby,
zarówno pozostające w sąsiedztwie wykonywanego zabiegu, jak i za te, które będą
spożywać produkty. Bezpieczeństwo stosowania zabiegów to także dbałość o otaczające
nas środowisko. Dlatego też zabiegi chemicznymi środkami ochrony roślin należy
wykonywać tylko w uzasadnionych przypadkach, wybierając, o ile to możliwe, środki
o niższej toksyczności i działaniu selektywnym. Bezwzględnie należy pilnować, aby
preparat czy ciecz użytkowa nie przedostały się do ujęć wody pitnej oraz wód gruntowych
i powierzchniowych. Wszystkie czynności związane z przygotowaniem cieczy użytkowej,
jak i póz
niej, przy użyciu opryskiwacza, należy wykonywać w specjalnie do tego celu
przygotowanych miejscach nie stwarzających zagrożenia dla wód. Zabiegi ochrony roślin
należy przeprowadzać w dni bezwietrzne (dopuszczalny wiatr do 4m/s). Najlepiej
wykonywać je wieczorem lub rano. Istotnym czynnikiem wpływającym na działanie środka
jest temperatura. Konieczny jest dobór środka do panujących warunków termicznych
lub zastosowanie pestycydu o właściwej porze, gdy temperatura powietrza będzie
optymalna. Najlepiej wykonywać zabieg, jadąc pod wiatr. W razie zapchania się dyszy
należy przerwać oprysk, dyszę odkręcić i dokładnie oczyścić odpowiednimi narzędziami.
Dysz nie należy przedmuchiwać ustami. Po zakończeniu zabiegu należy każdorazowo
przemyć opryskiwacz czystą wodą.
Zagrożenia jakie niosą środki ochrony roślin
Chemiczne środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych
związków. Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin może spowodować skażenie
wody, gleby i powietrza. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż
wzrastające ich zużycie w gospodarstwach sprawia, że są one największym zagrożeniem
dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt. Środki ochrony roślin mają
szkodliwy wpływ na wszystkie ważne części organizmu człowieka. Na zagrożenie
powodowane przez pestycydy wpływają następujące czynniki:
- rodzaj stosowanego środka i klasa jego toksyczności  najbardziej szkodliwymi
pestycydami są środki I i II klasy toksyczności,
- formy użytkowe preparatu,
- stężenie substancji aktywnej  im bardziej skoncentrowany preparat, tym większe
zagrożenie dla zdrowia człowieka,
- rodzaj uprawy  stosowanie pestycydu przy uprawach wysokich wiąże się z większym
zagrożeniem niż w przypadku upraw niskich,
- czynniki atmosferyczne  głównie temperatura i wilgotność powietrza.
Działanie pestycydów na organizm człowieka można podzielić na trzy kategorie:
- zatrucia ostre  wywołane jednorazowym wchłonięciem dużej dawki środka ochrony
roślin,
- zatrucia przewlekłe  powstające na skutek odkładania się w organizmie i kumulacji
małych dawek pestycydów przez dłuższy okres czasu,
- skutki odległe  mogące się ujawnić po kilku czy kilkunastu latach i z tego względu
często niezwykle trudne do identyfikacji i powiązania objawów z przyczynami, mogą
również być obserwowane dopiero u następnych pokoleń.
Typowe objawy zatrucia małymi dawkami pestycydów to: złe samopoczucie, bóle
i zawroty głowy, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki, niepokój, pobudzenie.
Najczęściej zatrucia pestycydami są skutkiem nieprzestrzegania zasad bhp przy
ich stosowaniu, niewłaściwego sposobu przechowywania oraz łatwego dostępu przez osoby
nieupoważnione. Skutecznym sposobem ograniczenia kontaktu z pestycydami jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej w postaci ubrania ochronnego,
rękawic, obuwia, gogli lub sprzętu ochrony układu oddechowego.
Aby zmniejszyć ryzyko skażenia środowiska, należy ograniczyć do minimum
stosowanie środków ochrony roślin. Ponadto stosować pestycydy w wyznaczonych
terminach i starać się łączyć je z innymi metodami ochrony roślin.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są objawy chorobowe zatruć pestycydami u ludzi?
2. Jakie elementy odzieży ochronnej stosujemy podczas wykonania zabiegu chemicznego?
3. Co nazywamy karencjÄ…, a co prewencjÄ…?
4. Jakich zasad bezpieczeństwa i higieny należy przestrzegać po zakończonej pracy ze
środkami chemicznymi?
5. Jakie warunki należy spełnić przy wykonywaniu zabiegów środkami chemicznymi?
6. Jakie czynniki wpływają na zagrożenie środowiska?
7. Jak należy postępować w przypadku zapchania się dysz opryskiwacza podczas
wykonywania zabiegu?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie filmu dydaktycznego, wskaż zagrożenia dla człowieka, jakie występują
przy stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypisać zagrożenia w notatniku (na podstawie filmu), na jakie człowiek może być
narażony podczas stosowania środków chemicznych w uprawach roślinnych,
2) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- telewizor, magnetowid,
- film dydaktyczny dotyczący stosowania środków chemicznych w uprawach roślinnych,
- notatnik,
- przybory dopisania.
