MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Wdowska
Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu
321[07].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Kapusta
mgr inż. Krystyna Kwestarz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Wdowska
Konsultacja:
mgr inż. Lidia Staniszewska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[07].Z2.02,
"Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu", zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik architektury krajobrazu.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.1.3. Ćwiczenia 22
4.1.4. Sprawdzian postępów 24
4.2. Warunki siedliskowe 25
4.2.1. Materiał nauczania 25
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.2.3. Ćwiczenia 28
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Zabiegi uprawowe 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
4.4. Pielęgnacja i ochrona roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu 36
4.4.1. Materiał nauczania 36
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.4.3. Ćwiczenia 42
4.4.4. Sprawdzian postępów 43
4.5. Kompozycje roślinne 44
4.5.1. Materiał nauczania 44
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.5.3. Ćwiczenia 46
4.5.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie
stosowania roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu. W materiale nauczania zostały
opisane zagadnienia dotyczące roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu, warunki
siedliskowe, stosowanie zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych oraz prawidłowy dobór
roślin do określonych kompozycji roślinnych Materiał nauczania umieszczony w poradniku
zawiera najważniejsze, ujęte w dużym skrócie treści, dotyczące omawianych zagadnień.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
cele kształcenia tej jednostki modułowej,
materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami
zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania. Po ćwiczeniach
zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów, powinieneś
odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie,
sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi,
wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu, której
treści teraz poznasz, zawarta jest w module 321[07].Z2  Technologia produkcji i uprawy
roślin ozdobnych i jest oznaczona na schemacie na str. 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[07].Z2
Technologia produkcji i uprawy
roślin ozdobnych
321[07].Z2.01
Uprawianie gleby
321[07].Z2.02
Stosowanie roślin ozdobnych
w kształtowaniu krajobrazu
321[07].Z2.03
Zwalczanie chwastów, szkodników
oraz chorób roślin ozdobnych
321[07].Z2.04
Wykonywanie dekoracji roślinnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- charakteryzować rodzaje gleb,
- określać rolę czynników glebowych decydujących o wzroście i rozwoju roślin,
 posługiwać się mapami glebowo - rolniczymi,
 dobierać sposoby regulowania stosunków powietrzno  wodnych w glebie,
 określać wpływ zabiegów melioracyjnych na krajobraz,
 dobierać metody nawadniania do rodzaju upraw,
 określać cele i zadania uprawy gleby,
 wykonywać zabiegi uprawowe związane z urządzaniem terenów zieleni,
 charakteryzować właściwości i zastosowanie nawozów organicznych i mineralnych,
 charakteryzować i dobrać rodzaje podłoży ogrodniczych do uprawy określonych roślin,
 stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania zabiegów uprawowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 scharakteryzować naturalne zbiorowiska roślinne Polski, określić gatunki typowe,
 wyjaśnić wpływ czynników siedliska i zabiegów uprawowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,
 określić wpływ czynników pogodowych i klimatu na wzrost i rozwój roślin,
 zastosować fitosocjologiczne i ekologiczne zasady zestawiania roślin,
 rozpoznać gatunki roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu na podstawie cech
morfologicznych,
 określić funkcje i walory dekoracyjne roślin stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,
 dobrać rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu do rodzaju terenów zieleni oraz
warunków siedliskowych,
 określić rodzaje i funkcje zadrzewień,
 dobrać gatunki drzew i krzewów stosowanych w kształtowaniu krajobrazu,
 zastosować zasady sterowania kwitnieniem wybranych gatunków roślin ozdobnych,
 zastosować zasady ochrony roślin w kształtowaniu krajobrazu,
 zastosować zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne wykonywane na plantacjach roślin,
 określić przydatność zabiegów uprawowych w rozmnażaniu roślin,
 dobrać nawozy oraz określić sposoby ich stosowania w produkcji roślin ozdobnych,
 zaprojektować i wykonać kompozycje roślinne z uwzględnieniem warunków
siedliskowych i planowanych efektów plastycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rośliny stosowane w kształtowaniu krajobrazu
4.1.1. Materiał nauczania
Funkcje roślinności
Rośliny mają ogromne znaczenie w kształtowaniu estetyki naszych mieszkań, miejsc
pracy i wypoczynku. Mają także znaczenie kulturowe oraz symboliczne. Rośliny pełnią
następujące funkcje:
- ochronnÄ… i biocenotycznÄ…,
- klimatycznÄ…,
- zdrowotnÄ…,
- kulturowÄ…,
- estetycznÄ…, plastycznÄ… i artystycznÄ….
Funkcja ochronna i biocenotyczna - polega na tym, że rośliny są schronieniem
i pożywieniem dla zwierząt. Chronią glebę przed erozją (roślinność zadarniająca). Specjalne
nasadzenia roślin przy torach kolejowych zapobiegają zasypaniu opadami śniegu.
Funkcja klimatyczna  rośliny oczyszczają powietrze z pyłów, wytwarzają korzystny
mikroklimat, wzbogacajÄ… powietrze w tlen poprzez fotosyntezÄ™.
Funkcja zdrowotna  roślinność działa ochronnie, m.in. przed zanieczyszczeniami
powietrza, wycisza hałas. Rośliny wykorzystane są w produkcji leków, poprawiają rozwój
fizyczny i psychiczny człowieka oraz mają działanie bakteriobójcze (głównie rośliny iglaste,
które wydzielają olejki eteryczne).
Funkcja kulturowa  opiera się na wykorzystaniu roślin w miejscach, które służą nam do
wypoczynku oraz nauki (ścieżki przyrodnicze, ogrody botaniczne, parki).
Funkcja estetyczna, plastyczna, artystyczna  jest związana z różnymi walorami
dekoracyjnymi roślinności i umiejętnym ich wykorzystaniu przez człowieka.
Walory dekoracyjne, które są szczególnie cenione w kształtowaniu krajobrazu, mogą mieć
takie cechy jak: pokrój rośliny i jej rozmiary, charakter wzrostu, barwa liści i jej trwałość,
kolor, wielkość i zapach kwiatów, barwa, kształt i wielkość owoców, barwa, kształt oraz
faktura pędów i kory. Jednym z najistotniejszych walorów dekoracyjnych jest pokrój rośliny,
charakterystyczny dla poszczególnych gatunków, a nawet i odmian. Kształty koron drzew
mogą mieć charakter nieregularny lub regularny i przyjmować różne formy. Przedstawia to
rysunek 1.
Rys. 1. Pokroje drzew: a) kulisty, b) kopulasty, c) jajowaty, d) stożkowaty,
e) szerokostożkowaty f) cylindryczny, g) kolumnowy, h) forma zwisająca,
i) forma wrzecionowata [7, s.250]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Wyróżniamy pokroje drzew:
- kulistÄ…  o wyraz
nie kulistym kształcie koron (klon pospolity, odmiana kulista),
- kopulastą  o kształcie zbliżonym do kulistego, w dolnej części bardziej wyrównana
(kasztanowiec pospolity),
- jajowatą  o kształcie lekko wydłużonym i zaokrąglonym (topola berlińska),
- stożkowatą  o kształcie wydłużonym i zaostrzonym u góry (świerk kłujący),
- kolumnową  o bardzo wąskim, wydłużonym kształcie (topola czarna - odmiana włoska)
- zwisającą  z charakterystycznymi zwisającymi pędami (wierzba płacząca).
U krzewów można wyróżnić formę płożącą, zadarniającą. Do tej grupy należą rośliny,
których pędy nie wznoszą się w górę, lecz płożą się po ziemi oraz rośliny o pędach
rozkładających się nad ziemią poziomo lub ukośnie, np. igra Dammera, jałowiec chiński,
jałowiec sabiński, jałowiec płożący  Blue Chip .
Wzrost roślin może być:
- monopodialny  o wyraz
nie zarysowanym pędzie głównym, charakterystycznym u roślin
iglastych,
- sympodialny  z wykształconym pniem, który na pewnej wysokości rozwidla się,
przechodzÄ…c w konary korony.
Ważnym elementem dekoracyjnym są liście. Mogą mieć różną wielkość (duże - katalpa
zwyczajna, małe  brzoza brodawkowa), różną budowę (pojedyncze i złożone), oryginalny
kształt (tulipanowiec amerykański), pozostawać na zimę (ostrokrzew, mahonia), przebarwiać
się (większość roślin). Barwa liści uzależniona jest od rodzaju i ilości zawartych w tkankach
barwników. Jeden z najciekawszych walorów dekoracyjnych roślin sto kwiaty, zarówno ze
względu na ich barwę (bratek ogrodowy), budowę (lilie), wielkość, ilość i zapach (róże,
maciejka). Również owoce roślin odznaczają się dużymi walorami zdobniczymi  pozostają
krócej lub dłużej na roślinie, osiągają większe lub mniejsze rozmiary (ognik ciernisty,
berberys Thunberga, jabłoń ozdobna).
Klasyfikacja roślin stosowanych w architekturze krajobrazu
1. Rośliny zielne  należą do nich rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny.
Rośliny jednoroczne są to gatunki, których cały cykl życiowy trwa jeden sezon
wegetacyjny. Są to rośliny wysiewane wprost do gruntu  mają zastosowanie do ogródków
przydomowych o charakterze naturalistycznym i wiejskim, na kwiat cięty i na suche
kompozycje (nagietek lekarski, chaber bławatek, suchołuska). Uprawiane z rozsady  jest to
bardzo liczna i zróżnicowana grupa roślin. Obejmuje przede wszystkim gatunki o długim
okresie wegetacji (najczęściej wieloletnie, ale traktowane w naszej strefie klimatycznej jako
jednoroczne) i wysokich wymaganiach cieplnych, szczególnie w stadium siewki. Z rozsady
uprawia się też rośliny o bardzo drobnych nasionach, długim okresie wschodów, a także
specyficznych wymaganiach w czasie kiełkowania. Większość roślin z tej grupy dobrze znosi
pikowanie, natomiast te, które słabo regenerują system korzeniowy, wysiewa się punktowo
bezpośrednio do doniczek. Zastosowanie mają w terenach zieleni do obsadzenia kwietników,
skrzynek balkonowych oraz różnych mis (begonia stale kwitnąca, niecierpek balsamina,
aksamitka wąskolistna, żeniszek meksykański).
Rośliny dwuletnie  cykl życiowy trwa dwa sezony wegetacyjne. Zastosowanie mają jako
rośliny rabatowe do obsadzeń kwietników, do skrzynek balkonowych, mis (bratek ogrodowy,
stokrotka pospolita).
Byliny - rośliny wieloletnie zimujące w gruncie. Mają szerokie zastosowanie
ze względu na różnorodność gatunkową, wymagania świetlne i glebowe. Rośliny o małych
wymaganiach świetlnych wykorzystywane są jako runo ozdobne w miejscach zacienionych
(konwalia majowa, różne gatunki paproci).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
2. Rośliny drzewiaste  są to rośliny, które wytwarzają zdrewniałe pędy i rosną przez całe
życie. Biorąc pod uwagę wielkość i charakter wzrostu, wyróżniamy:
- drzewa  ze względu na szybkość wzrostu, dzielimy je na szybko rosnące (wierzby,
topole) oraz wolno rosnące (dęby, cisy). Wysokość drzew 10  115 m.
- krzewy  rośliny, które składają się z kilka równosilnych pędów wyrastających z szyjki
korzeniowej lub tuż nad ziemią; biorąc pod uwagę wysokość, dzielimy krzewy
na rozesłane (jałowiec płożący), niskie 50  100 cm (irga pozioma), średnie
110  180 cm (forsycja pośrednia), wysokie 2  5 m (dereń biały),
- podkrzewy  rośliny podobne do krzewów lecz ich pędy są niecałkowicie zdrewniałe, tzn.
nasada pędu jest zdrewniała, a pozostała część jest zielna; dorastają do 1,5 m (hortensja
ogrodowa),
- krzewinki  rosną na wysokość 20  30 cm, pędy mają zdrewniałe (wrzos pospolity,
wrzosiec krwisty),
- pnącza  rośliny wytwarzające długie pędy, wiotkie, płożące się po ziemi lub wznoszące
się ku górze, porastające pionowe elementy architektoniczne, np. winobluszcz
pięciolistkowy, wisteria, milin.
Morfologia roślin drzewiastych
Drzewa liściaste - grupa roślin, do której zaliczają się największe rośliny lądowe. Wiele
drzew charakteryzuje się długowiecznością. W budowie morfologicznej drzewa wyróżniamy
część podziemną w postaci korzenia oraz część nadziemną. Młode korzenie roślin
drzewiastych są cienkie i delikatne, z wiekiem stają się grubsze i zdrewniałe. Główna masa
korzeni mieści się na głębokości 10 - 40 cm. Zasięg korzeni związany jest z warunkami
glebowymi. Na glebach lekkich i ubogich jest większy, a na glebach ciężkich i żyznych
mniejszy. Zasięg korzeni jest także właściwością gatunkową rośliny (rys. 2). Drzewa
o płytkim systemie korzeniowym, to brzoza brodawkowa, klon jesionolistny, o średniej
głębokości - miłorząb, leszczyna turecka, jabłoń ozdobna i o głębokim systemie korzenienia,
to kasztan jadalny, orzech włoski. Drzewa posiadają zróżnicowaną budowę części
nadziemnej. Z powierzchni ziemi wyrasta pień, który od pewnej wysokości otoczony jest
koroną składającą się z rozdzielających się gałęzi zakończonych liśćmi. Korona drzewa może
być osadzona na pniu na różnych wysokościach nad ziemią; jest to uzależnione od gatunku
drzewa, ale przede wszystkim od warunków środowiska, a głównie nasłonecznienia.
Rys. 2. Systemy korzeniowe roślin ogrodowych [Mój piękny ogród 10/2003]
Drzewa rosnące pojedynczo, na otwartych przestrzeniach, będą miały korony osadzone nisko,
niekiedy sięgające gałęziami ziemi, jak np. świerk, natomiast drzewa rosnące w zwarciu,
w lesie (w drzewostanie), będą miały korony osadzone wysoko, a pnie pozbawione gałęzi.
Liście najczęściej składają się z ogonka i blaszki liściowej. Czasami u nasady ogonka
liściowego mogą występować przylistki, które mogą być wolne, bądz
przyrośnięte do ogonka
liściowego. Liście dzielimy na pojedyncze  o blaszce liściowej niepodzielnej, całobrzegiej lub
o różnej głębokości wcięć i na liście złożone, składające się z kilku odrębnych listków (rys. 3).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 3. Liście pojedyncze [Kwietnik 2/2007]
Rys. 4. Typy liści złożonych: 1 - liść dłoniasto złożony trójlistkowy, 2 - liść dłoniasto
złożony pięciolistkowy, 3 - liść dłoniasto złożony siedmiolistkowy, 4 - liść
parzysto pierzasto złożony, 5 - liść nieparzysto pierzasto złożony, 6 - liść
podwójnie pierzasto złożony [5, s.13]
Na podstawie osadzenia liści na łodydze rozróżniamy liście: ogonkowe, siedzące,
obejmujące łodygę, zbiegające po łodydze, dwa liście zrośnięte nasadami i przerośnięte (rys. 5).
Rys. 5. Sposoby osadzenia liści z pędem [8, s. 13]
Kwiaty są skróconym i przekształconym pędem, najczęściej występują w kwiatostanach.
