1464646956

Rozdział 1. Zarządzanie. Zagadnienia wstępne

1.3. Rozwój nauki o zarządzaniu

Teoria zarządzania jako samodzielna dyscyplina naukowa powstała na początku XX w. Obecna wiedza o zorganizowanym działaniu ludzi została ukształtowana w wyniku nawarstwiania się dorobku różnych kierunków. Niektóre koncepcje zostały negatywnie zweryfikowane przez praktykę gospodarczą, inne zostały zmodyfikowane. Znaczna część zachowała swą aktualność poznawczą i praktyczną, mimo ogromnych zmian i upływu czasu.

Wyodrębnianie kierunków, nurtów i szkół zarządzania jest zawarte w pracach wielu badaczy. Do najbardziej znanych należą propozycje systematyzacji dorobku nauki zarządzania autorstwa badaczy amerykańskich, angielskich i niemieckich. Również autorzy polscy podejmowali się systematyzacji tego dorobku. Do najbardziej znanych należą typologie: J. Zieleniewskiego (1969), J. Kurnala (1970), W. Kieżuna (1977), Z. Martyniaka (1979), A.K. Koźmińskiego (1985), L. Krzyżanowskiego (1985), W. Gabary (1989) i B. Glińskiego (1990) [Krzyżanowski, 1985; Krzyżanowski, 1999].

Rozwój kierunków, nurtów i szkół zarządzania można prześledzić na przykładzie jednego z ujęć spotykanych w literaturze, charakteryzującego się najwyższym stopniem syntetyzacji [Bielski, 1997].

Biorąc pod uwagę różne koncepcje człowieka jako kryterium wyróżniania nurtów w momencie powstawania, można wyodrębnić podstawowe trzy nurty (czasami nazywane kierunkami, teoriami czy też podejściami) występujące w nauce organizacji i zarządzania:

- klasyczny i neoklasyczny;

- behawioralny (psychosocjologiczny, ludzkich zachowań);

- systemowy.

W nurcie klasycznym człowiek był traktowany instrumentalnie na podstawie stereotypu człowieka ekonomicznego, biernego wykonawcy zadań, na którego należy oddziaływać głównie za pomocą bodźców materialnych.

Nurt behawioralny przyjął koncepcję człowieka społecznego. Zgodnie z nią, stosunki interpersonalne są bardzo silnym źródłem motywacji zachowań ludzi, którzy dążą do osiągnięcia uznania własnej wartości w środowisku pracy, nie kierują się jedynie względami materialnymi, lecz również uczuciami i emocjami. Stąd można oddziaływać na nich za pomocą bodźców niematerialnych, społecznych. W wyniku modyfikacji koncepcji człowieka społecznego, nurt ten wykształcił stereotyp człowieka samorealizującego się (m.in. poprzez pracę), aktywnego uczestnika organizacji.

Stereotyp człowieka racjonalnego został wprowadzony przez nurt systemowy. Według tej koncepcji ludzie stale dokonują wyborów, podejmując decyzje na podstawie rachunku korzyści i strat, zawierającego elementy zarówno materialne, jak i niematerialne. Posiadają zdolność racjonalnego, a nawet optymalnego rozwiązywania nowych problemów oraz zdolność uczenia się.

Nurt systemowy powstał głównie na gruncie teorii systemów.

Współcześnie we wszystkich koncepcjach uwzględniana jest złożoność natury ludzkiej, z nie dającym się przewidzieć z całą pewnością (probabilistycznym) charakterem zachowań ludzkich oraz zdolność uczenia się.