103107

Przyroda zaczyna istnieć dla człowieka dopiero wtedy, gdy kiedy odróżnia się on od niej, zarazem dostrzegając relacje między sobą a przyrodą. Można więc powiedzieć, że istnieje ona dla niego. Aby być człowiekiem, człowiek musi się uprzedmiotowić, co jest możliwe dopiero wtedy, gdy odróżni się od przyrody.

Człowiek jest też zorientowany na przyrodę w tym sensie, że ma potrzeby, które mogą być zaspokojone wyłącznie przez przedmioty inne niż on sam. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga od człowieka działalności, czyli pracy. Praca staje się pracą specyficznie ludzką, gdy człowiek świadomie przekształca przedmiot przyrodniczy, aby zaspokoić swoje potrzeby, stosując w tym celu jakieś środki czy narzędzia. Podstawową formą ludzkiej pracy jest działalność wytwórcza - człowiek jest zatem w sposób zasadniczy istotą ekonomiczną.

Człowiek nie może uprzedmiotowić siebie i stać się człowiekiem, o ile nie jest przedmiotem dla innej osoby. Jest więc istotą społeczną. Podstawową formą społecznąjest rodzina. Fundamentem historii jest dynamiczne oddziaływanie między środkami produkcji czy silami wytwórczymi a społecznymi stosunkami między ludźmi.

Materializm historyczny oznacza nie tylko to, że człowiek wytwarza poprzez swą fizyczną działalność środki zaspokojenia podstawowych potrzeb. Oznacza również, że działalność produkcyjna człowieka określa jego życie polityczne, prawo, moralność, religię, sztukę, filozofię.

W bazie ekonomicznej Maiks wyróżnia dwa elementy: materialne siły wytwórcze i zależne od nich stosunki produkcji. Istnienie czlowieka-wytwórcy jest przy tym podziale już założone. Termin .stosunki produkcji" oznacza przede wszystkim stosunki własności, a ogólnie: społeczne stosunki między ludźmi uczestniczącymi w procesie pracy. Baza ekonomiczna warunkuje nadbudowę. Nie znaczy to jednak, że struktury polityczne i prawo są determinowane przez bazę tak samo bezpośrednio jak ideologiczne elementy nadbudowy, jak religia i filozofia.

Na określonym szczeblu swego rozwoju materialne siły wytwórcze społeczeństwa popadają w sprzeczność z istniejącymi stosunkami produkcji. Następuje wtedy rewolucja, jakościowe przejście do nowej epoki ekonomicznej i nowej epoki społecznej. Rewolucja ta dokonuje się w sposób nieuchronny i mechaniczny. Brakuje jednak jeszcze pojęć walki klasowej i ludzkiego działania.

Wprowadzenie własności prywatnej spowodowało powstanie w społeczeństwie klas ekonomicznych, których najprostszy schemat dzieli ludzi na wyzyskiwanych i wyzyskujących. Historia społeczeństw jest w istocie historią walk klasowych pomiędzy jednymi a drugimi. Państwo jest narzędziem klasy panującej, podobnie jak prawo, a nawet koncepcje moralne. Walka klas staje się szczególnie ważna w okresie, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy silami wytwórczymi społeczeństwa z istniejącymi stosunkami produkcji. Klasa dominująca stara się zachować status guo, a w interesie klasy wstępującej leży ich obalenie. Wtedy dochodzi do rewolucji. Proces ten nieuchronnie powtarza się do czasu, gdy obalona zostaje własność prywatna, a wraz z nią społeczne podziały.

Wyróżnić można cztery epoki społeczne, które tworzą prehistorię: epokę pierwotnego komunizmu (azjatycką, rodową), epokę antyczną (charakteryzującą się niewolnictwem i antagonizmem klasowym między wolnymi a niewolnikami), epokę feudalną (charakteryzującą się rozwojem burżuazji ograniczanym przez mechanizmy państwa feudalnego) i wreszcie epoka społeczeństwa kapitalistycznego (rewolucja przemysłowa, otwarcie rynków, rozwój komunikacyjny, dominacja burżuazji). Kolejne kryzysy ekonomiczne czasów Marksa wskazują na zmierzch fazy kapitalistycznej i zbliżanie się czasów dyktatury proletariatu, która przygotuje drogę do społeczeństwa komunistycznego. W społeczeństwie tym obumrze instytucja państwa, znikną podziały klasowe i walka klas.