W zależności od rozgałęzienia łodygi, na której skupione są kwiaty, rozróżniamy kwiatostany
groniaste i wierzchotkowe. Wśród krzewów typem kwiatostanu groniastego są: grona, kłos,
baldach, baldaszek i wiecha. Z kwiatostanu wierzchotkowego najczęstsza jest wierzchotka.
Różne typy kwiatostanów przedstawia rysunek 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 6. Różne typy kwiatostanów: 1 - grono, 2 - kłos, 3 - baldach,
4 - baldachogrono, 5 - wiecha, 6 - wierzchotka [6, s. 14]
Rośliny iglaste - są roślinami wieloletnimi o zdrewniałych pniach i pędach. Wyróżniamy
część podziemną w postaci korzenia oraz część nadziemną w postaci pędu, który składa się
z łodygi, liści, kwiatów i nasion. System korzeniowy stanowi korzeń palowy z dobrze
rozwiniętymi korzeniami bocznymi.
Korony drzew zbudowane są z pędów, które ułożone są w regularne okółka, skrętolegle
lub spiralnie. Rośliny iglaste posiadają wąskie liście - igły. Liście mogą być łuskowate oraz
igiełkowate. Igły na krótkopędach ułożone są spiralnie, tworząc pęczki. Liście igiełkowate
wyrastają pojedynczo, a w przypadku sosen zebrane są w pęczkach po 2, 3, i 5. Cechą
charakterystyczną u roślin iglastych jest sposób osadzenia igieł na pędzie (rys. 7).
Rys. 7. Osadzenie igieł na pędach; 1 - cis, 2 - jedlica, 3 - świerk, 4 - jodła, 5 - choina,
6 - sekwoja, 7 - szydlica [11, s. 8]
Kwiaty u roślin iglastych są jednopłciowe, zebrane w szyszki, które występują tuż pod
wierzchołkiem młodego, tegorocznego pędu. Żeńskie szyszki są czerwonawe, męskie  żółte.
W Polsce najdłużej żyją dęby oraz cisy, dochodząc do granicy 1000 lat, jednak nawet
najkrócej żyjące drzewa - gatunki parkowe lub owocowe, osiągają wiek co najmniej
kilkudziesięciu lat. Na świecie zaś rosną gatunki, które mogą osiągać nawet 4000 lat, np. cedr
libański. Najstarszym drzewem na świecie jest mająca około 5000 lat sosna sędziwa.
Dobór gatunków drzew i krzewów
Podstawową zasadą przy doborze drzew i krzewów do nasadzeń jest dostosowanie
gatunków do warunków siedliskowych i do charakteru już istniejącej zieleni tak, aby
w końcowym efekcie uzyskać harmonijne układy kompozycyjne wymagające jednocześnie
najmniej zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych. Przy sadzeniu drzew korzystne jest
wprowadzanie dużej ilości roślin wydzielających olejki eteryczne. Wydzielane przez rośliny
iglaste olejki eteryczne działają na człowieka uspokajająco, natomiast olejki eteryczne
z drzew liściastych  pobudzająco. Zalecane jest sadzenie roślin wywołujących jonizację
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
ujemną, korzystnie oddziaływującą na człowieka  np. lipy, sosny, brzozy. Warto mieć na
uwadze unikanie nasadzeń drzew i krzewów, których całe rośliny lub ich owoce są trujące
w miejscach bezpośredniego dostępu dzieci (place zabaw, tereny rekreacyjne). Do takich
roślin należą np. cis, kruszyna, bez czarny, złotokap, śnieguliczka, wawrzynek wilczełyko.
Drzewa i krzewy, narażone na niekorzystne warunki klimatu lokalnego w terenie
otwartym, zestawiane są w doborach przy przeprojektowaniu alei, szpalerów, zadrzewień
przydrożnych oraz zadrzewień śródpolnych. Do obsadzeń ulic w mieście należy wybierać
takie gatunki, które cechują się dużą odpornością na zanieczyszczenia środowiska. Roślinność
w stanie docelowym ma pełnić ściśle określone zadanie, np. utrwalenie brzegów rzek,
stromych skarp.
Charakterystyka gatunków drzew liściastych i krzewów liściastych
Kasztanowiec czerwony (Aesculus x carnea) - wysokie drzewo osiÄ…gajÄ…ce do 20 m
wysokości. Korona gęsta, zaokrąglona. Liście złożone
z 5 listków, grube, pomarszczone i często błyszczące. Jesienią
przebarwiają się na kolor żółty lub czerwony. Kwiaty czerwone,
rozwijają się w drugiej połowie maja. Owoce brązowe, gładkie ze
szczątkowymi kolcami. Wymaga gleb żyznych, dostatecznie
wilgotnych i przepuszczalnych. Toleruje wapń w glebie. Jest
drzewem światłolubnym, znosi okresowo suszę
i zanieczyszczenia powietrza, średnio odporny na mróz. Dobre
drzewo parkowe i do dużych ogrodów. Nadaje się do sadzenia
Rys.8. Kasztanowiec
przy drogach. Podstawowym walorem dekoracyjnym sÄ… kwiaty
czerwony [3, s. 31]
oraz jesienne przebarwienie.
Klon palmowy (Acer palmatum) - niewielkie drzewo do 5  7 m wysokości. Korona
zaokrąglona, z wiekiem parasolowata. Liście głęboko klapowane (5, 7 klap). Jesienią liście
przebarwiają się na kolor czerwony lub pomarańczowy. System
korzeniowy gęsty i bardzo płytki, wymaga ochrony przed
wysychaniem (ściółkowanie). Najlepiej rośnie na żyznych
i wilgotnych glebach o odczynie lekko kwaśnym. y
le rośnie na
glebach ciężkich i mokrych. Preferuje stanowisko słoneczne lub
półcieniste osłonięte. Klon palmowy ma zastosowanie do małych
ogrodów nadając im orientalny charakter. Ciekawie komponuje
się z azaliami w sąsiedztwie zbiorników wodnych. Walorem
Rys. 9. Klon palmowy
zdobniczym jest malowniczy pokrój, atrakcyjne ulistnienie.
[4, s. 51]
Buk pospolity (Fagus silvatica  Pendula ) - drzewo dorastające do wysokości 20  30 m.
(po wielu latach). Kształt korony jest bardzo zmienny. Zależy od
ułożenia pędu wierzchołkowego. Liście tej odmiany są
ciemnozielone, na jesieni przebarwiajÄ… siÄ™ na kolor czerwony.
Preferuje gleby zasobne, wilgotne, lekko gliniaste, zawierajÄ…ce
wapń. Potrzebuje wysokiej wilgotności powietrza. Rośnie także
na słabych glebach i na lekko kwaśnych. Stanowisko słoneczne
lub cieniste, wytrzymały na mróz. Wrażliwy na upały, suszę
i zalewanie oraz na zanieczyszczenia powietrza i gleby (może
reagować uszkodzeniami kory). Ze względu na powolny wzrost
polecany jest do średnich i dużych ogrodów oraz jako drzewo
soliterowe (sadzone samotnie, np. na trawniku). Drzewo może
Rys. 10. Buk pospolity
[4, s. 26] stanowić zasłonę brzydkich budynków lub izolację od sąsiadów.
Walorem dekoracyjnym jest głównie pokrój rośliny oraz liście.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wierzba biała (Salix alba) - drzewo do 25 m wysokości, korona luz
na, szeroka, gałęzie
szeroko rozpostarte. Cechuje się dużą siłą odroślową. Liście
bardzo wąskie, lancetowate, młode liście są pokryte włoskami.
System korzeniowy płaski, bardzo szeroki, gęsty. Preferuje
gleby żyzne, wilgotne i zasadowe. Znosi okresowe zalewania.
Stanowisko słoneczne. Jest odporna na mróz i dobrze znosi
zanieczyszczenie środowiska. Drzewo parkowe do sadzenia nad
brzegami stawów, rzek oraz na wilgotnych łąkach. Cenne
Rys. 11. Wierzba biała
drzewo dla terenów otwartych.
[8, s. 72]
Jarząb pospolity (jarzębina) (Sorbus aucuparia)  drzewo średniej wielkości  10  15 m
wysokości i 4  6 m szerokości. Korona w młodości owalna,
w póz
niejszym wieku kulista. Liście nieparzyście złożone,
od spodu sinozielone. Jesienią liście przebarwiają się na kolor
czerwony, żółty. Kwiaty białe, pojawiają się w maju, czerwcu.
Owoce pomarańczowe, drobne i bardzo liczne, dojrzewają
w końcu sierpnia. System korzeniowy głęboki. Jest
tolerancyjny co do gleb, rośnie na każdej glebie, szczególnie na
stanowiskach dość wilgotnych. Stanowisko słoneczne
lub półcieniste. Wrażliwy na upały i dłuższą suszę. Całkowicie
odporny na mróz. Cenna roślina do sadzenia w krajobrazie
Rys. 12. JarzÄ…b pospolity
[4, s. 27]
otwartym, na peryferiach miast, jak również wewnątrz osiedli.
Dekoracyjny dzięki ładnemu pokrojowi, obfitemu owocowaniu
(owoce długo utrzymują się na drzewie) i jesiennemu zabarwieniu liści.
Wiśnia piłkowana (Prunus serrulata  Amanogava ) - małe drzewo do 7 - 10 m wysokości
i 5 - 8 m szerokości. Korona regularna, odwrotnie stożkowa,
główne gałęzie rosną skośnie. Liście eliptyczne, zaostrzone,
długości 8 - 12 cm. Kwiaty pełne, różowe, zwisają na długich
szypułkach. Kwiaty pojawiają się przed rozwojem liści w końcu
kwietnia, na poczÄ…tku maja. Kwitnie bardzo obficie i co roku. Jest
gatunkiem tolerancyjnym. Preferuje gleby zasobne i nie za suche,
o odczynie obojętnym do zasadowego. Stanowisko słoneczne.
Jest dość odporna na mróz. Wspaniałe drzewo do ogrodów,
parków do zieleni miejskiej (osiedla, boczne ulice). Walorem
dekoracyjnym sÄ… kwiaty oraz  lejkowata korona.
Rys. 13. Wiśnia piłkowana
[4, s. 29]
Magnolia purpurowa (Magnolia liliflora  Nigra ) duży krzew wyrastający
do 4m wysokości. Korona gęsta, rośnie bardzo wolno. Liście
odwrotnie jajowate. Kwiaty wąskopłatkowe, na zewnątrz
rubinowe, wewnÄ…trz czerwone. Kwiaty pojawiajÄ… siÄ™ przed
rozwojem liści, w końcu kwietnia, na początku maja. Płytki
system korzeniowy, z
le znosi głębokie sadzenie
i przesuszenie gleby; wskazane jest ściółkowanie gleby. Do
sadzenia magnolia wymaga gleb żyznych, głębokich
i przewiewnych, o odczynie od kwaśnego do obojętnego.
Duża ilość wapnia w glebie powoduje chlorozy liści.
Rys. 14. Magnolia purpurowa Stanowisko słoneczne lub lekko zacienione. Ze względu na
[4, s. 37]
powolny wzrost, doskonała do małych ogrodów. Walorem
dekoracyjnym są kwiaty, które długo pozostają na drzewie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sumak octowiec (Rhus typhina) - duży krzew lub wielodniowe drzewo  do 4 - 6 m
wysokości i szerokości. Korona z wiekiem płaskokulista,
pędy rozwijają się widlasto. Wydaje odrosty, rośnie dość
szybko. Pędy grube, młode aksamitne, brązowo
owłosione, wewnątrz znajduje się sok mleczny. Liście
nieparzystozłożone. Jesienią przebarwiają się na kolor
czerwony, żółty. Owoce drobne, zebrane w pałkowate
owocostany, które pozostają do wiosny. System
korzeniowy płaski i bardzo szeroki. Sumak posiada
bardzo duże możliwości przystosowawcze, rośnie dobrze
na każdej glebie. Dobrze znosi upały i suszę. Odporny na
mróz i warunki miejskie. Jest gatunkiem mało
wymagającym. Stanowisko słoneczne. Dobrze prezentuje
siÄ™ w parkach, ogrodach i zieleni miejskiej. Walorem
Rys. 15. Sumak octowiec [8, s. 71]
dekoracyjnym są liście, które przebarwiają się na jesieni.
Krzewy o ozdobnych liściach
Berberys Thunberga (Berberis thunbergii) wyrasta do 1,5 m, silnie rozgałęziając się od
dołu, dzięki czemu ma gęsty kulisty pokrój. Pędy
czerwono  brązowe, kanciaste, ciernie pojedyncze, liście
całobrzegie, a jesienią przebarwiają się na czerwono
lub pomarańczowo. Kwiaty pojawiają się w maju,
czerwcu, umieszczone na gałązkach pojedynczo lub
w pęczkach, koloru żółtego. Owoce czerwone, eliptyczne,
pozostają długo na krzewie. Udaje się na każdej glebie,
wymaga stanowiska słonecznego. Jest odporny na niskie
temperatury i na zanieczyszczenie powietrza. Nadaje siÄ™
do sadzenia pojedynczo lub w grupach, jak również na
żywopłoty formowane i nie formowane. Walorem
Rys. 16. Berberys Thunberga
dekoracyjnym są przebarwiające się liście oraz owoce.
[4, s. 39]
Dereń biały (Cornus alba) krzew rozrastający się na boki do 2 3 m i osiągający taką
samą wysokość. Zimą pędy są intensywnie czerwone
i błyszczące. Liście w okresie letnim zielone, jesienią
przebarwiają się na kolor karminowo - pomarańczowy.
Dereń biały ma niewielkie wymagania glebowe, lubi
gleby wilgotne i stanowisko słoneczne. Jest odporny
na suszę i odporny na mróz, dobrze znosi
zanieczyszczenia powietrza. Można go silnie ciąć, krzew
ładnie się zagęszcza.
Rys. 17. Dereń biały [4, s. 43]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Trzmielina Fortune a, odm płożąca (trzmielina rozłogowa) (Eunymus fotrunei var.
radicans.) niski, płożący po ziemi krzew, do 0,3 m
wysokości i 1m szerokości. Gęsto rozgałęziony, za
pomocą korzonków przybyszowych. Liście zimozielone,
eliptyczne, ciemnozielone, unerwienie kontrastowo białe.
System korzeniowy gęsty i płytki. Najlepiej rośnie na
glebach żyznych, dostatecznie wilgotnych od słabo
kwaśnych do obojętnych. Odporny na mrozy. Stanowisko
Rys. 18. Trzmielina Fortune a odm, słoneczne lub cieniste Cenna roślina okrywowa do miejsc
płożąca [4, s. 81]
cienistych pod drzewami i na skarpach. Dobra do parków
i ogrodów, jak również można nią obsadzać pojemniki
i skrzynie. Walorem dekoracyjnym są liście koloru zielonego z białą obwódką, które
utrzymują się przez cały rok. W powszechnym stosowaniu są dwie odmiany:
Eunymus fortunei,  Emerald Gaiety (ostrolistna) o liściach biało obrzeżanych i o pokroju
bardziej płaskim,
Emnymus forfunei,  Emerald n Gold o liściach żółto obrzeżonych.
Krzewy o ozdobnych kwiatach
Forsycja pośrednia (Forsythia x intermedia) rozłożysty krzew osiągający wysokość
2 3 m. Pokrój forsycji zależy od przycinania. Kwitnie
wczesną wiosną. Forsycje najlepiej rosną na glebach żyznych,
dość wilgotnych. Nie mają dużych wymagań co do światła,
choć najlepiej kwitną w miejscach nasłonecznionych. Na
suchej glebie podczas suszy liście forsycji więdną; związane
jest to z płytkim systemem korzeniowym. Dobrze rosną
w warunkach miejskich. Podczas silnych mrozów
przemarzają głównie pąki kwiatowe. Krzewy te należy sadzić
w zacisznym miejscu, osłoniętym od mroz
nego wiatru.