Ćwiczenie 2
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego, określ sposoby przechowywania środków ochrony
roślin z zastosowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać w notatniku zasady stosowania pestycydów oraz przepisy bhp, których należy
przestrzegać,
2) określić sposoby przechowywania środków chemicznych w formie płynnej i stałej,
3) zapisać wnioski w notatniku,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wyposażenie stanowiska pracy:
- telewizor, magnetowid,
- film dydaktyczny dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy przy przechowywaniu
środków chemicznych,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Na podstawie filmu dydaktycznego określ w jaki sposób sporządzamy ciecz roboczą
różnych form środków ochrony roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać w notatniku zasady sporządzania cieczy roboczej różnych form preparatów,
2) zapisać w notatniku przepisy bhp, których należy przestrzegać podczas sporządzania
cieczy roboczej,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- telewizor, magnetowid,
- film dydaktyczny dotyczący sporządzania cieczy roboczej środków chemicznych,
- notatnik,
- przybory do pisania.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić, jaką rolę pełni strój ochronny podczas stosowania środków
ðð ðð
chemicznych?
2) scharakteryzować warunki, jakie należy stworzyć przy
ðð ðð
przechowywaniu środków chemicznych?
3) określić objawy zatrucia pestycydami?
ðð ðð
4) określić czynniki wpływające na stopień zagrożenia środowiska
ðð ðð
pestycydami?
5) określić zasady stosowania pestycydów?
ðð ðð
6) wyjaśnić pojęcia: prewencja, karencja?
ðð ðð
7) określić czynniki, które mają wpływ na prawidłowy przebieg zabiegu
ðð ðð
chemicznego?
8) określić zasady bezpieczeństwa i higieny, których należy przestrzegać
ðð ðð
po zakończonej pracy ze środkami chemicznymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Przeczytaj zestaw zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego
wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania
podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna;
zaznacz jÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz
za poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od 15 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do zwalczania chwastów stosujemy
a) zoocydy.
b) herbicydy.
c) fungicydy.
d) insektycydy.
2. Gołożery liści powodują
a) skorki.
b) czerwce.
c) pluskwiaki.
d) gÄ…sienice motyli
3. Przebarwienia na liściach spowodowane są żerowaniem
a) mszyc.
b) pędraków.
c) przędziorków.
d) wciornastków.
4. Rysunek przedstawia żerowanie
a) szpecieli.
b) miseczników.
c) przędziorków.
d) wciornastków.
5. Głównym z
ródłem chorób bakteryjnych roślin są
a) chwasty.
b) nasiona.
c) warunki klimatyczne.
d) materiały rozmnożeniowe.
6. Mszyce żerują na
a) słupku kwiatowym.
b) liściach.
c) owocach.
d) korzeniach.
7. Obuwie i rękawice używane podczas pracy ze środkami ochrony roślin powinny być
wykonane z
a) gumy.
b) drelichu.
c) płótna lnianego.
d) podgumowanego płótna.
8. Środki ochrony roślin nazywane są
a) zoocydami.
b) pestycydami.
c) insektycydami.
d) moluskocydami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
9. Inkrustacja nasion jest to
a) odmiana metody biologicznej.
b) pokrycie roślin delikatną warstwą trucizny.
c) uszkodzenie nasion celem szybszego kiełkowania.
d) mieszanina zmoczonych nasion z zaprawą pylistą, w której jest środek chemiczny.
10. Pędy płone występują u
a) skrzypu polnego.
b) perzu właściwego.
c) mniszka pospolitego.
d) żółtlicy drobnokwiatowej.
11. Chemiczne środki ochrony roślin w swoim składzie zawierają
a) Pestycydy.
b) formę użytkowania.
c) substancje pomostowe.
d) substancje biologicznie czynne.
12. Środki, które zmieniają napięcie powierzchniowe cieczy użytkowej i zwiększają
skuteczność zabiegu, to
a) awicydy.
b) akaracydy.
c) adiuwanty.
d) insektycydy.
13 Rysunek przedstawia żerowanie
a) much.
b) mszyc.
c) ochojników.
d) przędziorków.
14. Chwast krótkotrwały, który występujący na glebach żyznych, zasobnych w azot, to
a) skrzyp polny.
b) szarłat polny.
c) gwiazdnica pospolita.
d) żółtlica drobnokwiatowa.
15. Do zwalczania chwastów jednoliściennych stosujemy preparaty zwane
a) gramowymi.
b) granulowanymi.
c) graminicydami.
d) gram  dodatnimi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
16. Rysunek przedstawia objawy niedoboru
a) azotu.
b) żelaza.
c) potasu.
d) magnezu.
17. Do organizmów pożytecznych zwalczających mszyce i przędziorki należą
a) mrówki.
b) złotonoski.
c) biedronki.
d) drapieżne przędziorki.
18. Herbicydy selektywne
a) niszczą wszelką roślinność.
b) niszczą tylko określone grupy chwastów.
c) to środki, które wgłębnie działają na roślinę.
d) uszkadzają tkanki roślin w miejscach bezpośredniego kontaktu.
19. Do herbicydów układowych nieselektywnych zaliczamy
a) Roundup.
b) Chwastox.
c) Reglone 200 SL.
d) Zolone 350 EC.
20. Koncentraty do sporzÄ…dzania emulsji wodnej oznaczamy symbolem
a) AC.
b) EC.
c) SC.
d) SL.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Zwalczanie chwastów, szkodników oraz chorób roślin ozdobnych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Masternak H., Wiech K.: Jaki to szkodnik jaka choroba. Polski Związek Działkowców,
Warszawa 1988
2. Pruszyński S., Pogórska B.: Poradnik Ochrony Roślin. Instytut Ochrony Roślin,
Poznań 1994
3. Skąpski H., Dąbrowski Z.: Ogólna uprawa roślin ogrodniczych. PWRiL, Warszawa
1981
4. Steller G.: Choroby i szkodniki roślin ozdobnych w ogrodzie. Mulico, Warszawa 1993
5. Czasopisma:  Kwietnik ,  Działkowiec ,  Ogrody ,  szkółkarstwo ozdobne .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44