75611

Dr. Andrzej Pieczewski Historia Gospodarcza

Wykład II - Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej XV - XVII wiek

2) Przesłanki powstania gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej:

•    Spadek dochodów szlachty i jednoczesny wzrost potrzeb ziemiaństwa, szlachty, magnaterii. Ta tendencja kształtowała się w długim okresie czasu i była raczej niezauważalna. W XVI w i na początku XVII w dochody realnie dużo mniejsze. Potrzeby rosły w związku z gospodarstwem, wyposażeniem, wojnami, zbytecznymi kosztownościami; by zaspokoić te potrzeby zwiększano produkcję - szlachta miała monopol na władzę - stopniowo zaczęto uchwalać coraz większą pańszczyznę (5-6 dni w roku) -poddaństwo stało się negatywnym zjawiskiem. Chłopi pańszczyźniani pracowali dość dobrze, ale ich efektywność zmniejszała się - za pracę nie dostawali nic. Mają darmową siłę roboczą szlachta tworzyła FOLWARKI;

•    Wzrost popytu wewnętrznego i zewnętrznego (najważniejszy był popyt wewnętrzny, rósł on wraz z urbanizacją - rozwojem miast, przemysłu (ok. 25 % ludność miejska), funkcjonowało wówczas ok. 700 miast). Najważniejszym powodem dla powstania folwarków był popyt zagraniczny na zboże i inną żywność (ale tylko 10% produkcji zboża szło na eksport, a 40-50% szło na rynek wewnętrzny), ceny były bardzo korzystne, nawiązywano nowe kontakty zagraniczne - gospodarcze.

3) Efektywność produkcji w sektorze folwarcznym i chłopskim:

FOLWARKI to specjalistyczne gospodarstwa różnej wielkości (jednowioskowe) zajmujące się produkcją na zbyt ( rynek zagraniczny lub wewnętrzny); przede wszystkim uprawa zboża, ale także przetwórstwo (tartaki, młyny, karczmy, gorzelnie). Folwarki uzyskiwały około 7 kwintali z hektara zboża - plony zbliżone do plonów w gospodarkach zachodnioeuropejskich, ale poziom ten zaniżały gosp. chłopskie. Dochody w gosp. folwarcznych były o ok. 40% wyższe, niż w gosp. chłopskich. Decydowało o tym:

•    Dobra organizacja i fachowe doradztwo;

•    Wyspecjalizowane służby, kontrola pracowników;

•    Postęp agrotechniczny (umiarkowany, ale wyższy niż w gosp. chłopskich). W gosp. chłopskich uczono się gospodarowania z kalendarza lub z tradycji, doświadczeń przekazywanych z pokolenia na pokolenia.

Folwarki były dominującym sektorem w rolnictwie (w poprzednich okresie były to gosp. kmiece); folwarki stymulowały całą gospodarkę polska, a w XVI w Polska była nie tylko potęgą polityczną i wojskową, ale również właśnie gospodarczą.

4) Eksport zboża:

Polska głównie produkowała zboże na eksport i na rynek wewnętrzny. Wraz z rozwojem produkcji i gosp. rozwijał się eksport zboża. W XVI w produkcja wyniosła 100 000 łasztów - apogeum - wiek XVII (początek) - 118 000 łasztów (1 łaszt = 2 tony). Dzięki temu rozwijały się regiony, miasta (Gdańsk) oraz folwarki. W pobliżu rzek, ze spichlerzy nad rzeką, towar transportowany drogą wodną do Gdańska. Szlachta nie uiszczała cła na zboże. Cło pobierano w komorach celnych, na specjalnych trasach. Polityka ekonomiczna prowadzona była w interesie szlachty i magnatów, dotyczy to również rolnictwa. Król, doradcy, sejm decydowali o posunięciach gospodarczych. Bona Sforza podniosła poziom gosp. Polski i Litwy. Jej polityka często nie była zbieżna z dążeniami szlachty, ona realizowała własną w celu zapewnienia pieniędzy w skarbcu królewskim. Ludzie się bogacą -różnicuje się poziom życia.

5) Struktura rzeczowa eksportu i importu:

Przede wszystkim eksport zboża, ale lista towarowa miała ok. 300 pozycji; produkty leśne, skóry zwierząt, miód, drewno, również bursztyn, ołów, żelazo. Import: sukna, tkaniny, broń (miecze), przyprawy, artykuły luksusowe.