Nadają się na żywopłoty formowane i nie formowane. Cięcie
regulujące wysokość najlepiej wykonywać w drugiej połowie
Rys. 19. Forsycja pośrednia
zimy. Cięcie odmładzające, co parę lat.
[8, s. 57]
Hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla) krzew wysokości 1  1,5 m, ma dość
grube, jajowate liście, gęsto osadzone na łodydze. Ma duże
wymagania glebowe i siedliskowe. Dobrze rośnie i kwitnie na
glebach żyznych, próchnicznych i lekko kwaśnych. Kwitnie
od końca czerwca aż do mrozów. Zabarwienie kwiatów
zależy od odczynu. Na glebie kwaśnej kwiatostany są bardziej
różowe, a na glebie zasadowej  niebieskie. Hortensji nie
należy sadzić w miejscu o dużej zawartości wapnia, może
wystąpić chloroza. A
ubi wilgotne gleby, na niedobór wody
reaguje więdnięciem. Dobrze rośnie na stanowisku
półcienistym i słonecznym. Jest wrażliwa na mróz i wymaga
okrycia na zimę. Większość odmian zakwita na końcach
tegorocznych pędów, ich cięcie polega na corocznym niskim
Rys. 20. Hortensja ogrodowa
skróceniu wszystkich pędów wczesną wiosną.
[8, s. 61]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Kalina koralowa (Viburnum opulus) krzew dość wysoki, osiąga 3  4 m, liście duże,
zielone, a jesieniÄ… przebarwiajÄ… siÄ™ na czerwono. Kwiaty
duże, kuliste, rozwijają się w końcu maja i w czerwcu,
a po przekwitnięciu, lekko różowieją. Wymagania glebowe
dość duże. Rosną na glebach żyznych i wilgotnych. Dobrze
znoszą ocienienie, więc można je sadzić wszędzie, nawet pod
większymi drzewami. Najobficiej kwitną na stanowisku
słonecznym i osłoniętym od silnych wiatrów Są wytrzymałe
na mróz i na zanieczyszczenia powietrza. Nie wymagają
cięcia, usuwa się jedynie pędy uszkodzone lub zasychające.
Odmłodzenie krzewu polega na silnym przycięciu wszystkich
Rys. 21. Kalina koralowa
pędów na wysokości 20 30 cm nad ziemią.
[8, s. 81]
Lilak pospolity (Syringa vulgaris) popularnie nazywany jest bzem. Krzew wysokości
4 6 m, wytwarza liczne odrosty. Kwiaty pojawiajÄ… siÄ™
w maju i są silnie pachnące. Może rosnąć na ubogich
i średnio wilgotnych glebach, lubi wapń w glebie. Stanowisko
słoneczne lub lekko ocienione. Dobrze znosi mróz, upały,
silne wiatry i zanieczyszczenie powietrza. Można je uprawiać
w dużych ogrodach. Sadząc rośliny szczepione należy
Rys. 22. Lilak pospolity
systematycznie usuwać odrosty podkładki.
[8, s. 76]
Różanecznik katawbijski (fioletowy) (Rhododendron catawbiense) zwarty krzew
wysokości 3 4 m. Liście zimozielone, skórzaste. Kwiaty
pojawiają się w maju i czerwcu. Wymagania glebowe dość
specyficzne. Kwaśne podłoże (pH 4 4,5), gleby
próchniczne, przepuszczalne i wilgotne. Krzewom tym
najbardziej odpowiada powietrze nasycone parÄ… wodnÄ…,
mgła i pochmurna pogoda. Sadząc różaneczniki wybieramy
miejsca zaciszne, osłonięte od północnych wiatrów
i półcieniste. Można je sadzić pod dużymi drzewami.
W uprawie należy nie dopuszczać do zarośnięcia
powierzchni pod krzewami trawÄ… lub chwastami. Najlepiej
ziemię wyściółkować liśćmi, korą albo torfem z obornikiem.
Rys. 23. Różanecznik katawbijski
[3, s. 243]
Na zimę dosypać tyle torfu, aby podstawa krzewu okryta
była wysoko. Młode krzewy warto obłożyć gałązkami drzew
iglastych. Różaneczniki nie wymagają cięcia. Powinno się usunąć resztki kwiatostanów, aby
nie dopuścić do zawiązywania się owoców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Tamaryszek drobnokwiatowy (Tamarix parviflora) rozłożysty krzew o silnych, luz
no
ustawionych gałęziach. Dorasta do 2 m wysokości.
Kwitnie w kwietniu i maju, pokrywa siÄ™ drobnymi
różowymi kwiatami. Liście drobne, nitkowate, barwy
zielonej. Tamaryszek dobrze rośnie na ubogich i suchych
glebach. Znosi niewielkie zasolenie gleby. Najlepiej udaje
się na stanowiskach słonecznych. W mroz
nie zimy może
przemarznąć. Przemarznięte krzewy należy w marcu
przyciąć nisko nad ziemią. Tamaryszki mają głęboki
Rys. 24. Tamaryszek
system korzeniowy, dlatego trudno przesadza siÄ™ starsze
drobnokwiatowy
krzewy jeśli musimy przesadzić , to jednocześnie należy
[8, s. 80]
silnie przyciąć pędy.
Krzewy o ozdobnych owocach
Ognik (Pyracantha) gęsty krzew wysokości 1,5 4 m., pędy silnie cierniste. Owoce koloru
żółtego, czerwonego lub pomarańczowego, dojrzewają na początku września i utrzymują się
długo zimą. Gatunek tolerancyjny do gleb. Udaje się na glebach żyznych, próchnicznych,
gliniasto - piaszczystych, z dużą zawartością wapnia. Stanowisko słoneczne i zaciszne.
Młode rośliny wrażliwe na silne mrozy, starsze odporne. Duża odporność na letnią suszę.
Najlepiej wygląda przy południowej ścianie budynku. Walorem dekoracyjnym są głównie
owoce.
Rokitnik pospolity (Hippophae rhamnoides) krzew lub małe drzewo wysokości
6 - 10 m. Korona nieregularna. Dużo ciernistych krótkopędów, wytwarza liczne odrosty
korzeniowe. Liście wąskolancetowate, srebrzystoszare, długo pozostają na roślinie. Owoce
eliptyczne, pomarańczowe, soczyste, jadalne, ale bardzo kwaśne. Zawierają bardzo dużo
witamin. Najlepiej rośnie na glebach przepuszczalnych i zasobnych w wapń. Stanowisko
słoneczne światłożądny. Pędy ocienione szybko zamierają. Odporny na mróz, suszę, upały
i silne wiatry. Tolerancyjny na zasolenie gleby i na zanieczyszczenie powietrza. Cenny
gatunek do sadzenia w krajobrazie otwartym, rekultywacji oraz dla zieleni miejskiej, np.
do umacniania skarp. Walorem dekoracyjnym tej rośliny są głównie owoce.
Irga pozioma (Cotoneaster horizontalis) niski krzew, osiągający 1m wysokości, szeroko
rozrastający się wszerz. Pędy bardzo regularne, rozgałęzione
w jednej płaszczyz
nie. Liście skrętoległe, całobrzegie,
ciemnozielone, błyszczące. Kwiaty drobne, biało  różowe,
kwitnie od maja do czerwca. Owoce kuliste, czerwone. Roślina
ta charakteryzuje się niezawodnym wzrostem, małymi
wymaganiami glebowymi, rośnie zarówno na stanowisku
słonecznym jak i cienistym. W rejonach o mroz
nych zimach
należy irgę zabezpieczyć na zimę. Irga pozioma dość
efektownie prezentuje siÄ™ na rabacie, na trawniku czy ogrodach
Rys. 25. Irga pozioma
skalnych. Walorem dekoracyjnym jest pokrój rośliny,
[4, s. 46]
przebarwiające się liście na jesieni oraz owoce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Charakterystyka drzew i krzewów iglastych
Cyprysik Lawsona (Chamaecyparis lawsoniana) - średniej wysokości drzewo do
15 -20 m wysokości. Korona wąskostożkowa, pień prosty od
wierzchołka, boczne gałązki przewisające. Rosną
umiarkowanie silnie, około 20 cm rocznie. A
uski sÄ…
intensywnie żółte. 'Ivonne' wymaga gleb dostatecznie
żyznych i niezbyt wilgotnych oraz słonecznych stanowisk,
inaczej barwa nie będzie intensywna. Lubi wyższą wilgotność
powietrza oraz miejsca osłonięte od wiatru. Średnia
odporność na mrozy. W chłodniejszych rejonach kraju
zalecane jest okrywanie młodych roślin. Wrażliwe na
zasolenie podłoża i zanieczyszczenie powietrza. Atrakcyjne
drzewo o niebieskim zabarwieniu Å‚usek i regularnym pokroju.
Rys. 26. Cyprysik Lawsona
Do stosowania w parkach, ogrodach oraz w korzystnych
[11, s. 44]
warunkach klimatycznych; także dobre na żywopłoty
formowane.
Świerk pospolity (Picea abies) duże drzewo do 30 - 50 m wysokości. Pień prosty
do wierzchołka, wierzchołek strzelisty. Korona wąskostożkowa. Pokrój drzewiasty, szybko
rośnie i mocno się rozrasta (podobnie jak inne świerki). Igły są żółte przez cały rok, ale
najbardziej efektownie wyglądają młode wiosenne przyrosty o niemal fluorescencyjnej
barwie. Gatunek ten ma przeciętne wymagania glebowe i można uprawiać w całym kraju.
Najlepiej; lubi gleby świeże, piaszczysto - gliniaste, lekko kwaśne. Stanowisko słoneczne lub
półcieniste lubi wyższą wilgotność powietrza. Całkowicie odporne na mróz, wrażliwe na
zanieczyszczenia powietrza, dłuższą suszę i upały. Ma zastosowanie jako roślina
w krajobrazie otwartym, ale także w parkach i dużych ogrodach. W uprawie liczne odmiany
od drzewiastych do krzewiastych.
Jałowiec pospolity (Juniperus communis) duży krzew do 5 -
8 m wysokości. Pokrój bardzo zmienny, zależny od warunków
siedliskowych, najczęściej przybiera formę kolumnową. Starsze
egzemplarze ulegają deformacji. Wzrost powolny. Igły długie,
niebieskawozielone, nastroszone i kłujące. System korzeniowy
rozległy. Odmiany są popularne, łatwo je kupić. W uprawie nie
sprawia kłopotów. Wymaga gleb umiarkowanie żyznych, toleruje
gleby słabsze (wolniej rośnie). Tolerancyjny na odczyn. Jest
odporny na suszę. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu. Odporny na
mróz. Starsze egzemplarze należy przed zimą związywać w kilku
miejscach sznurkiem. Zapobiega to rozłamywaniu krzewów przez
Rys. 27. Jałowiec pospolity
mokry śnieg. Cenny gatunek w krajobrazie otwartym, głównie
[4, s. 123]
w rekultywacji ubogich terenów. Sadzony często w ogrodach
wrzosowych lub skalnych.
Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis  Smaragd ) krzew osiągający 4 - 6 m wysokości.
Korona regularna, wąskostożkowa, gęsta, gałązki boczne nastroszone. Wzrost powolny. Igły
łuskowate, ułożone gęsto, dachówkowato. Cechą charakterystyczną tej odmiany jest zielone
zabarwienie łusek przez cały rok. Wymaga gleb żyznych, wilgotnych. Stanowisko słoneczne.
Dostatecznie odporna na mrozy, silne wiatry i wolna od chorób i szkodników. Dobrze znosi
cięcie. Roślina ta nadaje się na szpalery, na żywopłoty formowane. Stanowi dobry akcent
geometryczny w parku oraz w niewielkim ogrodzie.
Jałowiec chiński (Juniperus chinensis) roślina o zmiennym pokroju, wysokości
3 - 4 m. Pokrój młodych roślin jest wąski, stożkowo - kolumnowy. Starsze krzewy są
szersze, stożkowate. Niebieskie igły mocno kłują. Roślina nadaje się na szpalery. Niestety,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
starzejąc się, traci na urodzie. Gałęzie łatwo deformują się pod ciężarem śniegu, dlatego przed
zimą krzewy należy oplatać żyłką lub sznurkiem. Nie jest wymagający co do gleby, rośnie na
każdej glebie. Stanowisko słoneczne lub ocienione. Doskonała roślina do ogrodów skalnych,
wrzosowych i dużych pojemników.
Jodła kalifornijska (Abies concolor) jest silnie rosnącym drzewem, wyrastającym do
20 - 25 m wysokości. Korona początkowo wąska, z wiekiem
nieco szersza i luz
niejsza. Pędy gładkie, oliwkowe, pąki
odżywiczone. Igły długie, na końcu tępo lub nieznacznie
wcięte. Obustronnie jednakowo szarozielone, bez białych
pasków na spodzie. System korzeniowy zależy od typu gleby
i może być bardzo głęboki, jak i płytki, szeroko rozpostarty.
Wymaga żyznych, zwięzłych gleb, znosi dużą zawartość
wapnia. Stanowisko słoneczne lub półcieniste. Odporna
na mrozy, suszę i upały. Dobrze rośnie w terenach
Rys. 28. Jodła kalifornijska
o zanieczyszczonym powietrzu. Jest dość odporna na suszę i na
[3, s. 25]
mróz. Bardzo atrakcyjna roślina o ciekawym pokroju, dużej
tolerancji na niesprzyjające innym jodłom warunki. Cenna roślina do sadzenia w parku,
w dużych ogrodach oraz w zieleni miejskiej na terenie całego kraju.
Świerk kłujący (Picea pungens) osiąga wysokość 25 m. Pień prosty aż do wierzchołka,
gałęzie ułożone bardzo regularnie. Igły sztywne,
nastroszone, na końcu ostre i kłujące, obustronnie
szarozielone. Szyszki walcowate, jasnobrÄ…zowe. Wiosenne
przyrosty mają barwę kremową, póz
niej igły stają się
srebrnoniebieskie. Gatunek ten jest mało wymagający co do
gleby, stanowisko słoneczne, roślina światłożądna
(ocienione gałązki zamierają). Odporny na mrozy, dobrze
znosi suszę i upały oraz toleruje zanieczyszczenia
powietrza. Dobrze rośnie w warunkach miejskich. Sadzić
najlepiej pojedynczo lub w luz
nych grupach.
Rys. 29. Świerk kłujący
[11, s. 69]
PnÄ…cza
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) - silnie rosnące pnącze, które wspina się po
podporach, owijając pędami do 10 - 12 m. Liście
odwrotniejajowate lub kuliste, krótko zaostrzone. Kwiaty
niepozorne, pojawiają się w V - VI. Owoce kuliste, żółte.
