FASZYZM
(łac. fascio - wiązka)
Termin ten pojawił się we Włoszech około 1900 r. i oznaczał "związek", "wiązkę". Termin ten przyswoił dla partii socjalistycznej Benito Mussolini (1883-1945), który w 1919 r. założył osobną partię polityczną, skupiającą różne elementy, ogólnie zwane przezeń jako fasci di combattimento (Związek Bojowników).
Faszyzm włoski dzieli się na cztery fazy: I) okres rewolucyjny do 1920 r.; 2) okres przejęcia władzy i rządów do 1929 r.; 3) okres panowania do 1943 r.; 4) upadek władzy faszystowskiej do 1945 r. Ten typ faszyzmu charakteryzuje się kultem państwa, poniżaniem godności i praw człowieka, dowolnością w tworzeniu programów gospodarczych i politycznych. Duce i klika rządząca byli za wszystko odpowiedzialni. Podstawowe znaczenie miała taktyka, a nie strategia rządzenia.
Trudniej jest sklasyfikować faszyzm niemiecki. U jego podstaw znajduje się Fuehrer i kult rasy. Celem zaś jest panowanie nad światem. Wiąże się to przynajmniej z czterema fazami: I) objęcie władzy przez A. Hitlera w 1933 r.; 2) przygotowanie do wojny światowej do 1939 r.; 3) wojna światowa do 1945 r. i 4) upadek rządów Hitlera w 1945 r. I tu podstawowego znaczenia nabiera niszczenie godności, praw człowieka i narodu.
Obydwa te typy faszyzmów nie wyczerpują listy swoistych totalitaryzmów. Z pewnością należy na niej odnotować także ustroje przejściowo panujące w takich krajach, jak: Austria, Hiszpania, Portugalia, a nawet Polska. Co więcej, do krajów totalitarnych można zaliczyć także kraje komunistyczne, z tym że akcent w nich spoczywa nie na wodzu, lecz na partiach rządzących.
Ogólnie mówiąc, faszyzmy charakteryzują się rządami dyktatorskimi, antydemokratycznymi i szowinistycznymi, choć próbują głosić idee humanitarne.
Nauczanie społeczne Kościoła potępiło faszyzm w 1931 r. i 1937 r. (encykliki Piusa XI: Non abbiamo bisogno i Mit brennender Sorge), a także w 1987 r. (encyklika Jana Pawła II Sollicitudo rei socialis, 1 S).
(Słownik Katolickiej Nauki Społecznej, Ks. prof. dr hab. W.Piwowarski (red.), W-wa 1993, s.52)