Wewnątrz nasiona w czerwonych osnówkach. Owoce bardzo
liczne i dekoracyjne. Dobrze rośnie na każdej glebie, najlepiej
lekko kwaśnej (nie lubi wapnia w podłożu). Stanowisko
słoneczne lub półcieniste. Całkowicie odporny na mrozy. Znosi
zanieczyszczenia powietrza i dobrze rośnie warunkach
miejskich. Walorem dekoracyjnym są owoce oraz liście
przebarwiające się jesienią na kolor żółty. Rośnie bardzo silnie,
jest wykorzystywany do zazieleniania płotów, ścian
dz
więkochłonnych oraz wszelkich mocnych konstrukcji
Rys. 30. Cytryniec chiński w parkach i ogrodach. Ze względu na dwupienność, należy
[4, s. 95]
sadzić koło siebie egzemplarze męskie i żeńskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Glicynia kwiecista (Wisteria floribunda) - silnie rosnące pnącze, owija się wokół podpór
prawoskrętnie. Może się wspinać do 8 - 10 m wysokości.
Kwiaty fioletowe w groniastych kwiatostanach osiÄ…gajÄ…cych
20 - 50 cm długości. Kwiaty rozwijają się stopniowo,
poczÄ…wszy od nasady kwiatostanu. Kwitnie wraz z rozwojem
liści w V - VI. Owoce wydłużone, owłosione strąki. Zawiązują
siÄ™ bardzo rzadko. Owoce silnie trujÄ…ce! System korzeniowy
silny, bardzo szeroki. Najlepiej rośnie na glebach żyznych,
dostatecznie wilgotnych i przepuszczalnych, o odczynie
kwaśnym lub obojętnym. Stanowisko słoneczne, ciepłe. Młode
rośliny wymagają okrycia na zimę. Walorem dekoracyjnym
glicynii są kwiaty. Roślina ta ma zastosowanie do obsadzania
Rys.31. Wisteria kwiecista
pergoli i innych mocnych konstrukcji, a także przy ścianach
[4, s. 96]
budynków. Dobrze komponuje się ze złotokapem. W celu
zwiększenia liczby kwiatów na roślinie zaleca się mocne przycięcie młodych przyrostów po
kwitnieniu i ponownie w VII/VIII o 1/3 długości.
Powojniki wielkokwiatowe (Clematis) pnącze dość słabo rosnące, wspina się, owijając
wokół podpór ogonkami liściowymi. W zależności
od odmiany osiąga 2  6 m wysokości. Liście złożone.
Kwiaty duże, różnych kolorów, pojedyncze lub pełne,
zależnie od odmiany. Pora kwitnienia również zależy
od odmiany. Część zakwita na pędach zeszłorocznych
(V - VI) i często powtarza kwitnienie na pędach
tegorocznych latem. U powojników ozdobą są płatki korony.
System korzeniowy mięsisty, mało rozgałęziony. Wymaga
gleb żyznych, przepuszczalnych, dostatecznie wilgotnych
o pH nieco powyżej 5,5 - 6. Stanowisko słoneczne lub
półcieniste, miejsce zaciszne, osłonięte od silnych wiatrów.
Nasada krzewu powinna być ocieniona roślinami
okrywowymi (wskazane sÄ… obsadzenia bylinami). WymagajÄ…
osłon przed mrozami. Bardzo dekoracyjna roślina. Doskonałe
pnącze do obsadzania pergoli, słupów, ścian, starych drzew.
Rys.32. Powojnik [4, s. 101]
Milin amerykański (Campsis radicans) - pnącze dorastające do 10 m wysokości. Wspina
się za pomocą korzonków przybyszowych oraz słabo owija
się pędami. Wymaga chropowatych podpór. Kwiaty
pomarańczowoczerwone, trąbkowate, kwitnie w okresie lata
od VII do IX. System korzeniowy płytki i szeroki. Rośnie na
każdej glebie, lubi stanowiska słoneczne, osłonięte i ciepłe.
Młode rośliny wrażliwe na mróz (należy je zabezpieczać na
zimÄ™). Znosi zanieczyszczenie powietrza oraz okresowe
susze. Wyjątkowo atrakcyjne pnącze póz
no kwitnÄ…ce.
Wymaga mocnych podpór. Zastosowanie tej rośliny jest
szerokie, np. do sadzenia w ogrodach, parkach i w zieleni
Rys. 33. Milin amerykański
miejskiej.
[4, s. 98]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sterowana uprawa roślin ozdobnych
W uprawie roślin drzewiastych oraz bylin występuje okres wzrostu i spoczynku.
Występują dwa rodzaje spoczynków: względny i bezwzględny Spoczynek względny jest
wywoływany niekorzystnymi warunkami uprawy, np. zbyt niską temperaturą, niedoborem
wody, niewłaściwym fotoperiodem. Przerwanie tego spoczynku polega na stworzeniu
roślinom optymalnych warunków wzrostu. Spoczynek bezwzględny jest spowodowany
wewnętrznymi właściwościami roślin i jest niezależny od warunków uprawy. Spoczynek
bezwzględny przebiega w trzech fazach. W każdej z nich powstają poszczególne elementy
kwiatu. Przerwać ten spoczynek można dopiero w ostatniej fazie, gdy wszystkie elementy
kwiatu są wykształcone. Przerwanie spoczynku polega na zniszczeniu inhibitorów wzrostu.
Sterowana uprawa roślin polega na doprowadzeniu roślin do kwitnienia w dowolnych
terminach, niezależnie od ich naturalnego okresu kwitnienia.
Pędzenie roślin ozdobnych  jest to przerwanie spoczynku bezwzględnego.
Przyspieszanie kwitnienia roślin  jest to przerwanie spoczynku względnego.
Pędzenie konwalii metodą ciepłych kąpieli
Tą metodą pędzi się konwalie na okres Bożego Narodzenia. W paz
dzierniku kłącza
konwalii z pÄ…kami kwiatowymi zanurza siÄ™ w wodzie o temperaturze 30 - 35ºC na okres
12 ÷ 16 godzin. Po tym zabiegu kÅ‚Ä…cza wysadza siÄ™ do skrzynek lub doniczek wypeÅ‚nionych
torfem i przenosi do ciemnej i gorÄ…cej (25 - 30ºC) szklarni na okres 10 - 14 dni. PÄ™dy
kwiatostanowe wydłużają się do około 10 cm. Następnie wystawia się rośliny
do pomieszczenia z dostÄ™pem Å›wiatÅ‚a i obniża temperaturÄ™ do 20 - 25ºC. Po 18 - 20 dniach
rośliny nadają się do sprzedaży. Pod koniec pędzenia wskazane jest obniżenie temperatury do
kilkunastu stopni, co wpływa na usztywnienie się pędów kwiatostanowych i wzmocnienie
zapachu konwalii.
Pędzenie tulipanów metodą standardową
W warunkach polskich jest to najczęściej stosowana metoda. Wiąże się to z największym
zapotrzebowaniem na kwiaty tulipana w marcu oraz niskimi kosztami pędzenia.
Etapy pędzenia:
sadzenie cebul do pojemników - w paz
dzierniku,
ukorzenianie cebul w doÅ‚owniku w temperaturze okoÅ‚o 9ºC przez sześć tygodni, nastÄ™pnie
w temperaturze okoÅ‚o 2ºC  do momentu rozpoczÄ™cia pÄ™dzenia,
przenoszenie cebul do szklarni  od stycznia. Temperatura pÄ™dzenia 16 - 18ºC, roÅ›liny
kwitnÄ… po 2 - 3 tygodniach,
chÅ‚odzenie tulipanów w temperaturze 10 - 14ºC przez kilka dni. Celem chÅ‚odzenia jest
lepsze wybarwienie pąków kwiatowych oraz usztywnienie pędów.
Termin kwitnienia tulipanów reguluje się w zależności od daty rozpoczęcia pędzenia.
Pędzenie lilaka
Etapy pędzenia:
przygotowanie krzewów do pędzenia  w marcu przycina się pędy lilaka nad 6  8
pąkiem. Cienkie pędy należy całkowicie usunąć pozostawiając na roślinie 6  8
najsilniejszych pędów. W końcu lipca należy wprowadzić krzewy w okres spoczynku.
W tym celu podcina się korzenie roślin, aby ograniczyć pobieranie wody. Można również
wykopać krzewy wraz z bryłą korzeniową, którą należy zabezpieczyć przed nadmiernym
przesychaniem,
przerywanie spoczynku - przed planowanym terminem kwitnienia lilaka na 3  5 tygodni,
krzewy poddaje się zabiegowi przerwania spoczynku metodą przemrażania lub ciepłych
kÄ…pieli. Przemrażanie nastÄ™puje w chÅ‚odni o temperaturze 2 - 3ºC i wilgotnoÅ›ci powietrza
90 - 95% przez okres 4 - 5 tygodni. Przerwanie spoczynku metodą ciepłych kąpieli
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
polega na zanurzeniu pÄ™dów lilaka w wodzie o temperaturze 22 - 28ºC przez 9 - 12
godzin.
W pierwszym tygodniu krzewy należy umieścić w szklarni zabezpieczając bryły korzeniowe
torfem. Temperatura powietrza powinna wynosić 23 - 25ºC. Wskazane jest zaciemnianie
szklarni w celu wydłużenia się pędów kwiatostanowych oraz zahamowania rozwoju liści.
Krzewy należy zraszać co godzinę ciepłą wodą. W drugim tygodniu pędzenia temperatura
powinna wynosić 28 - 30ºC. Należy zaprzestać zraszania roÅ›lin, a rozpocząć podlewanie.
Rośliny powinny być wystawione na światło. W trzecim tygodniu pędzenia należy obniżyć
temperaturÄ™ do 18 - 20ºC. W czwartym tygodniu należy obniżyć temperaturÄ™ do 16 - 18ºC
w celu uzyskania efektu usztywnienia pędów i zintensyfikowania zapachu. Długość okresu
pędzenia lilaka zależy od terminu kwitnienia, im bliżej naturalnego okresu kwitnienia, tym
okres pędzenia jest krótszy. Rośliny kwitnące w lutym, marcu wymagają trzytygodniowego
okresu pędzenia.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie grupy roślin stosowane są w architekturze krajobrazu?
2. Jakie funkcje pełnią rośliny w kształtowaniu krajobrazu?
3. Jakie czynniki decydują o doborze drzew i krzewów w nasadzeniach?
4. Jakie znasz elementy dekoracyjne roślin drzewiastych?
5. Jakie znasz krzewy o ozdobnych liściach?
6. Jakie znasz rośliny iglaste stosowane w architekturze krajobrazu?
7. Jakie znasz rośliny ozdobne do małych ogrodów?
8. Jakie znasz rodzaje liści?
9. W jaki sposób osadzone mogą być liście na łodydze?
10. Jakie liście występują na roślinach iglastych?
11. Jakie znasz rodzaje kwiatostanów?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ walory dekoracyjne krzewów liściastych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) określić walory dekoracyjne krzewów liściastych z pomocą atlasów,
3) narysować elementy dekoracyjne krzewów liściastych wskazanych przez nauczyciela na
wcześniej przygotowanym arkuszu papieru według wzoru:
Lp. Gatunek Rysunek Barwa Walory Zastosowanie
dekoracyjne
1
2
3
4
5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4) wpisać we właściwej kolumnie tabeli: elementy dekoracyjne, barwę oraz zastosowanie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rośliny z elementami dekoracyjnymi,
- atlasy roślin ozdobnych,
- karty pracy,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj przedstawione rośliny drzewiaste na podstawie cech morfologicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przeanalizować zaprezentowane rośliny,
3) rozpoznać wskazane rośliny z pomocą atlasu lub klucza do rozpoznawania roślin,
4) wpisać do tabeli rozpoznane rośliny oraz ich cechy charakterystyczne,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Rodzina Rodzaj rośliny Gatunek Rodzaj liści Rysunek rośliny
Wyposażenie stanowiska pracy:
- żywe okazy roślin drzewiastych,
- kartki papieru,
- karta pracy,
- atlasy roślin ozdobnych,
- klucz do rozpoznania roślin,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Przygotuj kłącza konwalii do pędzenia metodą ciepłych kąpieli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać kłącza konwalii z pąkami kwiatowymi,
2) przygotować ciepłą kąpiel do moczenia kłączy,
3) przygotować naczynia i podłoże do sadzenia kłączy,
4) posadzić kłącza w pojemniku,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kłącza konwalii,
- pojemniki do uprawy,
- podłoże do sadzenia konwalii,
- pojemniki do ciepłych kąpieli,
- szpadel, Å‚opatka,
- rękawiczki.
Ćwiczenie 4
Do podanych gatunków roślin dobierz metodę pędzenia i określ rodzaj przerywanego
spoczynku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść rozdziału podręcznika dotyczącego metod pędzenia i spoczynku
roślin,
Lp. Gatunek rośliny Rodzaj przerywanego spoczynku Metoda pędzenia
1 konwalia
2 tulipan
3 lilak
2) określić rodzaj przerywanego spoczynku u poszczególnych gatunków wpisując
do właściwej kolumny,
3) określić metodę pędzenia poszczególnych gatunków wpisując do właściwej kolumny,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- karta pracy z tabelÄ…,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe funkcje roślin ozdobnych?
ð ð
2) określić walory dekoracyjne poszczególnych roślin?
ð ð
3) scharakteryzować grupy roślin stosowane w architekturze krajobrazu?
ð ð
4) określić warunki przerywania spoczynku u roślin?
ð ð
5) przygotować rośliny do pędzenia różnymi metodami?
ð ð
6) określić metody pędzenia poszczególnych gatunków roślin?
ð ð
7) określić warunki pędzenia poszczególnych gatunków?
ð ð
8) rozpoznać rośliny liściaste na podstawie cech morfologicznych?
ð ð
9) rozpoznać rośliny iglaste na podstawie cech morfologicznych?
ð ð
10) określić zasady doboru drzew i krzewów do różnych typów nasadzeń?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2. Warunki siedliskowe
4.2.1. Materiał nauczania
Czynniki ekologiczne wpływające na wzrost i rozwój roślin
Najważniejsze czynniki wpływające na wzrost i rozwój roślin to: temperatura, światło,
woda, gleba, ukształtowanie terenu i wiatr.
Temperatura minimalna  to najniższa temperatura, poniżej której procesy życiowe
rośliny zostają zahamowane. Temperatura maksymalna  najwyższa temperatura, powyżej
której ustaje wzrost roślin. W strefie klimatu umiarkowanego konsekwencją dużych wahań
temperatur są pory roku. Różnica między maksymalną i minimalną temperaturą w ciągu doby
to amplituda dobowa. Temperatura optymalna  temperatura, w której procesy życiowe
przebiegają najintensywniej, a organizm roślinny ma najlepsze warunki cieplne. Temperatura
optymalna dla roÅ›lin klimatu umiarkowanego to temp. 15 - 20°C, dla roÅ›lin klimatu
chÅ‚odnego 10 - 15°C, dla roÅ›lin klimatu tropikalnego 30 - 45°C.
Światło to drugi czynnik konieczny do życia roślin. Ze względu na natężenie światła
rośliny dzielimy na: światłolubne i cieniolubne. Rośliny światłolubne wymagają 1/3 pełnego
natężenia światła słonecznego, tj. 10tys. - 13,3tys. luksów (rośliny gruboszowate, kaktusy).
Rośliny cieniolubne to rośliny, które wymagają 1/10 pełnego natężenia światła słonecznego
czyli 3 - 4 tys. luksów (paprocie). Rośliny cienioznośne  rosną na stanowisku słonecznym,
ale znoszą cień (cisy). Reakcję roślin na długość dnia nazywamy fotoperiodyzmem. Ze
względu na długość dnia rośliny dzielimy na:
- rośliny dnia długiego - do kwitnienia i owocowania potrzebują co najmniej
14 godzinnego naświetlenia (goz
dzik, rozchodnik, rudbekia),
- rośliny dnia krótkiego - zakwitają wówczas, gdy działanie światła trwa 8 - 10 godzin
na dobÄ™ (chryzantema, aster),
- rośliny fotoperiodycznie obojętne  warunki świetlne nie decydują o ich zakwitaniu, tylko
natężenie światła (groszek pachnący, rododendron, róża).
Zjawisko fotoperiodyzmu wykorzystywane jest w tzw. kierowanej uprawie roślin.
W zależności zapotrzebowania na wodę wyróżnia się pięć ekologicznych grup roślin.
- hydrofity  rośliny wodne całkowicie lub częściowo żyjące w środowisku wodnym.
W zdobnictwie ogrodowym zastosowanie mają te rośliny, których korzenie rosną w dnie
zbiornika wodnego, a kwiaty i liście pływają po powierzchni wody lub wznoszą się nad
wodę (grążel żółty, grzybień biały, strzałka wodna),
- hygrofity  rośliny bagienne rosnące na glebach wilgotnych lub na terenach okresowo
zalewanych przez wodę. Są wrażliwe na niedobór wody (knieć błotna, niecierpek
balsamiczny),
- mezofity  rośliny siedlisk średnio  i zmienno wilgotnych,
- kserofity  rośliny siedlisk suchych (wrzos pospolity, tamaryszek drobnokwiatowy),
- sukulenty  rośliny gruboszowate pochodzą ze stref z okresowymi brakami wody
(kaktusy, rozchodniki, aloesy, agawy); ze względu na miejsce gromadzenia wody
dzielimy je na: liściowe (aloes, grubosz drzewiasty) i łodygowe (kaktusy).
Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzrost i rozwój roślin jest gleba. Na podstawie
wymagań glebowych roślin, wyróżnia się wiele typów ekologicznych, takich jak: gatunki
ubogich, kwaśnych i suchych gleb piaszczystych (kocanki piaskowe, wrzos zwyczajny,
mącznica lekarska), rośliny żyznych, gliniastych i wilgotnych siedlisk leśnych (zawilec
gajowy, czyściec leśny).
Ukształtowanie terenu danego obszaru ma wpływ na układ warunków klimatycznych.
Zbocza południowe są lepiej naświetlone, cieplejsze, suchsze, dzięki temu stwarzają lepsze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
warunki dla roślin ciepłolubnych i mało wrażliwych na brak wody. Gleby o wystawie
północnej są chłodne, wilgotne, mało nasłonecznione. Nadają się do uprawy roślin
cieniolubnych, wymagających dużo wilgoci. Wystawa zachodnia i wschodnia oferują
warunki pośrednie, cieplejsza jest wystawa zachodnia.
Wiatr  jego działanie jest pożyteczne jak i szkodliwe dla roślin. Pożyteczne działanie
wiatru polega na zapylaniu roślin wiatropylnych, rozsiewaniu nasion, regulowaniu ilości
dwutlenku węgla w warstwie powietrza, umacnianiu systemu korzeniowego roślin. Natomiast
szkodliwe działanie wiatru polega na odkrywaniu korzeni roślin, zwiewaniu śniegu,
kaleczeniu roślin piaskiem, zniekształcaniu koron i pni drzew, przenoszeniu na znaczne
odległości zarodników chorób i szkodników roślin.
Warunki mikroklimatyczne i topoklimatyczne siedlisk wywierają znaczący wpływ
na rozmieszczenie upraw i dobór najodpowiedniejszych zabiegów uprawowych.
Charakterystyka naturalnych zbiorowisk roślinnych w Polsce
Zbiorowiska roślinne zostały sklasyfikowane na podstawie kryteriów
siedliskowo - fizjonomicznych, wyróżniając: zbiorowiska leśne, zaroślowe, wodne
i przywodne, trawiaste oraz synantropijne.
Zbiorowiska leśne  w obrębie tych zbiorowisk możemy wyróżnić następujące
zbiorowiska roślinne: wśród lasów liściastych  łęgi, olsy, buczyny, grądy; wśród lasów
szpilkowych  bory sosnowe i mieszane, bory świerkowe.
A
ęgi występują nad rzekami i strumieniami w całym kraju. Roślinność lasów łęgowych
jest dość zróżnicowana. W dolinach rzek pojawiają się mało zwarte zadrzewienia składające
się z wierzby białej i kruchej, topoli białej, szarej i czarnej oraz wielu innych gatunków drzew
i krzewów.
Olsy  to zbiorowiska leśne z dominująca olszą czarną, z domieszką świerka pospolitego
i brzozy omszonej. Występują w całym kraju w dużym rozproszeniu. Nie nadają się do
bezpośredniego użytkowania rekreacyjnego ze względu na zabagnione podłoże oraz
uciążliwość owadów.
Buczyny  wymagają gleb dość żyznych, siedliska przepuszczalne dla wody, występują
na glebach gliniastych, gliniasto  piaszczystych. W buczynach drzewostany tworzy głównie
buk zwyczajny jak również pojawiają się w nich: jodła pospolita, klon jawor, wiąz górski.
Lasy bukowe mają duże znaczenie w leśnictwie ze względu na duży przyrost biomasy.
Grądy  występują na całym obszarze Polski. Dominują tu: dąb szypułkowy, lipa
drobnolistna, grab pospolity. W grądach bogate jest podszycie, często wielowarstwowe,
z udziałem derenia świdwy oraz leszczyny pospolitej.
Zbiorowiska borów sosnowych  przewaga sosny zwyczajnej, zasiedlają ubogie
i średnio żyzne gleby. Niekiedy w drzewostanie mogą występować dęby, buki zwyczajne czy
brzozy.
Bory mieszane  w drzewostanach tych jest jednakowy udział gatunków iglastych
i liściastych.
Zarośla krzewiaste  naturalnym miejscem występowania zarośli krzewiastych jest
zewnętrzny pas na obrzeżu lasu, określany oszyjkiem (rys. 34). Zbiorowiska krzewiaste
często tworzą zarośla śródpolne, naturalistyczne żywopłoty, klomby z dala od kompleksów
leśnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 34. Miejsce naturalnego występowania zarośli krzewiastych [6, s. 39]
Zbiorowiska wodne i przywodne  spotykane sÄ… na siedliskach silnie uwilgotnionych, ale
dopiero nad brzegami jezior i rzek. Roślinność przywodna zajmuje strefę wodno - lądowa,
przestrzeń brzegu, która jest okresowo zalewana przez wodę, a okresowo znajduje się
w strefie między niską, a wysoką wodą (NW  WW) (trzcina pospolita, pałka wąskolistna,
tatarak zwyczajny, jeżogłówka gałęzista). Zbiorowiska szuwarowe wykorzystuje się
w biologicznych oczyszczalniach ścieków. Rośliny szuwarowe są odporne na duże stężenia
zanieczyszczeń organicznych oraz stwarzają dogodne warunki do rozwoju mikroorganizmów.
Roślinność wodna rozprzestrzenia się w strefie płytkiej wody do głębokości 2 - 5 m. Znajduje
się stale pod wodą poniżej niskiej wody (NW) (rdestnice pływające, moczarka kanadyjska).
W płytszych wodach pojawiają się rośliny swobodnie pływające po powierzchni wody (grążel
żółty, osoka aloesowa, żabiściek pływający); rys. 35.
Rys. 35. Miejsce roślinności wodnej i przywodnej na brzegu zbiornika. WW - poziom
wody wysokiej, ŚW - poziom wody średniej, NW - poziom wody niskiej
[6, s.44]
Zbiorowiska trawiaste  charakteryzują się dużą zdolnością krzewienia i odrastania.
Na siedliskach ubogich w wodÄ™, silnie zasolonych lub w surowych warunkach
klimatycznych, wykształciły się zbiorowiska roślinności zwane murawami. Siedliska
z charakterystyczną runią, z dobrze rozwiniętą darnią, to  łąki. Zbiorowiska trawiaste pełnią
wiele funkcji, głównie w zakresie ochrony środowiska. Jest to np: ochrona gleb przed erozją,
regulacja gospodarki wodą, ograniczenie wymywania biogenów z gleby. Wykorzystywane są
jako obszary do rekreacji, mogą służyć jako wzorzec do tworzenia mieszanek roślin na różne
typy trawników.
Zbiorowiska synantropijne utrzymują się wyłącznie dzięki działalności człowieka.
Pojawiają się w miejscach, gdzie człowiek zniszczył naturalną pokrywę roślinną, między
innymi poprzez wycinanie lasów, tworzenie wysypisk śmieci, zbyt intensywną uprawę,
a także przez zabiegi agrotechniczne. W zależności od typu działalności człowieka, roślinność
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
można podzielić na: ruderalną  występującą na śmietnikach, przydrożach oraz segetalną 
występującą w uprawach rolniczo  ogrodniczych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na wzrost i rozwój roślin?
2. Jaki wpływ na wzrost i rozwój roślin ma temperatura?
3. Na jakie grupy dzielimy rośliny pod względem długości naświetlenia?
4. Na jakie grupy dzielimy rośliny pod względem zaopatrzeniana w wodę?
5. Jaką rolę odgrywa dla roślin wiatr?
6. Na jakie grupy dzielimy zbiorowiska roślinne?
7. Co nazywamy oszyjkiem?
8. Jakie zbiorowiska nazywamy synantropijnymi?
9. Jaką strefę zajmuje roślinność przywodna?
10. Jakie znaczenie majÄ… zbiorowiska szuwarowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania termiczne glebowe i dla wybranych gatunków roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść planszy z roślinami,
Gatunek rośliny Wymagania termiczne Wymagania glebowe
2) określić wymagania termiczne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać
do tabeli,
3) określić wymagania glebowe dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać
do tabeli,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- okazy roślin,
- plansze z roślinami,
- tabela,
- przybory dopisania,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ćwiczenie 2
Na podstawie filmu dydaktycznego, scharakteryzuj naturalne zbiorowiska roślinne
w Polsce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać w notatniku charakterystykę zbiorowisk naturalnych roślin,
2) podać przykłady roślin dla każdego zbiorowiska,
3) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny o naturalnych zbiorowiskach wodnych,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Określ wymagania wodne i świetlne dla wybranych gatunków roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść planszy z roślinami,
Gatunek rośliny Wymagania wodne Wymagania świetlne
2) określić wymagania wodne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać do
tabeli,
3) określić wymagania świetlne dla poszczególnych gatunków roślin i spostrzeżenia wpisać
do tabeli,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 okazy roślin,
 plansze z roślinami,
 tabela,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić czynniki wpływające na wzrost i rozwój roślin?
ðð ðð
2) wyjaśnić, co to jest fotoperiodyzm i jakie ma zastosowanie?
ðð ðð
3) scharakteryzować zbiorowiska lasów liściastych?
ðð ðð
4) scharakteryzować zbiorowiska lasów iglastych?
ðð ðð
5) scharakteryzować zbiorowiska wodne i przywodne?
ðð ðð
6) określić, jaki jest wpływ pogody na wzrost i rozwój roślin?
ðð ðð
7) scharakteryzować rośliny o różnych wymaganiach wodnych?
ðð ðð
8) wyjaśnić, jaką rolę odgrywają zbiorowiska szuwarowe w środowisku?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Zabiegi uprawowe
4.3.1. Materiał nauczania
Celem uprawy gleby jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku glebowym do
wzrostu i rozwoju roślin. Uprawa gleby ma na celu przygotowanie roli dla roślin uprawianych
w najbliższym sezonie wegetacyjny, a także utrzymanie żyzności gleby na dotychczasowym
poziomie. Cele te można uzyskać przez realizację zadań:
- poprawÄ™ struktury gleby,
- regulację stosunków wodno  powietrznych,
- poprawę warunków cieplnych gleby,
- pobudzenie aktywności mikroorganizmów glebowych,
- wprowadzanie do gleby resztek pożniwnych, nawozów organicznych i mineralnych,
- zwalczanie chwastów, przeciwdziałanie erozji.
Ogromny wpływ na wysokość plonów ma właściwa uprawa gleby. Jednym
z podstawowych zabiegów mających na celu poprawienie struktury gleby jest jej
przekopywanie. Wykonuje się je z reguły na głębokość szpadla (ok. 30 cm). Zabieg ten, poza
zaletami, ma również działanie niekorzystne. Przekopywanie pozwala
na rozdrobnienie, spulchnienie i napowietrzenie gleby, pozwala ograniczyć występowanie
szkodników glebowych i chwastów oraz ułatwia równomierne wymieszanie nawozów
mineralnych i organicznych. Wykonanie tego zabiegu niesie ze sobą również pewne
zagrożenia, takie jak niekorzystne zmiany środowiska dla żyjących w glebie organizmów
pożytecznych (np. dżdżownic), wydobycie na powierzchnię toksyn obecnych w głębszych
warstwach gleby, możliwość szybszego wypłukania wartościowych składników poza zasięg
korzeni roślin. Aby zapewnić optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju roślin w uprawie roli
na glebach o różnych właściwościach, należy kierować się odmiennymi zasadami uprawy.
Uprawa gleb lekkich jest stosunkowo Å‚atwa. Zadaniem uprawy gleb lekkich jest
zwiększenie zapasu wody oraz zapobieganie spalaniu próchnicy. Tym rodzajom gleb należy
zapewnić stały dopływ masy organicznej w postaci obornika, kompostów lub masy zielonej.
Liczbę zabiegów uprawowych ograniczyć do minimum. Należy unikać głębokiego
wzruszania gleby gdyż powoduje to przyśpieszenie spalania próchnicy.
Uprawa gleb ciężkich w przeciwieństwie do uprawy gleb lekkich jest bardzo trudna i jej
powodzenie zależy od uchwycenia optymalnego stanu wilgotności gleby, przy której można
wykonać określone zabiegi uprawowe. Głównym zadaniem uprawy gleb ciężkich jest
poprawienie stosunków powietrznych poprzez zwiększenie przewiewności i pulchności tych
gleb. Na tych glebach jest na ogół mniejszy dostęp tlenu, spalanie próchnicy jest niewielkie,
Najważniejszym zabiegiem uprawowym na glebach ciężkich jest głęboka orka przedzimowa.
Ze względu na zadania, jakie orka spełnia w uprawie roli, wyróżniamy orki: zasadnicze,
uzupełniające, specjalne.
W skład orki zasadniczej wchodzi podorywka, orka siewna i orka przedzimowa.
Orki uzupełniające są to dodatkowe orki wykonywane obok orek zasadniczych,
wyróżniamy dwie orki tzw. Odwrotna i orka wiosenna.
Do orek specjalnych należą: orka terenów zasadniczych i orka agromelioracyjna. Są to
orki średnie, głębokie i bardzo głębokie. Ich celem jest poprawienie właściwości powietrzno
 wodnych oraz chemicznych i biologicznych głębszych warstw gleby.
Do podstawowych uprawek, majÄ…cych na celu przygotowanie pola do uprawy jest
kultywatorowanie, bronowanie, wałowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Kultywatorowanie jest to głębokie spulchnianie, kruszenie i mieszanie roli bez jej
całkowitego odwracania. Kultywatorowanie wykonuje się powoli, poprzecznie lub pod kątem
do kierunku orki.
Bronowanie polega na płytkim powierzchniowym spulchnianiu roli. W zależności od celu,
któremu ma służyć wykonywany zabieg wyróżniamy różne typy bron: brony lekkie, średnie
i cięższe.
Wałowanie jest uprawką ugniatającą  zagęszczająca rolę nadmiernie spulchnioną
poprzednimi uprawkami. Rozróżnia się kilka rodzajów wałów spełniających różne zadania,
np. wały ugniatające, kruszące, kombinowane.
Warunkiem prawidłowego rozwoju roślin jest zaopatrzenie ich we wszystkie potrzebne
składniki odżywcze. Nawożenie pozwala uzupełnić straty składników pobieranych przez
rośliny, zapobiega obniżaniu się żyzności gleby. W celu ustalenia dawek nawozu należy
poznać potrzeby pokarmowe roślin, ale także uwzględnić czynniki glebowe i klimatyczne,
które mają wpływ na potrzeby nawozowe roślin. Należy poznać właściwości poszczególnych
gatunków roślin, gdyż w jednakowych warunkach glebowych i klimatycznych jedne z nich
mogą pobierać małe ilości składników pokarmowych inne zaś duże ich ilości. Różnice
między roślinami w pobieraniu składników pokarmowych wynikają z długości okresu
wegetacji i budowy systemu korzeniowego.
Nawozy dzielimy na dwie grupy: nawozy organiczne i nawozy mineralne. Do nawozów
organicznych zaliczamy: obornik, gnojowicę, gnojówkę, komposty, nawozy zielone, torf,
korę, pomiot ptasi. Największe znaczenie ma obornik. Jest nawozem działającym powoli, ale
długotrwale. Działa korzystnie na gleby ciężkie, rozluz
nia ich strukturÄ™. Na glebach lekkich,
działanie obornika powoduje zwiększenie pojemności wodnej. W raz z obornikiem
wprowadza się do gleby duże ilości drobnoustrojów, zwiększa się aktywność biologiczną
gleb. Obornik może być zastosowany jesienią, pod rośliny rozpoczynające wegetację póz
nÄ…
wiosną i mające długi okres wegetacji. Jeśli stosujemy go na wiosnę to krótko przed uprawą
roślin. Głębokość przyorania obornika na glebach lekkich wynosi - 20 cm, a na glebach
cięższych 10 - 15 cm.
W zależności od podstawowego składnika pokarmowego nawozy mineralne dzielimy na
grupy:
- nawozy azotowe,
- nawozy fosforowe,
- nawozy potasowe i magnezowe,
- nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe,
- mikronawozy,
- nawozy wieloskładnikowe.
Nawozy azotowe produkowane są z syntetycznego amoniaku. Wyróżniamy cztery grupy
tych nawozów:
- amonowe (siarczan amonowy, woda amoniakalna), zawierajÄ… azot w postaci amonowej,
największe zastosowanie mają jako nawozy przedsiewne, kiedy to stosuje się je pod
płytkę orkę lub pod bronę czy kultywator,
- saletrzane (saletra wapniowa, saletra amonowa, saletrzak magnezowy), zawierajÄ… azot
w postaci azotanowej, należy stosować je pogłównie na rosnące rośliny oraz dzielić na
małe dawki,
- saletrzano  amonowe (saletra amonowa, saletrzaki), zawierajÄ…ce azot w postaci
azotanowej i amonowej, należy stosować pogłównie jak i przedwcześnie,
- amidowe (mocznik), zawierające azot w postaci amidowej, stosuje się przedwcześnie
i pogłównie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Nawozy potasowe dzielimy na:
niskoprocentowe nawozy potasowe(kainit)
wysokoprocentowe nawozy potasowe (siarczan potasowy, sól potasowa
Na glebach cięższych nawozy potasowe stosujemy jesienią w pełnej dawce. Na glebach
lżejszych wskazane jest wykonanie częściowego nawożenia jesienią (np. 50% dawki) oraz
częściowego wiosną, ze względu na możliwość wypłukiwania potasu przez wodę. Nawóz
należy dobrze wymieszać z ziemią.
Spośród nawozów fosforowych do zastosowania jesienią stosuje się superfosforaty oraz
mączki fosforytowe. Maczki fosforytowe należy stosować na glebach kwaśnych i wilgotnych.
Stosowanie mączek na glebach zasadowych i suchych jest nieefektywne. Aby zwiększyć
dostępność składnika możemy nawóz fosforowy zmieszać z nawozem organicznym,
obornikiem lub kompostem. Aby zapewnić dobrą przyswajalność nawozów fosforowych
przez rośliny, nie wolno mieszać ich z nawozami zawierającymi wapń.
Nawozy wapniowe stosuje siÄ™ przede wszystkim w celu odkwaszenia i poprawienia
właściwości fizycznych gleby. Wapnowanie utrwala guzełki glebowe, dzięki czemu poprawia
się struktura gleby, zwiększa jej pojemność wodna i powietrzna. wapnowanie przyczynia się
pośrednio do poprawienia warunków rozwoju mikroflory. Nawozy wapniowe wybiera się
przede wszystkim w zależności od rodzaju gleby i terminu stosowania. Na glebach lekkich
należy stosować postacie węglanowe np. margiel, wapniak lub kredę. Na glebach ciężkich
stosujemy wapno palone. Nawozy wapniowe tlenkowe, należy stosować jesienią, aby mogły
dobrze się rozłożyć i wymieszać z glebą do okresu uprawy roślin. Jeżeli konieczne jest
zastosowanie ich na wiosnę , należy używać postaci węglanowej.
W uprawach roślin drzewiastych, nawożenie stosuje się na przedwiośniu (po zdjęciu
zimowych osłon z roślin). Do nawożenia drzew i krzewów można zastosować nawozy
wieloskładnikowe, przeznaczone dla poszczególnych grup roślin (np. nawozy do iglaków,
nawozy do rożaneczników, nawozy do róż). Do wyboru jest również szereg nawozów
wolnodziałających, które wystarczy zastosować jednorazowo na początku sezonu
wegetacyjnego. Rośliny wysadzone jesienią, nawozimy wiosną po ruszeniu wegetacji
(kwiecień - maj). Wysadzone wiosną rośliny drzewiaste nawozimy po 6  8 tygodniach
stosując połowę zalecanej dawki. Roczna dawka nawozu wieloskładnikowego
(np. Azofoska) wynosi około 30 g/m2 i stosuje się je w 2 - 3 terminach. Ostatnie nawożenie
powinno być wykonane w lipcu. Bardzo dobrymi i wygodnymi są nawozy o spowolnionym
działaniu. Nawozy te stosujemy jednorazowo w dawce około 10g pod rośliny młode i około
20g pod rośliny starsze. Nawóz rozsypujemy co najmniej tak szeroko jak sięgają gałęzie
rośliny (na szerokość korony). Rozsypywanie nawozu tuż przy nasadzie roślin jest mało
skuteczne, a często wręcz szkodliwe. Zastosowany nawóz należy płytko zmieszać z ziemia.
Dawki nawozów fosforowych, potasowych, zależą głównie od potrzeb pokarmowych roślin
i zasobności gleb.
Kolejnym zabiegiem uprawowym jest odchwaszczanie. Ma ono szczególne znaczenie
wiosną, gdyż walka z chwastami jest trudna i długotrwała. Odchwaszczanie jest tym
skuteczniejsze, im wcześniej rozpoczniemy walkę z chwastami we właściwej ich fazie
rozwoju. Jednym ze sposobów jest podcinanie młodych chwastów tuż pod powierzchnią
gleby za pomocą ostrych narzędzi. Ważną rolę w walce z chwastami odgrywa również
ściółkowanie. Do ściółkowania najlepiej nadaje się kora z drzew iglastych lub zrębki drzewne
(rozdrobnione gałęzie i drewno). Celem ściółkowania jest ograniczenie wysychania gleby,
utrudnienie rozwojów chwastów, zmniejszenie nagrzewania się gleby (latem), zabezpieczenie
korzeni przed przemarznięciem. Rozkładająca się powoli ściółka dostarcza próchnicy, ułatwia
pielęgnację roślin, poprawia estetykę ogrodu. Grubość ściółki powinna wynosić około 5 cm
i posiadać w miarę grubą ale jednolitą frakcję. Ściółkowanie wskazane jest zaraz po
posadzeniu roślin. Ściółkę należy uzupełniać w miarę upływu czasu i potrzeb.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie nawozy zaliczamy do nawozów organicznych?
2. Jakie nawozy zaliczamy do nawozów mineralnych?
3. Gdzie znalazły zastosowanie nawozy organiczne?
4. Jakie znasz zasady nawożenia drzew i krzewów nawozami mineralnymi?
5. W jakim celu uprawia siÄ™ glebÄ™?
6. Jakie znasz zabiegi uprawowe gleby?
7. W jakim celu stosuje się ściółkowanie?
8. Na czym polega uprawa gleb lekkich?
9. Na czym polega uprawa gleb ciężkich?
10. Jak stosujemy nawozy wapniowe?
11. W jakich terminach stosujemy nawożenie roślin drzewiastych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj nawozy mineralne na podstawie próbek wskazanych przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić cechy próbek nawozów wskazanych przez nauczyciela,
2) rozpoznać nawozy po barwie, zapachu, rozpuszczalności.
3) określić zawartość czystego składnika w nawozach wskazanych przez nauczyciela,
4) zapisać w notatniku rozpoznane nawozy,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- charakterystyka nawozów mineralnych,
- zestawy nawozów mineralnych,
- probówki, bibuła filtracyjna, sączki,
- przybory do pisania,
- notatnik,
- próbki nawozów mineralnych,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie filmu dydaktycznego, określ przydatność zabiegów uprawowych w uprawie
krzewów ozdobnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść filmu o uprawie krzewów ozdobnych,
2) rozpoznać zabiegi, jakie wykonuje się w uprawie krzewów ozdobnych,
3) scharakteryzować zabiegi uprawowe,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny o uprawie krzewów ozdobnych,
- telewizor, magnetowid,
- notatnik,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Wykonaj nawożenie żywotnika zachodniego  Smaragd .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić fazę rozwojową żywotnika zachodniego  Smaragd ,
2) dobrać nawóz do rośliny,
3) ustalić dawkę nawozową dla żywotnika zachodniego  Smaragd",
4) przestrzegać zasad bhp podczas wykonywania zabiegu,
5) wykonać nawożenie,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poletko z żywotnikiem zachodnim,
- różne nawozy mineralne,
- rękawiczki.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić i scharakteryzować nawozy organiczne?
ðð ðð
2) sklasyfikować nawozy mineralne?
ðð ðð
3) określić zasady stosowania nawozów mineralnych pod rośliny
ðð ðð
drzewiaste?
4) wyjaśnić, jaki jest cel uprawy gleby?
ðð ðð
5) wyjaśnić, w jaki sposób uprawiamy gleby lekkie?
ðð ðð
6) wyjaśnić, w jaki sposób uprawiamy gleby ciężkie?
ðð ðð
7) określić celowość stosowania ściółkowania roślin?
ðð ðð
8) wykonać nawożenie roślin iglastych?
ðð ðð
9) dobrać nawóz dla poszczególnych roślin ozdobnych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.4. Pielęgnacja i ochrona roślin stosowanych w kształtowaniu
krajobrazu
4.4.1. Materiał nauczania
Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie drzew, krzewów iglastych
i liściastych należą: podlewanie, odchwaszczanie i ściółkowanie, nawożenie, cięcie, ochrona
i zabezpieczenie przed zimą. Młode, świeżo posadzone drzewa oraz krzewy, wymagają
regularnego podlewania. Dłuższe okresy niedoboru wody powodują zahamowanie wzrostu
i zasychanie pąków wierzchołkowych. Rośliny podlewamy regularnie, najlepiej wieczorami.
Częstotliwość podlewania uzależniona jest od wymagań uprawianego gatunku i warunków
atmosferycznych. Optymalną wilgotność gleby pomaga utrzymać ściółkowanie korą,
ogranicza ono również rozwój chwastów. Przy ściółkowaniu roślin, należy zwiększyć
nawożenie azotem, ponieważ bakterie rozkładające ściółkę konkurują z roślinami o azot.
Kolejnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest nawożenie. W rozdziale 4.3. zostały
scharakteryzowane nawozy oraz terminy ich stosowania. Krzewy i drzewa roślin iglastych
z reguły nie wymagają cięcia. Można je przycinać na przedwiośniu, jeżeli prowadzone mają
być w postaci form sztucznych (np. kolumna, stożek, kula). Czasem wymagają również
usunięcia uszkodzonych lub porażonych przez choroby gałęzi. W przypadku żywopłotów
iglastych cięcie wczesną wiosną polega na wyrównaniu wysokości, usunięciu wyłamanych
lub wystających gałęzi. Nowo założone żywopłoty należy przyciąć w części wierzchołkowej
w celu zagęszczenia dolnych partii krzewów.
Do roślin dobrze znoszących cięcie należą: cis pospolity, żywotnik, jałowiec.
W miarę starzenia się drzew i krzewów liściastych, zabiegi pielęgnacyjne polegają
na przycinaniu i usuwaniu konarów, klamrowaniu starych konarów, czyszczeniu powstałych
dziupli. Ma to przeciwdziałać zbieraniu się wody i gniciu drzewa. Każdy gatunek czy
odmiana ma charakterystyczny sposób wzrostu i budowania rozgałęzień. Kolejnym zabiegiem
pielęgnacyjnym jest cięcie. Cięcie drzew jest zabiegiem koniecznym. Celem cięcia jest
usunięcie martwych lub porażonych gałęzi, poprawienie budowy (pokroju) rośliny,
przedłużenie żywotności, zwiększenie kwitnienia. Rozróżnia się wiele rodzajów cięć,
w zależności od celu, jakiemu służą. Może to być np. cięcie pielęgnacyjne oraz techniczne -
stosowane w przypadku kolizji koron drzew z zabudowaniami czy ciÄ…gami
komunikacyjnymi. Ważna jest znajomość na jakich pędach zawiązują się pąki kwiatowe i jak
są rozmieszczone. Właściwy termin i rodzaj cięcia dla różnych gatunków jest różny - zależy
od wymagań roślin i ich zastosowania. Niektóre drzewa i krzewy ozdobne nie wymagają
cięcia, np. ognik szkarłatny, różanecznik, drzewa i krzewy iglaste (poza użytymi na
żywopłoty formowane), inne tniemy w czasie zimowego spoczynku, np. pięciornik, tawuła
japońska, a jeszcze inne dopiero po kwitnieniu, np. forsycja, krzewuszka.
Cięcie pielęgnacyjne
Podstawowym rodzajem cięcia pielęgnacyjnego jest cięcie formujące. Ma ono za zadanie
utrzymanie dominacji przewodnika (czyli pędu głównego) w stosunku do pozostałych pędów
tworzących koronę drzewa, niedopuszczenie do powstania rozwidleń gałęzi pod ostrym kątem
(zabieg ten przeciwdziała wyłamywaniu się dużych konarów i gałęzi (rys. 36). W przypadku
krzewów polega ono przede wszystkim na skróceniu pędów w celu zagęszczenia niższych
partii, a także usunięciu pędów zbędnych, krzyżujących się i konkurujących o światło. Ten
rodzaj cięcia ma szczególne znaczenie w przypadku roślin młodych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
a b
Rys. 36. Cięcie formujące a - nasada o ostrym kącie pomiędzy konarami, w tym
przypadku w wyniku przyrostu na grubość obu konarów zachodzi zjawisko
tzw. klina, które może prowadzić do wyłamania, b - nasada siodełkowa nie
stwarzająca ryzyka wyłamania i nie wymagająca cięcia
[www.poradnikogrodniczy.pl]
Cięcie prześwietlające - zadaniem jest rozluz
nienie korony oraz umożliwienie dostępu
światła do jej wnętrza. Tego rodzaju cięcia nie powinno się nadużywać, jednorazowo można
usunąć nie więcej niż 15% masy korony drzewa. Nie należy ciąć starych i grubych gałęzi,
gdyż powstające rany są duże i z
le siÄ™ zabliz
niajÄ….
Cięcie sanitarne - polega na usunięciu gałęzi lub pędów suchych, chorych i połamanych
(rys. 37).
Cięcia korygującego - wykonuje się na już ukształtowanych w sposób niewłaściwy
koronach starszych drzew i krzewów.
Cięcie odmładzające - wykonuje się u roślin starszych. Polega ono na sukcesywnym
usuwaniu starych, chorych i uszkodzonych konarów i gałęzi. Jego celem jest pobudzenie
rośliny do wytwarzania nowych i silnych pędów.
Rys. 37. Przykłady cięcia sanitarnego [2, s. 49]
Podstawowymi narzędziami stosowanymi do cięcia drzew są sekatory zwykłe lub
o przedłużonych ramionach, piłki oraz różnego rodzaju noże. Narzędzia używane przy cięciu
powinny być dobrze naostrzone, wyczyszczone i odkażone. Większe rany powstałe po cięciu
powinny być zabezpieczone środkiem do zasmarowywania ran, np. Funaben 3, Santar SM lub
farba emulsyjna z 2% dodatkiem środka chemicznego, np. Funaben 4, Topsin lub Miedzian
50. Środki te ułatwiają gojenie ran powstałych po cięciu oraz zawierają składniki bakterio 
i grzybobójcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Terminy cięcia
Podstawowym czynnikiem decydującym o terminie cięcia jest pora kwitnienia.
Krzewy wcześnie kwitnące tworzą pąki kwiatowe latem w roku poprzedzającym
kwitnienie, np. forsycja, pigwowiec, wiśnia, migdałek cięcie wykonuje się po zakończeniu
kwitnienia, wiosną, skracając długie pędy od 1/2 do 1/4 długości. Przycinanie tych krzewów
przed kwitnieniem mogłoby spowodować, że roślina w ogóle nie zakwitnie.
Krzewy kwitnące latem i jesienią tworzą pąki kwiatowe na pędach wyrosłych w trakcie
sezonu wegetacyjnego, zakwitają od czerwca do września, np. hortensja, pięciornik, budleja,
kwitną na tegorocznych przyrostach. Przycina się je wczesną wiosną, gdy minie już ryzyko
silnych mrozów.
Krzewy kwitnące latem na pędach wieloletnich. Przycinamy je co kilka lat w okresie
spoczynku zimowego. Do takich krzewów należą np. berberysy, karagany, żylistek.
Zimnozielone krzewy liściaste wymagają przycięcia tylko w wypadku poważnych
uszkodzeń. Krzewy rododendronów można odmłodzić przycinając pojedyncze pędy
(na poczÄ…tku kwietnia).
y
le znoszÄ… przycinanie azalie, ketmie syryjskie, magnolie, oczary omszone, perukowce
podolskie, sumaki octowce i złotokapy. Unikamy również cięcia drzew, których korona
została uformowana już w szkółce. W takim przypadku usuwamy jedynie pędy wyrastające
wadliwie lub konkurujÄ…ce z przewodnikiem.
Nie powinno się także ciąć pnączy, których dużym walorem dekoracyjnym jest wiotki
pokrój. Cięcie pędów traktujemy jako ostateczność w przypadku zbytniego zagęszczenia
rośliny i wykonujemy je wiosną.
Żywopłoty formowane z drzew i krzewów liściastych przycina się dwa razy w roku
(na przedwiośniu i w lipcu lub w sierpniu). Za każdym razem usuwa się większą część
ostatniego przyrostu.
Przy usuwaniu gałęzi grubszych powstają większe rany, co zagraża roślinie infekcją.
Rany o średnicach mniejszych niż 10 cm zasmarowujemy preparatem Funaben lub farbą
emulsyjną z dodatkiem środka grzybobójczego. Rany o większej średnicy, jakie mogą
powstać przy cięciu dużych drzew, trzeba zabezpieczyć podwójnie - na brzegu
(około 2 cm) smarujemy środkiem grzybobójczym, natomiast wewnętrzną część rany
pokrywamy specjalnym środkiem impregnującym. Każde cięcie wykonujemy starannie. Nie
wolno dopuścić do wyłamywania gałęzi i otarć kory. Może być to szczególnie trudne
w przypadku cięcia grubych konarów i gałęzi. Sposób usuwania grubych gałęzi przedstawia
rys. 38.
Rys. 38. Cięcie grubych gałęzi wykonujemy w 3 etapach: 1 - cięcie podcinające na
głębokość około 1/4 średnicy gałęzi; 2-cięcie docinające, wykonywane do chwili
oderwania się nasady usuwanej gałęzi; 3 - cięcie tuż za obrączką [2, s. 57]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wiele roślin wymaga zabezpieczenia na okres zimowy przed wpływem niskich
temperatur i wysuszających wiatrów. Do zabezpieczenia roślin stosuje się różnego rodzaju
materiały izolacyjne. Na przykład dla okrycia róż najlepsza i najtańsza jest ziemia, zgarniana
w odpowiedniej odległości od krzewów, którą obsypujemy pędy, robiąc kopczyk na
wysokość 20  30 cm. Krzewy karłowe okrywamy stroiszem (rys. 39) gałązkami świerka lub
innych drzew iglastych.
.
Rys. 39. Zabezpieczenie młodych roślin stroiszem [Działkowiec 3/2003]
Rośliny zimozielone liściaste, jak i wrażliwsze odmiany iglaste, wymagają (zwłaszcza
w młodym wieku) zabezpieczenia na zimę, przed wiatrami oraz słońcem (duże różnice
temperatur między dniem, a nocą). Do tego celu używamy tkaniny cieniówkowej, tektury
falistej, mat słomianych, płótna jutowego czy włókniny. Rys. 40 przedstawia różne typy
osłon. Ciężki, zalegający między pędami śnieg, deformuje, wyłamuje gałęzie. Należy
strzepywać nadmiar śniegu z roślin. Niektóre starsze krzewy piramidalne oraz kolumnowe,
pod ciężarem śniegu rozwierają się, tracąc swój ozdobny pokrój. W tych przypadkach, poza
usunięciem śniegu z gałęzi, wskazane jest także podwiązanie odgiętych gałęzi do
przewodnika.
a b c
Rys. 40. Różne sposoby zabezpieczenia roślin, a - osłona z płótna jutowego,
b - osłona z maty słomianej, c - zabezpieczenie przed rozłamaniem poprzez
obwiązanie [Działkowiec 3/2003]
Kolejnym zabiegiem pielęgnacyjnym w uprawie roślin ozdobnych jest ich ochrona przed
chorobami i szkodnikami. Rośliny ogrodowe powinny być pod stałą obserwacją, gdyż istnieją
szkodniki i choroby, które nie tylko osłabiają wzrost i obniżają walory dekoracyjne drzew
i krzewów, ale mogą doprowadzić do ich obumierania. Choroby roślin powodowane są przez
czynniki chorobotwórcze, takie jak grzyby, bakterie i wirusy. Wśród roślin ozdobnych
najczęściej występują choroby grzybowe. Typowymi objawami chorób są przebarwienia,
zniekształcenia i więdnięcie roślin. Na roślinach ozdobnych, można zaobserwować również
choroby fizjologiczne. Przyczyną tych chorób są czynniki nieinfekcyjne, takie jak niedobory
makro  i mikroelementów, czy niekorzystne warunki uprawy. Aby zmniejszyć ryzyko
występowania chorób i szkodników na roślinach ozdobnych, warto stosować działania
zapobiegawcze. Należy dokonywać systematycznego przeglądu roślin w poszukiwaniu
szkodników, anomalii wzrostu, uszkodzeń mechanicznych i przebarwień. Na stan zdrowotny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
i odporność drzew i krzewów możemy wpłynąć poprzez zdrowy materiał szkółkarski, dobór
właściwych roślin do wymagań środowiskowych, zakładanie jesienią opasek lepowych,
wycinanie chorych konarów, prześwietlanie nadmiernie zagęszczonych koron, dbałość
o higienę cięcia, ściółkowanie gleby. Metody walki z chorobami i szkodnikami można
podzielić na metody ekologiczne i chemiczne. Metody ekologiczne walki ze szkodnikami
i chorobami są bezpieczne dla środowiska, działanie ich jest krótkotrwałe i tylko na szkodniki
i czynniki chorobotwórcze. Są to najczęściej preparaty pochodzenia roślinnego, pułapki na
szkodniki oraz metody walki biologicznej. PolegajÄ… one na wprowadzeniu naturalnych
wrogów czynnika chorobotwórczego czy szkodnika. Metody chemiczne polegają na
stosowaniu środków chemicznych bezpośrednio na rośliny lub doglebowo. Środków
chemicznych nie wolno nadużywać ze względu na ich fitotoksyczność, czyli niekorzystny
wpływ na rośliny. Aby ustrzec się efektów ubocznych walki chemicznej, nie należy
opryskiwać środkami chemicznymi roślin intensywnie nasłonecznionych, o przesuszonych
korzeniach, czy znajdujących się w bardzo wysokich lub niskich temperaturach. Duże
zagrożenie w uprawach roślin stanowią choroby o podłożu grzybowym. Do najczęściej
spotykanych chorób, które występują na roślinach ozdobnych, należą:
Fytoftoroza - głównie poraża rośliny iglaste. Charakterystycznym objawem fytoftoroz,
jest cynamonowe zabarwienie porażonych tkanek, widoczne na przekroju podłużnym pędu,
rozpoczynające się od nasady i rozszerzające w kierunku wierzchołka. Prowadzą
nieuchronnie do zamierania roślin (rys.41). Zapobiega temu przede wszystkim właściwa
pielęgnacja, zasilanie roślin nawozami i ściółkowanie ziemi korą oraz usuwanie porażonych
części roślin. Z metod chemicznych zalecane są preparaty w programie ochrony roślin.
Rys. 41. Fytoftoroza cyprysika [Działkowiec 3/2005]
Zamieranie pędów jest jedną z najczęściej występujących chorób części nadziemnych
u jałowców i żywotników. Cechą charakterystyczną jest brązowienie i zamieranie pędów
w miejscu stykania się krzewów ze sobą lub wewnątrz korony. Przyczyną tych objawów jest
silny niedobór lub brak światła. Aby nie dopuścić do rozwoju grzybów chorobotwórczych na
zamierających pędach, należy je wyciąć i spalić, stosować środki ochrony zgodnie
z zaleceniami w programie ochrony roślin.
Osutka jest jednÄ… z najgroz
niejszych chorób igieł. W zależności od przebiegu pogody
i rozwoju rośliny, objawy chorobowe mogą się pojawiać od wiosny do jesieni. Na igłach
pojawiają się brązowe plamy lub kreski, a następnie tkanki brązowieją i czernieją.
Niezbędnych jest wówczas kilka opryskiwań, począwszy od czerwca aż do jesieni.
W przypadku sosny bardzo skuteczne jest zebranie i spalenie opadłych igieł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 42. Choroby igieł osutka sosny [Działkowiec 3/2003]
Szara pleśń - pierwsze objawy występują w postaci brązowych, wodnistych, szybko
powiększających się plam. Choroba jest groz
na dla roślin tworzących zwarte, kolumnowe lub
kuliste korony.
Spośród szkodników, które spotkać można na roślinach ozdobnych, należą:
Przędziorek sosnowiec, który powoduje mozaikowate żółknięcie igieł, które z czasem
brązowieją i opadają. Objawy żerowania przędziorka można dostrzec w lipcu i sierpniu.
Mszyce - występują na drzewach i krzewach roślin iglastych i liściastych. Różnego typu
galasy (wyrośla, z reguły barwy zielonej, przypominające szyszki lub w kształcie ananasa) na
pędach sygnalizują obecność mszyc z rodziny ochojnikowatych, np. ochojnika świerkowo -
modrzewiowego, ochojnika świerkowego zielonego, czy ochojnika świerkowo - sosnowego.
W póz
niejszym okresie na roślinach można dostrzec żerujące samice mszyc, pokryte
białawym nalotem. Jeżeli zauważymy galasy, należy je usunąć i spalić, gdyż właśnie
w galasach przebywają larwy szkodnika. Zwalczanie chemiczne ochojników można
przeprowadzać w dwóch terminach. Od póz
nej jesieni do wczesnej wiosny niszczymy
zimujące larwy lub samice, zanim zdążą złożyć jaja.
a b
Rys. 43. Uszkodzenia wywołane przez mszyce a - dojrzały galas ochojnika uwalniający
larwy, b - galas ochojnika świerkowego zielonego [Działkowiec 7/1998]
Czerwce miseczniki, tarczniki i wełnowce. Szkodniki te powodują zamieranie
i zniekształcanie pędów, a w szczególnych przypadkach mogą prowadzić nawet do
zamierania całej rośliny. Najlepszym terminem zwalczania miseczników, tarczników
i wełnowców jest okres wylęgania się larw z jaj i okres wędrowania młodych larw po
krzewach (w przypadku tarczników i wełnowców jest to czerwiec, a w przypadku
miseczników - lipiec).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 45. Samice misecznika tujowca [www.poradnikogrodniczy.pl]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne stosowane w uprawie drzew i krzewów liściastych?
2. Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne stosowane w uprawie drzew i krzewów iglastych?
3. Jakie rośliny iglaste znoszą dobrze cięcie?
4. Jakie są zabiegi pielęgnacyjne wskazane w uprawie drzew starszych?
5. Jakie znasz rodzaje cięć drzew i krzewów?
6. Jakie są terminy cięć krzewów ozdobnych?
7. W jaki sposób usuwamy grube gałęzie drzew i krzewów?
8. Jakie znasz sposoby zabezpieczenia roślin przed mrozami i wiatrem?
9. Jakie znasz sposoby zwalczania chorób występujące w roślinach ozdobnych?
10. Jakie znasz sposoby zwalczania szkodników występujące w roślinach ozdobnych
11. Jakie znasz choroby roślin iglastych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj cięcie krzewów ozdobnych kwitnących wczesnym latem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, które gatunki krzewów kwitną wczesnym latem,
2) dobrać sprzęt do cięcia krzewów,
3) wybrać rodzaj cięcia do poszczególnych gatunków krzewów,
4) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania cięcia,
5) wykonać cięcie krzewów,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sekatory różnej długości, piłki, noże,
- maść ogrodnicza,
- rękawice,
- krzewy do cięcia.
Ćwiczenie 2
Wybierz i zabezpiecz zaprezentowane rośliny drzewiaste przed mrozem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać rośliny przeznaczone do zabezpieczenia na zimę,
2) określić wielkość tych roślin,
3) dobrać materiały ochronne do odpowiednich roślin,
4) zabezpieczyć rośliny na zimę,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały do osłonięcia roślin na zimę (stroisz, papier, osłony jutowe, słoma),
- rękawice,
- rośliny do zabezpieczenia na zimę.
Ćwiczenie 3
Po obejrzeniu filmu dydaktycznego dotyczącego zabiegów pielęgnacyjnych drzew
liściastych, dobierz zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu tych drzew.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować treść filmu dydaktycznego o uprawie roślin liściastych,
2) dobrać zabiegi pielęgnacyjne dla roślin liściastych po posadzeniu, na podstawie filmu,
3) uzasadnić wybór zastosowanych zabiegów pielęgnacyjnych,
4) zapisać w notatniku zabiegi pielęgnacyjne dla drzew liściastych,
5) zaprezentować swoje wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny prezentujący uprawę roślin liściastych,
- magnetowid, telewizor,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić zabiegi wykonywane przy uprawie drzew starszych?
ðð ðð
2) scharakteryzować rodzaje cięć pielęgnacyjnych krzewów?
ðð ðð
3) określić terminy cięć dla poszczególnych grup roślin?
ðð ðð
4) wyjaśnić, w jaki sposób wykonujemy usuwanie grubych gałęzi
ðð ðð
drzew?
5) scharakteryzować choroby występujące na roślinach iglastych?
ðð ðð
6) scharakteryzować szkodniki roślin iglastych?
ðð ðð
7) wykonać cięcie krzewów kwitnących wczesnym latem?
ðð ðð
8) zabezpieczyć rośliny drzewiaste przed zimą?
ðð ðð
9) dobrać zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu drzew liściastych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.5. Kompozycje roślinne
4.5.1. Materiał nauczania
Kompozycja jest zespołem właściwie dobranych i celowo uporządkowanych elementów.
Piękno kompozycji zieleni nie zależy od jej bogactwa, liczby odmian i gatunków roślin, ani
od skomplikowanych układów, lecz od umiaru doboru roślin, prostoty, przejrzystości układu,
sposobu uporządkowania części składowych terenów zieleni w przestrzeni. Do
podstawowych czynników kompozycji należą: proporcja, rytm, symetria, punkt, dominacja
i koncentracja.
Proporcje - rozumiemy jako stosunek elementów kompozycji, które tworzą dany układ.
Proporcja w kompozycji zieleni spełnia ważną rolę, wprowadza do jej układów ład
i harmonię. Stosuje się ją w układach płaszczyznowych poziomych i pionowych oraz
w przestrzennych trójwymiarowych. Proporcje w odniesieniu do elementów roślinnych
dotyczą wysokości, form pokrojowych, liczebności, rozmieszczenia, barwy (rys. 45) oraz
w odniesieniu do elementów nieroślinnych - linii, płaszczyzn i brył.
Rys. 45. Proporcje, kompozycja z roślin iglastych: a - jałowiec skalny odm.
 Skyrocket , b - Żywotnik zachodni odm.  Sunkist , c - jałowiec sabiński
odm.  Tamariscifolia [Działkowiec 3/2003]
Symetria - jest to układ elementów rozmieszczonych w jednakowej odległości od osi.
Symetria wyraża skończoność, spokój i monumentalność.
Rytmem nazywamy powtórzenie w równych odstępach czasu lub przestrzeni jakiegoś
zjawiska, np. ruchu przedmiotu. W kompozycji zieleni regularność układu rytmicznego
polega na równomiernym podziale odcinków linii, części powierzchni lub przestrzeni za
pomocą określonego, powtarzającego się elementu. Rytm możemy uzyskać przez
zastosowanie różnych cech plastycznych roślin, takich jak: wysokość, formy pokrojowe,
liczba egzemplarzy, kształt, barwa. Rytm kompozycji możemy uzyskać też za pomocą
elementów budowlanych, takich jak: ogrodzenia, schody, murki, ławki.
Punkt - w kompozycji dekoracyjnej punktem określamy wyznaczenie jakiegoś elementu,
wokół którego będą komponowane inne elementy. Punktem głównym układu mogą być
budynki, obiekty architektoniczne, rzez
by, fontanny i inne motywy, które chcemy
wyeksponować. Często punkt główny stanowi dominantę kompozycji, czyli taki układ,
w którym jedną partię wyróżniono szczególnie mocno, akcentując to roślinnością
lub za pomocą innych elementów. Kompozycja z dominantą kładzie nacisk na określony
motyw. Dominanta występuje w kompozycji na płaszczyz
nie poziomej, pionowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
i w przestrzeni. Przykład dominanty obrazuje rysunek 46. Element dominujący kompozycji
przyciąga nasz wzrok w pożądanym kierunku, czyli koncentruje naszą uwagę na jednym
akcencie. Wprowadzenie koncentracji w kompozycjach możemy uzyskać za pomocą
rozmaitych środków, wykorzystując właściwości plastyczne roślin, a szczególnie ich barwę
(zdecydowane kolory dużych płaszczyzn rabat kwiatowych), formę pokrojową, wysokość.
Rys. 46. Kompozycja z iglaków: a - Jałowiec odm.  Skyrocket , b - Żywotnik
zachodni odm.  Globosa , c - Cyprysik tępołuskowy odm.  Nana
Gracilis , d - Jałowiec zwyczajny odm.  Rheingold [Działkowiec 3/2003]
Celem kompozycji jest wzbudzenie zainteresowania obserwatora. Można to uzyskać przez
kontrastowanie i harmonizowanie form o pionowych i poziomych kształtach i rysunkach
cienia. Zestawiając ze sobą rośliny o różnych pokrojach i wysokościach, możemy uzyskać
o każdej porze dnia i roku kompozycję, która będzie miała inny obraz. Kompozycje roślinne
możemy wykonywać jako dekoracje tarasów, podestów i balkonów. Do tego rodzaju
kompozycji wykorzystywane są rośliny drzewiaste. Do uprawy w różnego rodzaju skrzyniach
i pojemnikach nadaje się większość roślin, ale należy wybierać odmiany bardziej wytrzymałe
na trudne warunki, np .kosodrzewinę, sosnę czarną, pienne formy wierzb karłowych, irgi.
Mając ogólny obraz zagospodarowania przestrzeni należy uwzględnić akcenty ogrodu;
utworzą one osnowę - szkielet kompozycji. Będą to elementy porządkujące układ
i utrzymujące jego spójność. Rolę tę pełnią rośliny o zdecydowanym pokroju oraz silnie
rosnące (rośliny iglaste o formie kolumnowej). Rośliny tworzące szkielet kompozycji
powinny mieć wielkość odpowiednią do rozmiarów ogrodu. Ważną rolę w kompozycji
odgrywają rośliny wypełniające przestrzeń między akcentami osnowy. Należy uwzględnić
barwę kwiatów, porę i długość kwitnienia oraz rośliny o dekoracyjnych liściach i owocach.
Wśród roślin wypełniających ogród należy posadzić roślinę, która przyciągałaby uwagę, aby
utworzyć punkt centralny kompozycji lub jej fragmentu. Może mieć ona oryginalny pokrój
lub być prezentowana samotnie na trawniku (rośliny soliterowe). Do roślin polecanych do
takiego sposobu eksponowania można polecić np. cyprysik Lawsona odm.  Columnaris czy
o złotych igłach odm.  Elwood s Gold , żywotnik zachodni odm.  Smaragd .
Inną metodą komponowania jest grupowanie roślin. Grupa roślin jest harmonijnym
zestawieniem różnych form. A
ączyć można formy duże i małe, stożkowate, kuliste i zwisające
w taki sposób, aby całość sprawiała estetyczne wrażenie. Zasadą jest ograniczenie liczby
odmian w jednej grupie duża ilość form i barw stwarza nieład w kompozycji. Przy doborze
roślin należy uwzględnić ich wielkość oraz dynamikę wzrostu, pokrój, barwę w kolejnych
porach roku, ozdobność w kwiat, owoce oraz warunki uprawy. Ważną cechą jest umiejętne
zestawienie kształtów i rozmiarów roślin oraz harmonijne zestawienie barw. Aby uzyskać
dobrą kompozycję zieleni należy kierować się zasadami:
- nie sadzić w jednym szeregu różnych gatunków lub odmian drzew i krzewów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
- sadzić rośliny ozdobne (w stosunku do punktu obserwacji) z przodu niższe, z tyłu wyższe,
- nie dzielić płaszczyzny na połowę za pomocą drogi lub obsadzenia,
- nie sadzić drzew i wysokich krzewów po łuku wewnętrznym ścieżki czy drogi,
- skrzyżowanie ścieżek i dróg obsadzać niską roślinnością,
- obsadzać pierwszy plan widoku materiałem roślinnym o barwach ciepłych, dalszy
o barwach zimnych,
- wysokie obiekty architektoniczne obsadzać roślinnością niską, a obiekty niskie
roślinnością wysoką.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki należą do kompozycji zieleni?
2. W jaki sposób regulujemy rytm w kompozycji zieleni?
3. Jaką rolę pełni dominanta w kompozycji?
4. Co nazywamy osnowÄ… kompozycji zieleni?
5. Na czym polega grupowanie roślin w kompozycji?
6. Jakimi wskazówkami należy kierować się przy tworzeniu dobrej kompozycji zieleni?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych w pojemniku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić przeznaczenie kompozycji,
2) dobrać rośliny z uwzględnieniem cech plastycznych,
3) dobrać materiały do wykonania kompozycji,
4) wykonać kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne gatunki roślin,
- pojemniki różnej wielkości,
- podłoża do roślin,
- rękawice,
- konewka.
Ćwiczenie 2
Dobierz gatunki roślin do kompozycji na kwietnik sezonowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wielkość kwietnika,
2) określić gatunki, jakie będą na kwietniku (roczne, dwuletnie byliny),
3) narysować na papierze milimetrowym w skali 1 : 100 projekt kwietnika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4) wybrać z katalogu roślin ozdobnych, rośliny na kwietnik, uwzględniając ich wymagania
świetlne, glebowe, wysokość oraz zestawienie barw,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier milimetrowy,
- ołówek, linijka, gumka, kredki,
- katalogi roślin ozdobnych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki należące do kompozycji zieleni?
ðð ðð
2) dobrać rośliny do kompozycji w pojemnikach?
ðð ðð
3) wyjaśnić, na czym polega grupowanie roślin?
ðð ðð
4) wymienić zasady tworzenia kompozycji zieleni?
ðð ðð
5) wykonać kompozycję z roślin iglastych i wrzosowatych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; zaznacz
jÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz
za poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań
o numerach od 15 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wzrost monopodialny polega na
a) wykształceniu pnia i rozwidleniu konara.
b) wyraz
nym zarysowaniu pędu głównego występującym u roślin iglastych.
c) wykształceniu pędów wyrastających bezpośrednio z szyjki korzeniowej.
d) wyraz
nym zarysowaniu pędów głównych występującym u roślin liściastych.
2. Krzewinki są to rośliny wysokości
a) 2  3 m.
b) 10  20 m.
c) 20  30 cm.
d) 50  80 cm.
3. Do roślin trujących zaliczamy:
a) bez czarny, lipÄ™, topolÄ™.
b) kruszynÄ™, lipÄ™, aksamitkÄ™.
c) aksamitkÄ™, lobeliÄ™, anturium.
d) cis, wawrzynek wilczełyko, kruszynę.
4. Lilaki pędzi się metodą
a) mrożenia.
b) chłodzenia.
c) ciepłych kąpieli.
d) regulowania długości dnia.
5. Termin kwitnienia tulipanów uprawianych metodą tradycyjną zależy od
a) długości dnia.
b) temperatury pędzenia.
c) daty rozpoczęcia pędzenia.
d) intensywności nasłonecznienia.
6. Rośliny dnia krótkiego zakwitają, gdy działanie światła trwa
a) 3  5 godz. /dobÄ™.
b) 8  10 godz. /dobÄ™.
c) 10  14 godz. /dobÄ™.
d) 20  24 godz. /dobÄ™.
7. Kserofity są roślinami siedlisk
a) suchych.
b) wodnych.
c) bagiennych.
d) pustynnych.
8. A
ęgi występują
a) jako formy krzewiaste.
b) w zbiorowiskach leśnych.
c) jako rośliny zadarniające.
d) nad rzekami i strumieniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
9. Oszyjek jest to
a) wewnętrzny pas na polanie lasu.
b) zewnętrzny pas na obrzeżu lasu.
c) środkowy pas pomiędzy polana a lasem.
d) zewnętrzny pas oddzielający las od zabudowań mieszkalnych.
10. Choroby infekcyjne powodowane sÄ… przez
a) bakterie i grzyby.
b) wirusy i dużą wilgotność.
c) zanieczyszczenia powietrza.
d) wysokÄ… temperaturÄ™ i grzyby.
11. Metodę przemrażania stosuje się do pędzenia
a) jodły.
b) lilaków.
c) tulipanów.
d) rododendronów.
12. Występujące na pędach roślin galasy sygnalizują obecność
a) ochojnika.
b) wełnowca.
c) przędziorka.
d) misecznika tujowego.
13. Zbiorowiska synantropijne powstajÄ… w wyniku
a) erozji.
b) procesów humifikacji.
c) działalności człowieka.
d) procesów degradacji.
14. Rośliny, które dominują w grądach, to:
a) świerk, sosna, limba.
b) lipa, olszyna, dąb szypułkowy.
c) dąb szypułkowy, wierzba, brzoza.
d) grab pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna.
15. Cięcie krzewów kwitnących latem i jesienią wykonujemy
a) wczesnÄ… wiosnÄ….
b) w okresie zimowym.
c) latem tuż po przekwitnięciu.
d) na jesieni przed przymrozkami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
16. Zmany na przedstawionej roślinie, to objawy występowania
a) fytoftorozy.
b) osutki sosny.
c) zamierania pędów.
d) przędziorka chmielowca.
17. Rytm kompozycji możemy uzyskać poprzez
a) elementy plastyczne i elementy budowlane.
b) elementy murarskie i elementy kreślarskie.
c) odpowiednie formowanie roślin i nawożenie.
d) elementy plastyczne roślin i urządzenia melioracyjne
18. Rośliny soliterowe to takie, które prezentowane są
a) samotnie.
b) w grupach z innymi roślinami.
c) w szpalerze z roślinami iglastymi.
d) jako rośliny przeznaczone na kwiat cięty.
19. Dominanta w kompozycji występuje
a) jako określony motyw.
b) na płaszczyz
nie trójwymiarowej.
c) na płaszczyz
nie pionowej i poziomej.
d) na płaszczyz
nie pionowej, poziomej i w przestrzeni.
20. Pędy krzewów wczesno kwitnących skracamy na długość
a) od 3/4 do 1/3.
b) od 1/2 do 1/3.
c) od 1/3 do 2/3.
d) od 1/2 do 1/4.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie roślin ozdobnych w kształtowaniu krajobrazu
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1 Dąbski M.: Cięcie krzewów ozdobnych i pnączy. Działkowiec Sp. z o.o. Warszawa 2003
2 Kosmala M.: Pielęgnacja drzew i krzewów ozdobnych. PWRiL, Warszawa 2000
3 Latocha P.: Rośliny ozdobne w kształtowaniu krajobrazu, cz. III i IV. Hortpress Sp. z.o.o.
Warszawa 2006
4 Mynett M., Tomżyńska M.: Krzewy i drzewa ozdobne. Multico, Warszawa 1997
5 Praca zbiorowa: Rośliny ozdobne. WSiP, Warszawa 1984
6 Remesova D., Oswald Z.: Leksykon krzewów liściastych. Multico, Warszawa 1993
7 Startek L. Mynett K.: Rośliny ozdobne. Hortpress Sp. z.o.o. Warszawa 1996
8 Steller G.: Choroby i szkodniki roślin ozdobnych w ogrodzie. Multico, Warszawa 1993
9 Terpiński Z.: Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa 1984
10 Vrestiak P., Oswald Z.: Leksykon iglaków. Multico, Warszawa 1994
11 Czasopisma:  Kwietnik ,  Działkowiec ,  Ogrody
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53